Amerika'daki Emeklilik Hayatının Farklı Açılardan Bilgilendirici Bir Özeti
amerika'da emeklilik, sosyal devletin hakim olduğu söylenen avrupa veya kanada'daki emeklilikten çok da farklı değildir
abd'de tercihe bağlı olarak 62-70 yaş arası emekli olunabilir ve ne kadar geç emekli olunursa bağlanan maaş da daha yüksek olur. bu tabi ki devlet kaynaklı emekliliktir ve sosyal güvenlik sisteminin bir parçasıdır. bu federal devlet tarafından sağlanır ve eyaletten eyalete değişmez. bunun dışında daha erken emekli olmak isteyenlere bir sürü opsiyon tanınmıştır.
bunlara gelmeden önce karşılaştırma açısından diğer ülkelere bakalım. almanya'da emekli yaşı 65, fransa'da 62-67 arası, kanada'da 65, danimarka'da 65, norveç'te 67, hollanda'da 68 ve avustralya'da 65. batılı ülkeler arasında çok büyük bir fark gözükmüyor.
bunlar sosyal güvenlik sisteminden emekli olma yaşları. bir de gerçekte insanların emekli olduğu yaşlar var. amerikan devletinin yayınladığı istatistiklere göre 55-64 yaş arasındaki nüfusun sadece %64'ü hala çalışmaktadır (labor partıcipation rate). yani ülkedeki nüfusun yaklaşık 3'te biri emeklilik yaşı gelmeden emekliliğe ayrılmış.
62 yaşını beklemeden emekli olmanın birçok yolu var. birçok eyalette devlet memuru olarak 20-25 yıl çalışan biri erken yaşta emekli olabiliyor. yine abd ordusunda, polis teşkilatında, federal devlette veya itfaiye gibi çeşitli teşkilatlarda çalışanlar belli bir yıl çalıştıktan sonra emekli olabiliyor.
bunun dışında abd dünyada yatırım yapmanın en avantajlı olduğu ülkelerden biri olduğu için kendi imkanlarıyla emekli olanların sayısı hiç de az değil
örnek olarak 10-15 yıl önce önemli sayıda amazon, apple, google gibi şirketlerin hisselerinden alıp kenara koyan biri bugün çoktan emekli olacak parayı biriktirmiştir. bunun dışında etf'lerden tut options trading'e kadar 50 çeşit yatırım kanalı var ve bunlardan hepsi değil ama 2-3 tanesini öğrenip bu 2-3 tanesinde derinleşerek para biriktirmek zor değil.
eskiden kurumsal amerikan şirketlerinin (özellikle ford, gm, caterpillar gibi endüstriyel şirketler) kendi emeklilik pakedi (pension) vardı ama artık bu paketleri veren şirket sayısı yok denecek kadar az. onun yerine 401k pakedinize her yıl maaşınızın %5-10'u kadar bir katkı yapıyorlar. her yıl maaşınızdan bir o kadar da siz koyarsanız 50-55 yaşına geldiğinizde epeyce paranız birikmiş olur.
geçen sene intel'den emekli olan 2 iş arkadaşım oldu. biri 52 yaşında kanada'da doğup büyümüş olan çin asıllı şeker gibi bir adamdı ve şu anda dünya turu yapıyor. geçen gün facebook'ta tahiti'de dalgıçlık yaptığı resimleri paylaşmıştı. diğeri de 55 yaşında ve oregon'da kaldı. kendisi part-time işte çalışıyor ama paraya muhtaç olduğundan çok hobi olarak yapıyor. çalıştığı yer de üzüm yetiştirip şarap üreten turistik bir bağ. adam akşama kadar turistlerle beraber şarap tadıyor. millet bu elemanı çok sinir stres biri olarak biliyordu, en son gördüğümde melek gibi bir amca olmuş.
bir de abd'de emekli olup daha ucuz ülkelerde yaşayan amerikalılar var
bu şekilde 35 yaşında emekli olan insanlar bile tanıyorum. mesela 35 yaşına kadar dişinizi sıkıp bir sürü para biriktirdiniz ve bunun size temettü veya faiz olarak getirisi ayda 1,000 dolar olsun. bu paraya abd'de emekli olup geçinmek imkansıza yakındır ama bir üçüncü dünya ülkesinde bu parayla rahat rahat yaşayabilirsiniz. türkiye'de bile bu para geçinmeye yetecektir diye düşünüyorum. abd'de yıllar önce 300 bin dolara ev alıp sonra bu evi aylık 2 bin dolara kiraya veren ve bu parayla güney amerika'da rahat rahat yaşayan bir arkadaşım var. birden fazla ev alıp airbnb takılanlar bile var ama bu tam olarak emekliliğe girmez herhalde.
şu anda 33 yaşındayım ve hedefim 40 yaşında emekli olmak. maaşımdan arttırdığım parayı kenara koyup çeşitli yatırım kanallarına yönlendiriyorum. gayet iyi bir maaşım olmasına ve benimle aynı maaşı alanlar her sene araba yenilemesine ve lüks arabalarda gezmesine rağmen ben 8 yıldır ford'un ucuz bir modelini kullanıyorum. geçen sene hanımla evlendiğimizde her şey dahil toplam bin dolar masraf yaptık ve düğünle balayına harcayacağımız parayı yatırım olarak değerlendirdik. şu anda oturduğum evi yıllar önce aldığım apple hisseleri sayesinde aldım. mesela millet her sene telefonunu yeniliyor ama ben 4 senedir aynı telefonu kullanıyorum. daha henüz playstation 4'e geçemedim bile (yalnız 3 senedir gaming pc alacağım diyorum daha paraya kıyıp alamadım). bunlar hep tasarruf namına yapılması gereken şeyler yoksa amerika'ya gelip de nasıl olsa burada araba, elektronik eşyalar, lüks şeyler filan türkiye'ye göre daha ucuz diye gaza gelip tüm parasını harcayan insanlar biliyorum. ucuz diye her şeyi almak zorunda değiliz sonuçta. abd'de o kadar çok imkan var ki masrafları biraz kısıp yatırım yaparak çok erken yaşlarda çok rahat emekli olunabiliyor.
