6 Kasım Ara Seçimlerinin Sonuçları ABD'de Neleri Değiştirecek?
seçimin sonucunda bazıları "demokratlar zafer kazandı" demiş, bazıları da "cumhuriyetçiler zafer kazandı" demiş. bence demokratlar zafer kazandı ama ufak bir zafer oldu. bundan daha büyük bir zafer kazanabilirlerdi.
öncelikle bu seçimde kimin zafer kazandığını anlayabilmek için bir gerçeği unutmamak lazım
yaklaşık 100 yıldır amerikan seçmenlerinin oy tercihleri her zaman ekonomi bazlı olmuştur. ekonomi iyi giderken mevcut yönetimler oylarını arttırmış, ekonomi kötü giderken mevcut yönetimlerin oyları düşmüştür. mesela 1992'de baba bush ile clinton karşı karşıya geldiğinde ekonomi kötü olduğu için clinton kazanmıştır. 4 yıl sonra ekonomi çok iyi olduğu için clinton yeniden seçilirken hiç zorlanmamıştır. 2004'te oğul bush ırak savaşı ve onca rezalete rağmen zorlanmadan kazanmıştır çünkü ekonomi iyidir. 2008'de cumhuriyetçi parti itin götüne sokulmuştur çünkü ekonomi çökmüştür. yani normalde olay tamamen ekonomi.
şimdi amerikan ekonomisine bakıyoruz
işsizlik oranları yüzde 3.6'ya kadar gerilemiş, borsa coşmuş, abd son 20-25 yılın en güçlü ekonomik zamanını yaşıyor, vergi indirimleri filan geçirilmiş, ortada bir savaş veya kriz de yok, dolar inanılmaz derecede güçlü ve alım gücü yüksek ve bankalardan neredeyse sıfır faizle borç alınabiliyor. normal şartlar altında böyle güçlü bir ekonomide ülkeyi yöneten partinin (cumhuriyetçiler) oylarını arttırması beklenirdi ama bu şartlar altında bile oyları düştüyse demokratlar büyük bir başarı yakalamış demektir.
buna ek olarak şunu da söyleyebiliriz ki uzun yıllar sonunda ilk kez amerikalılar seçimlerde oy verirken ekonomi dışında şeyleri de dikkate aldılar. bu çok büyük bir değişim. bundan önce cumhuriyetçiler her seçimde ekonomiye yoğunlaşıyordu ama bundan sonra toplumsal olaylara da yoğunlaşmak zorunda kalacaklar.
ilk olarak temsilciler meclisi seçimlerine bakalım
çünkü elimizdeki en önemli veri bu seçim. diğer seçimler (senato, valilik...vs) sadece belli başlı eyaletlerde gerçekleşti ama temsilciler meclisi seçimi 50 eyaletin tamamında gerçekleştiği için en iyi veriyi bu seçim veriyor. toplamda 100 milyona yakın oy kullanılmış ve demokratlar toplam oyların %51'ini alırken cumhuriyetçilerin oy yüzdesi 47%'de kalmış (geri kalan %2'de diğer partiler veya partisizlere gitmiş). demokratlar toplam oylarda %4'lük bir fark atmış. bu çok büyük bir fark gibi gözükmüyor ama yukarıda dediğim gibi ekonominin bu kadar güçlü olduğu bir dönemde cumhuriyetçiler en az %50 alamıyorsa paniklemeleri gerekiyor demektir.
ayrıca ekonomi bu kadar iyi gidiyorken bile cumhuriyetçiler böylesi bir düşüş yaşadılarsa yarın ekonomi durgunluk veya tökezleme yaşarsa çok büyük bir düşüş görebilirler. mesela önümüzdeki sezon abd merkez bankası fed'in faizleri 3-4 defa arttırması planlanıyor ve bu durumda ekonomide bazı yavaşlamalar gözlemlenecektir.
bu seçimde önceki seçimlere göre oy kullanan 30 yaş altı grubun (18-29 yaş grubu) sayısında %100'den fazla artış gözlemlenmiş. gençler %70'e varan oranlarda demokratlara oy vermiş. zaten seçmenlerin ekonomi dışındaki toplumsal olaylara göre oy vermesinin belki de en büyük sebebi bu kitledir. 2020'de gençlerin oy kullanma oranı artarsa cumhuriyetçilerin düşüş trendi devam eder.
