10 Yıldır Şanghay'da Yaşayan Birinden: Türkiye ile Çin İnşaat Sektörü Arasındaki Dev Fark

çin'de inşaat sektörü: nasıl yapılandırılıyor ve denetleniyor? 

10 yıldan fazladır şanghay'da yaşıyorum ve buradaki binaların ve inşaat süreçlerinin çok sıkı kontrollerden geçtiğini görüyorum. merkeze yakın oturduğum sitede tam 42 bina bulunuyor! sitedeki her binada 32 kat, her katta yaklaşık 8-9 daire var. anlayacağınız bin kişiden fazla bir nüfusun oturduğu bir binadayım. apartmanda iki büyük asansör ve iki devasa yangın merdiveni bulunmaktadır. bu site 1980'lerde yapılmış ama sarsılmıyor bile! nemden boyası dökülse ertesi gün badanacılar geliyor, asansör bozulsa anında tamir ekibi kapıda! her katta kamera var, asansörle üst katlara scooter çıkarılması yasak, hatta yapay zeka siz scooter'ı dışarı çıkarana kadar asansörü durduruyor! her üç ayda bir gaz kaçağı ve klima kontrolü yapılıyor. işte böyle bir düzende yaşıyoruz.

peki, bu kadar sistemli bir yapı nasıl mümkün? gelin, çin'in inşaat dünyasına detaylıca bakalım!

müteahhit olmak o kadar kolay değil! 

çin'de herkes müteahhit olamıyor. yani "abi bana 3 torba çimento, 5 işçi ver, site yapıyorum" diyemezsiniz. müteahhitlik yapmak isteyen kişiler ve şirketler, öncelikle yetkili mercilerden lisans almak zorundadır. çin'de inşaat sektörü oldukça sıkı denetim altında olup, türkiye'deki gibi doğuda çobanlık yapan adamın büyük şehre gelip nasıl oluyorsa bir anda kolayca müteahhitlik yapmasına izin verilmez. hem yerli hem de yabancı şirketler, belirli yasal gereklilikleri ve kalite standartlarını karşılamak zorundadır.

1. müteahhitlik sınavı, lisansı ve sınıflandırma

çin'de müteahhitlik yapmak isteyen şirketler ve bireyler testlerden geçip devletin yetkili mercilerinden müteahhitlik lisansı almak zorundadır. bu lisanslar, şirketlerin teknik yetkinliği, finansal gücü ve deneyim seviyesine göre belirli kategorilere ayrılır. bulunduğu kategoriye göre belirli bir rezerv oranı belirlenir ve inşaata başlamadan bu tutarı hükümetin belirlediği hesaba yatırarak garanti devlet güvencesi altına alınır.

lisans türleri ve seviyeleri: çin’de müteahhitlik lisansları genellikle dört ana seviyeye ayrılır:

1. seviye (en yüksek): büyük ölçekli altyapı projeleri, gökdelenler ve büyük kamu projeleri üstlenebilir. en yüksek sınıf lisansa sahip şirketler, köprüler, barajlar ve büyük ticari kompleksler gibi büyük ölçekli projeler üstleniyor. 

2. seviye: orta ölçekli ticari ve konut projeleri yapabilir.

3. seviye: küçük ölçekli konut projeleri ve belirli altyapı işleri yapabilir.

4. seviye: küçük çaplı tamirat ve yenileme işleriyle sınırlıdır.

lisans alma süreci: şirketin belirli bir finansal güce ve iş deneyimine sahip olması gerekir yoksa çivi bile çakamazlar. kalifiye mühendis ve teknik uzmanların istihdam edilmesi şarttır ve türkiye'de bir aralar görülmüş olan diploma kiralama gibi bir uygulamadan haberdar değiller, olsalar dehşete düşerlerdi muhtemelen. kalifiye mühendis ve teknik uzmanlar, hükümet onaylı test ve denetimlerden geçmek zorundadır. şirket, yeni bir projeye başlamadan önce önceki projelerinin güvenlik ve kalite standartlarına uygun olduğu kanıtlanır ve oturanlarla görüşmeler gerçekleştirilerek yeni yaşam alanlarında yaşadıkları olumlu/olumsuz olaylar raporlanır.

eğer bir şirket müteahhitlik lisansı olmadan inşaat faaliyetine başlarsa, bu ciddi cezalara yol açar.

