ekonomi gibi alanlar iki boyutlu geometrik alanlar değildir. insanla alakalı pek çok konsept gibi girifttir (iç içe geçmiştir); çok fazla, hatta belki sonsuz değişkenin bileşkesinin yarattığı olgulardır bunlar. o yüzden bir şekilde anlamak için ana hatları, tekrar eden örüntüleri vb. çıkarsak da, sonuçta basit bir indirgeme yapıyoruzdur.

"asgari ücret enflasyonu artırır" iddiasına karşı "artırmaz" diyenler de ekonominin ne kadar girift olduğunu unutuyorlar. nasıl bir ekonomide artırır? nasıl bir ekonomide artırmaz?

enflasyon bilindiği üzere ya maliyet artışından, ya talep artışından, ya paranın değerini kaybetmesinden ötürü gerçekleşir. diyelim ki petrol bölgelerinde bir savaş var; petrolün fiyatı yükselir, bu yüzden nakliyeden tarıma ve hatta elektriğe her türlü ham madde ve temel ihtiyacın fiyatı artar, bu da bütün fiyatları artırır. al sana maliyet artışı enflasyonu.

bir ülkede nüfus ve aile sayısı arttıkça, yapılan yeni ve tatmin edici ev sayısı aynı şekilde artmıyorsa, yahut bir ülkede bir şehre çok fazla insan göçmüş ve haliyle o kadar kısa sürede yeni ev yapılamayacağı için ev alan & kiralayan insanlar arasında bir yarış başlamışsa, ev ve kira fiyatları artar. al sana talep artışı enflasyonu.

bir ülkede cumhurbaşkanı, the sims oynar gibi ben ekonomist olcam diye tutturur da faizleri düşürür, halihazırda kırılgan olan ekonomisinde yerli paranın uluslararası ölçeklerdeki kârlılığını ve alım gücünü baltalarsa, paranın değer kaybetmesinden ötürü aynı mal daha fazla paraya satılır. al sana monetary enflasyon.

şimdi, türkiye'de üçü birden var. en başta, verdiğim örneği kasten bu alandan verdim: biz enerji ithalcisi bir ülkeyiz. bütün dünyada enerji krizi var. üstelik bu üç madde birbiriyle ilintili; paramızın alım gücü düştüğünden ithal ettiğimiz enerji iç pazarda çok pahalıya patlıyor. fiyatları artırıyor.

yığınla kaçak göçmen var. ev fiyatlarının rekor üzerine rekor kırmasında bunun bir etkisi var. ülkenin ucuzluğu yabancıları burada mülk almaya da sevk ediyor, bu da rekabet parametrelerinin içine girince bildiğin temel ihtiyaç olan barınma maliyeti çok arttı.

işin bir de zaman boyutu var. ülkemizde çok uzun süredir bu böyle. merkez bankasının enflasyon tahminini/planını tutturduğu tek bir yıl bile yok. uzun yıllar orta-yüksek enflasyon vardı, birkaç yıldır kronik aşırı yüksek enflasyon var. bu çok önemli, asgari ücretin enflasyonist etkisiyle çok içli dışlı:

sağlıklı, %1,5-2 civarında faydalı enflasyonu olan bir ülkede asgari ücret artışları işsizliği artırarak tuhaf bir dengeye ulaştırır: enflasyonun hem emisyon (piyasaya salınan para miktarı) hem de maliyet (birim emeğin maliyetinin asgari ücret artışıyla paralel olarak her kademede artması) sebebiyle yükselmesi, işsiz kalanların mal ve hizmet talebindeki düşüşle dengelenir.

fakat bir ülkede düzenli yüksek enflasyon varsa, paranın değeri düşüyorsa ve ülkede olmaması, bir tabanı teşkil etmesi gerektiği halde çalışan kesimin ciddi bölümü asgari ücretle çalışıyorsa ne olur? makro planda işletmeler asgari ücret artışının getirdiği maliyeti küçülerek, işçi çıkararak çözmeye çalışırlar dedik. zira işletmeler rekabet halindedirler, emek maliyetini ürün&hizmet zammı olarak yansıtmak hele ki istikrarlı bir ekonomik ortamda pek avantajlı olmayabilir. ama zaten çıkardılarsa?

o zaman asgari ücret enflasyonla bir pozitif geri besleme döngüsüne girer. enflasyon salt asgari ücretten ötürü değil, yukarıda saydığım birçok nedenden ötürü yüksektir. bunun karşılığında işçilerin maaşına zam yapılır. artık çekirdek, kemik kadroya kadar küçülen ve başka "fazlalık" giderlerden kısan işletmeler mecburen artan maliyeti zam yaparak karşılamaya başlarlar. asgari ücret artışı yüzünden hem maliyetler artmış, hem piyasaya daha fazla para salınmıştır, bu da paranın değerinin düşmesi demektir. enflasyon daha da yükselir, bu yüzden bir sonraki yıl iki defa zam yapılır, asgari ücret artar, enflasyon daha da artar.

yani aradaki ilişkiyi değerlendirmeden, "asgari ücret enflasyonu artırmaz" demeden önce hangi ülkede, nasıl bir geçmiş mirası üzerinde konuştuğunuz önemlidir. abd gibi ülkelerde %5'lik zam, mesela, 0,5 puanlık bir enflasyon artışı yaratıyor literatüre göre. (bu da piyasaya para salınıp dengelenebiliyor.) türkiye'de aynı oran geçerli olsa resmi rakamlara göre %8 enflasyon artıracak demektir. ki türkiye'de asgari ücretli kesimin toplam çalışanlar içindeki ağırlığı düşünülünce bu oran bizde daha yüksektir diye düşünüyorum: bütün dünyada olduğu gibi, asgari ücrete gelen zam, üst kademelere aynı oranda yansımaz zira. (hatta bu yüzden sağlıklı enflasyonun zengini de fakiri de ortaya yaklaştırıcı etkisi olabilir diğer faktörler de eklenirse.)

şimdi, mikro örnek vereyim. dolar çıldırmadan, enflasyon bu denli patlamadan önceki çalışan sayımın yarısını çalıştırıyorum şu an. daha fazla işten çıkarma yapamam. mecburen müşterilerime sunduğum hizmetlerde zam yapacağım. herkes öyle yapacak. o yüzden geçtiğimiz yıllarda da asgari ücret alan çalışanlarım bu yıl daha fakir olduğunu görecek. daha az dışarı çıkabilecek, daha az et yiyebilecek, üstüne başına kıyafet alamayacak vb.

Enflasyonun Gerçekte Ne Kadar Olduğunu Gösteren Temmuz 2018 Migros Kataloğu