yine ne varsa batıda var
abd'nin batı yakası yani kurtarılmış bölge (oregon, california, washington, hawaii) denen yerlere bakalım. aslında seçimi demokratlara kazandıran bölge burası oldu. demokratlar temsilciler meclisini 30 temsilci farkla kazanmışa benziyor ama sırf california'nın 53 temsilcisi var ve bunların 42 tanesi demokratlara gitti. başka bir deyişle, sonuçlardan california'yı çıkartınca demokratların zaferi de ortadan kalkıyor. oregon'da 5 temsilciden 4 tanesi demokratlara gitti. washington'da 10 temsilcinin 7 tanesi demokratlara giderken hawaii'de 3 temsilcinin tamamı demokratlara gitti. bu durumda abd'nin batı yakasındaki mevcut 71 temsilcinin 57 tanesi demokratlara gitti ve demokratlara seçimi kazandırdı.
oregon'da 34 yıldır devam eden demokrat parti hükümdarlığı devam etti. eyalette valilik yine demokratlara giderken abd temsilciler meclisine giden 5 temsilciden 4'u demokratlardan çıktı. eyaletteki 2 senatörün tamamı yine demokratlara ait. eyaletin kendi meclisindeki üyelerin 3'te 2'si de demokratlardan oluşuyor. ayrıca oregon'da gerçekleşen 6 referandumun tamamında demokratların istediği sonuç çıktı. buradaki demokrat iktidarı uzun süre devam edecek ve oregon uzun süre kurtarılmış bölge olarak kalmaya devam edecek gibi gözüküyor.
33 yıldır demokratların yönettiği washington'da senatör seçimini %60'a yakın oyla demokratlar kazandı. temsilciler meclisini de demokratlar kazanırken eyalette vali seçimi olmadı. zaten eyaletin mevcut valisi jay inslee isminde bir demokrat. hawaii'de demokratlar %75'e varan oy oranı alarak rekor kırdı.
california'dan zaten bahsetmeye gerek yok ve demokratların kazanacağı aylar önceden belliydi. california, oregon ve washington gibi 30 küsür yıldır demokratlar tarafından yönetilme unvanına sahip değil çünkü 2003 ile 2011 arasında eyaletin valisi olan arnold reyiz cumhuriyetçiydi ama görüş olarak kendisinin demokratlara daha yakın olduğunu söyleyebiliriz.
aslında abd'deki eyaletler arasındaki farkları anlamak için eyaletlerde geçen referandum konularına bakmak çok iyi bir fikir verir
mesela alabama'da "10 emir" yazılı tabletlerin devlet binalarında olup olmaması onaylandı ve büyük ölçüde geçti. adamlar 2018 yılında bununla uğraşıyorlar.
bunlarla batı yakasındaki eyaletleri karşılaştırınca batı eyaletleri iskandinavya gibi kalıyor. mesela california'da "free range" dışındaki hayvanların etlerinin satılması yasaklandı. washington'da polislerin yetkisi kısıtlandı ve artık kovaladıkları suçluları silahla vurmaları halinde ceza alabilecekler. ayrıca washington'da silah satışlarına sınırlandırma getirilmesi referandumdan geçti. oregon'da büyük mağazalardan %1 vergi alınıp bu parayla temiz ve yenilenebilir enerjiye yatırım yapılması onaylandı. yine oregon'da eyalet ve şehir polislerinin kişilere göçmen durumunu sorması ve kaçak göçmenleri suç işlemedilerse tutuklamaları yasaklandı. californialılar 3 tane vergi artışına onay verdiler (biri evsizlere yardım için, biri çocuk hastanesi için, biri de düşük gelirlilere yardım için). yine california'da geçen sene getirilen galon başına 12 centlik benzin vergisinin geri çekilmesi oylandı ve halk "hayır" dedi. inanabiliyor musunuz? adamlar "benzinden alınan vergi kaldırılmasın" diye oy kullandı çünkü oradan gelecek para yolların bakımı ve onarımı için kullanılacak. oregon'da bazı okulların kampüslerinin yenilenmesi için bazı şehirlerde emlak vergisi artışı onaylandı.
demek ki halk paranın çarçur edilmeyeceğine ve toplumun yararına bir şekilde kullanılacağına inanıyorsa vergi artışına bile onay verebiliyormuş. abd'nin batı yakasına "kurtarılmış bölge" dememin sebeplerinden biri de o güven ortamının oluşmuş olması. bazen bana "green card çıktı hangi eyalette yaşamalıyım" diye soranlar oluyor. bence yaşayacağınız eyaleti seçerken o eyalette son 5-10 yılda yapılmış olan referandumların sonuçlarına bakın, zaten gerekli fikri edinirsiniz.
