bunun nedeni fiyatlandırma, konu hakkında uzun dönemli ve ısrarcı eğitim ve sosyal stigmadır

şöyle açıklayayım...

benim boston'daki ofisim uzun yıllardır aynı binada. bu yazı için ben 2004-2016 arasındaki döneme bakıyorum.

2004 senesine kadar bizim binanın çıkış kapısında sigara içilebiliyordu. kapıdan çıkar çıkmaz sağınızda ve solunuzda uzun, silindir şeklinde ve tepelerinde kültablaları bulunan çöp kovaları vardı.

sanırım 2006 ya da 2007 senesi gibi bu arkadaşlar biraz daha uzağa itelendi. artık sigara içenler kapıdan çıkıp otoparkın ilk kısmını da geçtikten sonra iki otopark şeridi arasındaki bölgeyi kullanabiliyorlardı.

sene 2012... biz şirketi sattık. yeni gelen insan kaynakları kültürü dahilinde artık otoparkın orta kısmında değil, sadece kenarında, ayak trafiğinin daha az yoğun olduğu bölgede sigara içilebiliyordu.

sene 2016... sigara içen grup otoparkın en son sırasının en sol köşesine atıldı. oraya ufak bir piknik masası, ve iki uzun kültablalı çöp koydular. artık oraya gidene kadar bile sigara yakmak kurallara karşıydı.

bu gidişat dahilinde sigara içenlerin sayısında da büyük azalmalar oldu. ilk zamanlar çıkış kapısının önünde 8-10 kişilik gruplar bulunurken, artık dürbünle zor görülebilen en uç köşede en fazla 2-3 kişi var.

aynı seneler süresince massachusetts eyaletindeki sigara fiyatları paketi 2-3 dolardan 10-11 dolara filan fırladı. geçenlerde gelen türk arkadaşım sayesinde öğrendim :) kendisi benzinciden paketi 11 dolara marlboro aldı. kartonu 220 dolar eder. türk lirasına çevirseniz kartonu 700-800 tl. iç içebililyorsan.

neyse...

zaman aralığını biraz daha uzatalım.

1960'lardan 2010'lu yıllara kadar abd'de sigara kullanımı neredeyse üçte bire inmiştir. hatta eğitimli kesimde bu oran inanılmaz düşmüştür.

bugün üniversite diplomasına sahip abd'lilerin sigara kullanım orana %7 civarında.

master yapanlar arasında bu oran %3 filan.

sigara kullanımı yoksulluk sınırının altındaki hanelerde, diğerlerine göre iki kat daha fazla.

kısacası abd'de sigarayı yoksulluk sınırı altındaki eğitmisiz erkekler içiyor. kadınlarda oran daha da düşük.

oysa bizim ülkemizde (sağlam veri olmamasına rağmen gözlemlediğim kadarıyla) eğitimli kesimde müthiş bir sigara merakı var. rakı sofrası, çat yanında sigara. arkadaş sohbeti... yanında sigara.

genç ve eğitimli kesimde bu kadar yaygın durumdaki sigara alışkanlığı abd'deki demografik dağılıma göre büyük farklılık gösteriyor. bence asıl sorun orada.

türkiye'de elde edilen en sağlam verilere göre 25-34 yaş arasındaki erkek nüfusun, sıkı durun, neredeyse %50'si sigara içiyor. aynı yaş aralığında kadınların oranı %17.

abd'de aynı yaş aralığında sigara içen erkeklerin oranı %18. kadınlarda bu oran daha düşük.

gelelim zamanla nelerin değiştiğine... türkiye'de veri bulmak zor... ama abd'deki durum kayıt altında...

şu grafiğe bir bakın...

bunu birden çok kaynak kullanarak kendim derledim. 1954-2014 arasındaki değişim burada belgelenmiş durumda...

grafikte üç ölçüm var

- yıllara göre normallenmiş 20'lik paket fiyatı
- yıllara göre kişi başına tüketilen senelik sigara sayısı
- yıllara göre akciğer kanserinden ölüm oranı

bu veriyi daha iyi gösterebilmek için 1954 senesindeki değerlerin hepsini 100% kabul ettim... sonra da değişimi ölçtüm.

buna göre

- 2014 senesindeki ortalama fiyat, son 60 yılın en düşük fiyatından neredeyse 3.5 kat daha fazla. bunlar belli bir endekse göre normallenmiş fiyatlar.

- 2014 senesindeki kullanım oranı, son 60 yılın en yüksek kullanım oranının sadece 1/3'ü civarında.

- akciğer kanserinden ölüm oranı 1990'lı yılların başlarında yön değiştirerek azalmaya başlamış... bu durum kullanımdaki düşüşün başlangıcı olarak görülen 1980'i 10 sene geriden takip ediyor. bu durum normal... zira sigara kullanımına bağlı bu hastalık "trailing indicator" denen kategoride.

dahası...

1990'lı yılların başından bu yana her sene akciğer kanserinden ölüm oranında azalma var. aynı zamanda kullanım da sürekli azalıyor... fiyatlar ise genellikle artıyor.

kanser filan deyip geçmeyin...

olay sadece bireysel hasar değil.

bu tür hastalıklar sosyal / sağlık sistemleri üzerinde de büyük stres yaratır.

her neyse...

dediğim gibi, ülkemizde veriye ulaşmak zor.

ama son tahminlere göre genç nüfustaki erkeklerin %50'sine yakınının, hatta eğitimli insanların sigara içtiği bir ülkede herhalde olumlu veri beklemek zor.

bir de...

bir iphone 7 plus 256gb abd'de 1000 dolara satılıyorsa türkiye'de 1,550 dolar filan.

peki bir paket marlboro abd'de 11 dolara satılırken, türkiye'de neden 4 dolar?

bizim sağlığımızı kim sömürüyor? ya da buna neden izin veriyoruz?

birkaç ufak ekleme... 

akciğer kanseri sonucunda ölüm oranlarının tam olarak sigara kullanımını yansıtmayabileceği konusunda görüşler var. yanlış. bahsi geçen 60 sene süresince diğer kanserlerden alakasız olarak tek başına hareket eden en belirgin kanser türü ac kanseridir. 1950'li yıllarda ac kanserinden ölüm oranı 100,000'de 25 civarında iken, diğer bütün kanser türlerinden bağımsız ve alakasız olarak bu oran 1980'li yıllarda 100,000'de 90'lara fırlamış, daha sonra yıllar öncesinden belirgin şekilde azalmaya başlayan sigara kullanımı ile düşüşe geçmiştir. 

hatta aynı süreç içinde (tıptaki ilerlemelerden bahsediyorum) karaciğer ve pankreas kanserlerinden ölüm oranı düşmemiş, aksine artmıştır. neden? mesela günümüze kadar karaciğer kanserindeki artışın sebebi 1960-1980 seneleri arasında başgösteren hepatit-c epidemiğine bağlanıyor. sigara kullanımı gibi, dış etken bazlı bir durum söz konusu.