çin’de inşaat sektöründe sıkı devlet denetimi 

çin’de inşaat sektörü, devletin sıkı kontrolü altındadır. bir binanın inşasına başlamadan önce ve inşaat süreci boyunca birçok aşamalı onay ve denetimden geçmek gerekir. öyle "şantiyeyi açtık, kepçeyi vuralım" diyemezsiniz!

proje onay süreci: başlangıçta kapıları tek tek çalmalısınız. bir bina inşa etmek mi istiyorsunuz? önce devletin kapısını çalmanız gerekiyor! inşaat başlamadan önce, yerel yönetimden ve ilgili bakanlıklardan tüm izinlerin alınması zorunludur. bu süreçte şu unsurlar detaylı bir şekilde incelenir:

çevre etki değerlendirmesi: projenin çevreye zarar verip vermediği araştırılır. "buraya bina dikelim" diyemezsiniz, çevreyi kirletmeyecek misiniz, yeşil alan kalacak mı? bunların hesabı sorulur.

altyapı uygunluğu: yol, su, elektrik gibi altyapılar projenize uygun mu? yoksa evin önüne yol yapmayı mı unuttunuz? devlet bu konuları çok ciddiye alıyor.

güvenlik raporu: bina, bulunduğu bölgedeki deprem riskine, hava koşullarına ve zemin yapısına uygun mu? şayet değilse, o binayı yapamazsınız. 

eğer bu aşamayı geçemezseniz, inşaata başlamanız bile yasaktır!

aşamalı denetimler: her adımda devlet kontrolde! 

inşaat sürecinde "tamam ya, burda da kolon yamuk oldu ama zamanla düzelir biz devam edelim" diyemezsiniz. devlet yetkilileri her aşamada devreye girer ve sıkı kontroller yapar.

temel kazısı ve zemin etüdü: binanın yapılacağı zemin bilimsel olarak incelenir. eğer zemin uygunsa (yani sağlam ve kayma riski yoksa), temel kazısına izin verilir.
uygun değilse? "toprak kayıyor ama biz hallederiz" diye bir şey yok, proje iptal edilir!

kolon ve kirişlerin denetimi: kolonlar ve kirişler döküldüğünde, devlet yetkilileri bağımsız laboratuvarlarla iş birliği yaparak beton kalitesini test eder. eğer beton kalitesiz çıkarsa? inşaat durdurulur! kötü beton kullanırsanız, "bina çöktü, kader" deme şansınız yok!

elektrik ve su tesisatları kontrolü: binada su ve elektrik tesisatı döşenmeden önce, proje mühendisleri tarafından güvenlik kontrolü yapılır. "tesisatları döşeyelim, nasıl olsa su akıyor" mantığı geçerli değildir. yanlış döşenen sistemler büyük cezalara neden olabilir.

devlet, bu aşamaları geçmeyen hiçbir projeye ilerleme izni vermez. "göz yumma" gibi bir şey çin'de mümkün değildir!

onaysız yapılar ve kaçak inşaat: tespit edilir, ya düzeltirsin ya da yıkılır! çin’de kaçak inşaat yapmak mı istiyorsunuz? büyük cesaret ister! çünkü devlet standartlara uymayan yapıları anında tespit eder.

kaçak inşaat yaparsanız ne olur? eğer bina proje onay sürecinden geçmemişse, devlet yetkilileri bu yapıyı hızlıca tespit eder ve müdahale eder. kaçak yapı tespit edilirse, size süre verilir, standartlara uygun hale getirmeniz istenir. verilen süre içinde standartlara uygun hale getiremezseniz, bina yıkılır!

"ya göz yumarlarsa?" diye düşünmeyin, çin'de sistem oturmuş ve çok sıkı denetlenen bir süreçtir.

kaçak yapılar nasıl tespit ediliyor?