seçimin diğer sonuçlarına gelirsek
texas konusu en çok konuşulan konulardan biri oldu. yaklaşık 50 yıldır cumhuriyetçilerin kalesi olarak bilinen teksas'ı yine cumhuriyetçiler aldı ama fark giderek kapanıyor. senato seçiminde cumhuriyetçilerin adayı cruz demokratların adayı beto karşısında %51-48 gibi ufak bir farkla zafer kazandı. daha da önemlisi teksas'ın büyük şehirlerinin tamamı demokrat adaya oy verdi. houston'da beto %58 oy alırken dallas'ta %66 oy aldı. beto austin'de %74, san antonio'da da %60 oy aldı. teksas'taki tüm büyük şehirleri fark atarak kazanan beto kırsaldan gelen oylarla seçimi kaybetti ama gelecek için umut verdi. önümüzdeki 10-15 yıl içinde teksas cumhuriyetçilerin kalesi olmaktan çıkabilir.
cumhuriyetçilerin kalesi olup da çekişmeli geçen bir başka eyalet de georgia oldu. buradaki vali seçimini cumhuriyetçi aday kemp sadece 60 bin oy farkıyla kazandı (%50 vs %49). eyaletin en büyük şehri atlanta'da demokrat aday abrams %75 oranında oy aldı. atlanta şehri bu hızla büyümeye devam ederse cumhuriyetçilerin en büyük kalelerinden biri daha düşmüş olacak.
2016'daki seçimde trump hillary'den 3 milyon oy daha az almasına rağmen michigan, wisconsin, ohio, florida ve pennsylvania gibi "ortadaki" eyaletleri %1-2 farkla toparlayarak seçimi kazanmıştı çünkü amerikan başkanlık seçim sistemine göre bir eyaletteki oyların %50.1'ini alan parti eyaletteki tüm delegeleri topluyordu. bu yüzden bu seçimde bu eyaletleri kimin alacağı merak konusuydu. michigan, pennsylvania ve wisconsin'i demokratlar alırken florida'yı cumhuriyetçiler aldı. ohio'da senatoyu demokratlar, valiliği cumhuriyetçiler aldı. trump 2020'de kazanmak için yine bu eyaletlerin tamamını toplamak zorunda ama salı günü michigan'da 10, wisconsin'da 11, pennsylvania'da 13 puan fark yiyen cumhuriyetçiler bu eyaletleri geri almak için epeyce uğraşmak zorunda kalacak.
mesela geçen seçimde trump 9 milyon nüfuslu michigan'da 11 bin oy farkıyla kazanıp tüm delegeleri ele geçirdi. trump'a geçen sefer oy verenlerin %90'ı hala ondan memnun ama %1-2'lik oy kaybı bile onun tüm bu tür ortadaki (swing) eyaletleri kaybetmesine sebep olur. bu yüzden trump'ın 2020'de oy kaybetmeye tahammülü yok.
cumhuriyetçilerin senatoda eli güçlendi ve toplam sandalye sayılarını 51'den 53'e çıkarttılar. bu zaten bekleniyordu çünkü seçime katılacak olan 30 sandalyeden 25 tanesi demokratlara aitti ve demokratlar 30'da 25 yapamadıkları takdirde sandalye kaptıracaklardı. yine de bu kötü bir haber çünkü kanun yapabilmek için her iki meclisin de onayını almak gerekiyor ama trump'un bakanlıklara ve anayasa mahkemesine atadığı kişilerin onaylanması için sadece senatodan onay almak yeterli. bu durumda trump kurumların başına istediği adamları atayabilecek ama yeni kanun geçirme konusunda çok zorlanacak.
şimdi elimizde 2 tane demografik trend var
ilk olarak her yıl 1 milyona yakın göçmen amerikan vatandaşlığına geçip oy kullanma hakkı elde ediyor ve bunlardan oy verenler %80 oranında demokratlara oy veriyor. ikinci olarak ezici yoğunlukta cumhuriyetçilere oy veren eski nesiller (65 yaş üstü tayfa) ölmeye başladı ve cumhuriyetçiler gençlerin oyunu almakta zorlanıyor. uzun vadede demokratlar demografik olarak avantajlı ama cumhuriyetçiler daha uzun yıllar boyunca dini kullanarak insanları kafalamaya devam edecekler. trump karısı hamileyken pornocuyla yatıyor ve pornocuya sus payı olarak para veriyor, teksas'taki papazlar "olsun ama adam dinimize sahip çıkıyor ve kürtaj karşıtı" diye bunu savunuyorlar. yine de uzun vadede değişimin önünde duramayacaklar.
bu arada birkaç eyalette daha esrar yasallaştı. şu ana kadar esrar konusunda referandum yapılan eyaletlerde hiç fire yok. hangi eyalet esrarı oylasa "evet" oyu çıkıyor. belki de amerikalıların hemfikir olduğu tek konu budur...