1769'dan Beri Sırrı Çözülemeyen Tarihin İlk Satranç Makinesi: The Turk
tarihin ilk satranç makinesi the turk, 1769 yılından bu yana hala nasıl çalıştığı çözülemeyen bir otonom.
mucidi olan wolfgang von kempelen tarafından, halsburg imparatoriçesine o ana kadar yapılmış en büyük teknolojik yenilik olarak tanıtıldı. kempelen sunum için saraya geldiğinde, saray her zamanki gibi soyluların, bilim insanlarının ve de en üst düzey viyana sosyetesinden kişilerin akınına uğramıştı.
önce, kempelen'in sunum yaptığı the turk'u inceleyelim. turk, üstünde satranç tahtası olan bir dolaba bağlı ve türk kıyafeti giydirilmiş kurmalı bir satranç oyuncusu. şöyle bir çizimi bulunmakta:
otonom, tüm kapaklar açıldığında içinde gözüken bir mekanizmadan oluşan şeffaf bir tasarıma sahipti. kempelen, turk'u yeteri kadar tanıttıktan sonra o ana kadar hiç duyulmamış bir iddiada bulundu: "turk, satranç oyununda herkesi yenebilir"
c. henzel adında bir seyirci, turk ile satranç oynamak için öne atılıp, taşları dizmeye başladı ve peşinden hamlesini yaptı. daha sonra garip sesler çıkartan turk, kendi hamlesini yaptı. herkes bu arada şaşkınlıktan çığlık çığlığa bir halde olan biteni anlamlandırmaya çalışırken, c. henzel kolay bir şekilde turk tarafından mağlup edildi.
viyana sarayında yaşanılan bu hadise sonrasında, turk'un adı kulaktan kulağa yayılmaya başladı. herkes kendi zekasını turk'le yarıştırmak istiyordu. onlarca saygın rakibi olan turk'un, en meşhur rakibi ise napolyon bonapart olacaktı. çok iyi bir satranç oyuncusu olduğunu düşünen napolyon bonapart, turk'e meydan okudu.
aslında napolyon'un merak ettiği turk'un satranç bilgisi değil, yanlış bir hamle sonrası turk'un vereceği tepkiydi. napolyon, kendi avantajına yanlış bir hamle yaparak sırayı turk'e verdi. turk ise koluyla bütün taşları devirdi ve oyunu bozdu.
kendini ispat etmek isteyen ya da merakına yenik düşen ve eli kalem tutan herkes turk'un metotlarını merak edip, arkasındaki gizeme dair yüzlerce kitap/broşür yazdı. turk'un içinde satranç oynayan bir maymun, bir çocuk, bir cüce ya da bacakları olmayan bir gazi olduğuna dair onlarca teori ortaya döküldü. en elle tutulan iddiayı ise edger allen poe 1836 yılında yayınladı: an attempt to analyse the automaton chess player of mr. de kempelen
1854 yılına kadar turk'un sırrı hala çözülememişti ve yaşanılan bir yangın sırasında sırlarıyla beraber kül oldu. olaydan 150 yıl sonra jahn gaughan adındaki bir adam tarafından benzeri yapılsa da yeni the turk sadece oyuna ortadan başlayan ve 250 oyun kapasitesine sahip bir otonom olmaktan öteye gidemedi.
not: the turk'un tamamen aldatmaca olduğuna dair bilgiler de mevcut.