'ya ben yapayım da, 1.4 milyarlık nüfusta kim görecek' derseniz ters köşe yaparlar adamı. eskiden yetkililer fiziksel olarak denetim yapardı, şimdi ise dronelar, uydu görüntüleri ve yapay zeka destekli sistemler kullanılıyor! 

kaçak yapılaşmaya tahammül yok. kaçak yapıyı yapan müteahhitlere de yüklü para cezasından uzun hapis cezalarına kadar çeşitli cezalar uygulanır ve halkla paylaşılır.

zorunlu deprem dayanıklılığı

çin, aktif fay hatları üzerinde bulunan bir ülke olduğu için (bizdeyse sanki değilmişiz gibi davranılıyor) deprem yönetmelikleri en üst seviyede uygulanır. hükümet, özellikle büyük şehirlerde yüksek binaların en az 8.0 büyüklüğündeki depremlere dayanıklı olması gerektiğini belirtiyor.

deprem simülasyonları: yeni inşa edilen binalar, bilgisayar ortamında çeşitli büyüklüklerdeki depremlere karşı test ediliyor. gerçek hayatta oluşabilecek sarsıntılar modellenerek binaların nasıl tepki vereceği analiz ediliyor.

esnek yapı teknolojisi: çin’de gökdelenler ve büyük binalar(şanghay'daki bütün binalar), esnek yapı tasarımıyla inşa ediliyor. binaların esneme kabiliyeti artırılarak deprem anında yıkılmak yerine sallanması sağlanıyor.

deprem yalıtım teknolojisi: japonya’da olduğu gibi çin’de de büyük binaların temelinde sismik izolatörler kullanılıyor. bu sistem, binanın doğrudan zemine bağlı olmasını önleyerek sarsıntıyı azaltıyor.

zemin etüdü ve bölgesel standartlar: her bölge için farklı bina standartları belirleniyor. örneğin, şanghay ve pekin gibi büyük şehirlerde zemin etüdü çok daha sıkı yapılıyor ve düşük kaliteli zemine sahip alanlarda yüksek binaların yapılmasına izin verilmiyor.

ileri teknoloji kullanımı

çin’de bina inşaatı sürecinde en ileri teknolojiler kullanılarak yapıların sağlamlığı artırılıyor.

yapay zeka (ai) destekli inşaat yönetimi: yapay zeka, inşaat sürecindeki riskleri önceden belirleyerek sorunların erkenden çözülmesini sağlıyor. örneğin, malzeme kalitesi ve işçilik hataları aı ile analiz edilerek inşaat firmalarına uyarılar gönderiliyor.

dronelar ile denetim: büyük inşaat projelerinde dronelar kullanılarak inşaatın ilerleyişi sürekli olarak kontrol ediliyor. bu sayede işçilik hataları ve kalite problemleri anında tespit edilebiliyor.

beton ve çelik kalitesi için sensörler: binaların temelinde ve taşıyıcı kolonlarında bulunan sensörler, malzeme dayanıklılığını sürekli olarak izliyor. eğer bir aşınma veya çatlak tespit edilirse sistem otomatik olarak uyarı veriyor.

akıllı şehir ve bina yönetim sistemleri: çin’de yeni yapılan binalar, akıllı bina teknolojileriyle donatılıyor. deprem, yangın veya aşırı yüklenme gibi durumlarda bina sistemleri otomatik olarak devreye girerek önlem alıyor.

inşaat firmaları için ağır yaptırımlar

çin’de inşaat firmaları için oldukça sıkı kurallar ve ağır yaptırımlar uygulanmaktadır.

kalitesiz malzeme kullanımı yasak: çin’de inşaat firmaları, yalnızca devlet tarafından onaylanmış malzemeleri kullanmak zorundadır. eğer bir firmada düşük kaliteli beton, dayanıksız çelik veya yetersiz izolasyon tespit edilirse ağır cezalar uygulanır.