etrafımda her sene arabasını ve telefonunu yenileyen, 2 yılda bir yeni bilgisayar alan, sürekli yurtdışı tatiline çıkan, haftasonları deli para harcayan, sürekli kıyafetlerini yenileyen bazı insanlar da var ve bunlar büyük ihtimalle 65 yaşına kadar çalışacaklar. zaten sorsanız kendileri de öyle söylüyorlar. bununla beraber tutumlu olan, parasını dikkatli kullanan, yatırım yapan ve 50 yaşında güle oynaya emekli olan insanlar da biliyorum. amerikalılar para harcamayı çok seven bir millettir. sürekli para harcarlar ve sürekli paralarının olmadığından şikayet ederler. bu gözler aylık 8 bin dolar aylık alan adamın "yettiremiyorum" dediğini gördü.
insan emekli olsa bile yapacak bir uğraş istiyor
ya part-time iş buluyor, ya gönüllü olarak bir yerde çalışıyor, ya dünyayı dolaşıyor. yaşadığım küçük kasabada bir tane süpermarket var ve geçen hafta bu marketin müdürü emekli oldu. adamın emeklilik haberi yerel gazetede yer buldu. adam kendine bir tekne almış ve bu tekneyle okyanusu turlayacakmış. zaten küçük kasabada yaşadığım için burada emekli insan çok. yaşadığım sokakta toplam 5 tane ev var ve 2'si emekli ailelere ev sahipliği yapıyor. biri rv ile sürekli milli parkları turluyor, diğeri de paso balık tutuyor. ikisini de pek evde görmüyoruz.
aslında şu anda sahip olduğumuz ve yaşadığımız ev tam bir emekli evi. ortasından nehir geçen ormanlık bir kasabada bir dağın eteğindeyiz, 3-4 dönüm ufak bir arazimiz var, hepsini tek tek kendi ellerimle diktiğim 20'den fazla meyve ağacımız var (3 çeşit elma, 3 çeşit armut, 2 çeşit vişne, 2 çeşit fındık, 2 çeşit şeftali, 1 tane badem, 4 tane blueberry, 2 tane nar, üzüm, kiraz...vs) ve organik yöntemlerle kendi meyve sebzemizi hobi olarak yetiştiriyoruz. bir tane de husky cinsi köpeğimiz var ve evin garajını köpek yuvasına çevirip ona verdik.
yaşadığımız kasabamızdan bir resim
bu da husky'miz ve aynı nehrin yerden görüntüsü
zaten evden çalıştığım için emekli olunca hayatım bundan çok farklı olmayacak. yine de en büyük amacım fazla yaşlanmadan emekli olmak çünkü finansal özgürlüğün ve kimseye muhtaç olmamanın verdiği huzur ve dinginliği hiçbir şey vermez diye tahmin ediyorum.
sözün kısası amerika'da gerçekten emekli olmak istersen çok erken yaşlarda olabilirsin. en kötü ihtimal burada kazanıp biriktirdiğin dolarlarla herhangi bir üçüncü dünya ülkesinde krallar gibi yaşarsın. artık meksikalılar bile buraya gelip 5-10 yıl para biriktirdikten sonra meksika'ya dönüyorlar çünkü burada kazandıkları dolarlar orada yedi sülalelerine yetiyor.
abd'de emeklilik konusunda en büyük risk sağlık giderleri
62 yaşından sonra sosyal güvenlik kapsamına girdiğiniz için sağlık giderlerinizi devlet ödüyor ama bu yaştan önce emekli olanlar kendi sağlık giderlerini karşılamak zorundalar. burada yaşayan martin adında ingiliz bir amca var ve adam otobüs şoförlüğü yapıyor. adamın ilginç bir hayat hikayesi var ama 10 yıl afrika'da, 15 yıl new york'ta filan yaşamış ve şu anda oregon'da yaşıyor. normalde arazisini almış, toprağını işlemiş, inekleri filan var ve emeklilik için her şey hazır ama sağlık sigortası edinmek için okul otobüsü şöförü olarak çalışıyor. martin amca 62 yaşına girer girmez emekli olmayı planlıyor. sağlık sigortası işi bir şekilde halledilirse amerikalıların çoğu 62 yaşını beklemeden emekli olurlar. çoğunu tutan en büyük şey bu.
ayrıca günümüzde ekonomi çok farklı bir yere gidiyor
emekli olup uber şoförü olarak çalışanlar, evinin odalarını airbnb üzerinden kiralayanlar, taskrabbit üzerinden çeşitli görevler yaparak para kazananlar derken insanlar belli bir şirkete bağlı olmadan da para kazanmanın yolunu keşfettiler. internetten para kazanma imkanları, youtuber'lık kariyerleri derken çok şeyler değişti. bununla birlikte şirketler de insanların yaptığı bazı işleri robotlara ve bilgisayarlara yaptırmaya başladı ve birçok ülkede evrensel temel maaş sistemi tartışılmaya başlandı. bu yüzden önümüzdeki yıllarda iş hayatı da emeklilik de çok farklı şekillere bürünecek. tahminime göre ileride insanlar 45-50 yaşında emekli olacaklar ama iş hayatından tamamen çıkmak yerine hobileri üzerinden para kazanmaya ve düşük tempolu olarak çalışmaya devam edecekler.