bağımsız inşaat denetim şirketleri: çin’de devlet haricinde bağımsız inşaat denetim firmaları da mecburidir. bir projenin tamamlanması için hem devlet hem de özel denetim kuruluşlarından onay alınması gerekir. bu şekilde raporlar sürekli karşılaştırılarak sistemin düzenli ve sağlıklı işlemesi sağlanır.

lisans iptali ve cezalar

ilk ihlalde: yüksek para cezaları uygulanır. batmazlarsa devam etmelerine izin verilir. ama ismi halk ile paylaşıldığı için iş alması oldukça zorlaşır.

ikinci ihlalde: diyelim ki şanslıydı iş aldı ama ders almadı. bu defa firma 5-10 yıl boyunca kamu ihalelerine giremez ya da herhangi bir proje üstlenemez. 

üçüncü ihlalde: 1o yıl geçip yine uslanmadıysa(kesin çinli değildir) inşaat firmasının lisansı tamamen iptal edilir ve yöneticilerine uzun hapis cezası verilir.

müteahhit sorumluluğu: çin’de müteahhitler, inşa edilen binaların kalitesinden ömür boyu yasal olarak sorumlu tutulur. bir bina çöker veya ciddi bir hasar alırsa, müteahhit ve proje sorumluları uzun hapis cezasına çarptırılır.

türkiye'de durum: uzmanlık, etik ve kontrol eksikliği

türkiye’de ise inşaat sektörü, genellikle rant ve hızlı kâr odaklı bir anlayışla ilerlediği için sağlamlık ve güvenlik konularında hala daha büyük eksiklikler bulunuyor.

denetim eksikliği: çin’de olduğu gibi sıkı denetimler türkiye’de uygulanmıyor. kağıt üzerinde gerekli kontroller varmış gibi görünse de pratikte çoğu zaman göz ardı ediliyor.

deprem yönetmeliklerine uyumsuzluk: türkiye’de 1999 marmara depremi’nden sonra getirilen yönetmelikler çoğu inşaatta uygulanmadı. özellikle eski binaların güçlendirilmesi süreci yeterince denetlenmedi. bunu da 6 şubat 2023 depreminde çok ağır ödedik. peki sonra önlemler uygulanmaya devam etti mi? ilk üç-altı ay evet ama sonra hayır.

kalitesiz malzeme kullanımı: müteahhitlerin kar marjlarını artırmak için düşük kaliteli malzeme kullanımı çok sık rastlanan bir sorun. çin’de böyle bir durum, ağır yaptırımlara yol açarken türkiye’de genellikle görmezden geliniyor.

etik problemler: rant odaklı kentsel dönüşüm projeleri, mühendislik ve sağlamlık yerine maliyet hesaplarına göre şekilleniyor. çin’de ise şehir planlamasında uzun vadeli dayanıklılık gözetiliyor.

insan hayatının ikinci plana atılması: çin’de binaların depreme dayanıklılığı hayati bir konu olarak ele alınırken, türkiye’de çoğu bölgede ancak büyük bir felaket yaşandıktan sonra önlem alınmaya çalışılıyor. o da kısa vadeli çözümler getirse de bir süre sonra tekrar rant devreye giriyor.

çin’de bina sağlamlığını sağlayan en önemli faktörler

1. sıkı denetimler,
2. ileri teknoloji kullanımı,
3. deprem dayanıklılığına verilen önem ve
4. inşaat firmaları için ağır yaptırımlar olarak öne çıkıyor.

türkiye’de ise genellikle

1. inşaat sektöründeki denetimsizlik,
2. rant odaklı yapılaşma,
3. düşük kaliteli malzeme kullanımı ve
4. etik ihlaller sebebiyle binaların sağlamlığı ciddi bir sorun haline geliyor.

eğer türkiye de çin gibi bilimsel, mühendislik temelli, sıkı denetimli ve sorumluluğun net olduğu bir yapı geliştirebilirse, gelecekte yaşanabilecek büyük felaketlerin önüne geçebilir. ancak şu an için bu sistem türkiye’de büyük ölçüde eksik ve uygulanmıyor."

kaynak: evrim kanbur