likert ölçeği: nedir ve nasıl kullanılır?

hayatımızın birçok noktasında anket dolduruyoruz. müşteri memnuniyetimizin değerlendirilmesi, bir ürünle olan deneyimimizin anlaşılması, yapılan bir değişikliği onaylayıp onaylamadığımız vs. bu anketleri doldururken dikkatinizi çekmiştir. "kesinlikle katılıyorum, katılıyorum, kesinlikle katılmıyorum" gibi kalıplaşmış seçenekler oluyor. peki ama neden? bunu hiç merak ettiniz mi?

a- kesinlikle çok merak ettim
b- çok merak ettim
c- ne merak ettim ne de merak etmedim.
d- pek merak ettiğim söylenemez
e- hiç merak etmedim.

yıllar 1932'yi gösterdiğinde amerikalı psikolog rensis likert bireysel tutumları sistematik olarak ölçmenin bir yolunu bulmak istedi. yapmak istediği araştırmalarda olgulara yönelik bireysel tutum farklılıklarını analiz edilmesi gerekiyordu. ama bunu yapmak mümkün değil. çünkü her bir bireyin olgulara yönelik tutumları birbirinden farklıydı. bunları ortak bir paydada buluşturmak çok ama çok zordu. ama yapacağı çalışmaları istatistiksel olarak yorumlayacak ise bunu yapması zorunluydu.

iş bu ihtiyaçtan kendi adıyla anılacak olan bir tür cetvel geliştirdi. cetvel bu kez a noktası ile b noktası arasındaki uzaklığı değil kişinin tutumunun kesinlikle çok istemek noktası ile hiç ama hiç istememek noktası arasında nereye denk geldiğini ölçüyordu. likert ölçeğinin psikoloji ve sosyoloji de bu kadar sık kullanılmasının nedeni de işte tam olarak bu: "iki en uç nokta belirlemek ve iki uç arasına istenildiği kadar basamak koymak."

mesela birine" kendinizi enerji dolu, her zaman aktif olmayı seven biri olarak görüyor musunuz?" diye sorarsanız evet ya da hayır der. ama ona

tamamen katılıyorum,
biraz katılıyorum,
tarafsız görüş,
biraz katılmıyorum,
tamamen katılmıyorum

gibi şıklar verirseniz, dağ bisikleti gibi yoğun efor isteyen bir spora ait ürün satan bir firma iseniz sadece tamamen katılıyorum diyen kişileri hedef alabilirsiniz. oysa bir yürüyüş ayakkabısı satmaya çalışıyorsanız biraz katılmıyorum diyenler dahil sizin hedef kitleniz olabilir.

likert ölçeklerinin çok çeşitli şablonları vardır

en yaygın kullanılanı 5 seçenekli olanıdır. ama 4, 5,6 7, 9, 10,13 gibi değişen sayıda seçeneğe sahip ölçekler de vardır. elde edilecek sonuçta tutumlar arasındaki farkların daha hassas ölçülmesi istendiğinde şık sayısını artırıyoruz. yalnız burada şöyle bir sorun var. seçenek sayısını çok artırdığımızda yanıtlar orta hatta yakın hale geliyor. burada seçenekler arttığında kişinin kendi tutumundan emin olamaması ve güvenli gördüğü ortalamaya yaklaşma eğilimi devreye girdiği söyleniyor. bu nedenle 7'den fazla seçenek çok fazla önerilmiyor.

likert ölçeği kullanırken dikkat edeceğimiz konulardan bir diğeri ise seçenek sayımızın çift mi tek mi olacağıdır?

seçenek sayısının tek olması durumunda tam ortada nötr olan bir seçenek var oluyor. çift sayılı seçeneklerde ise nötr durumu ifade eden bir seçenek bulunmuyor. bu iki durumun da kendine göre avantajları ve dezavantajları var. bir deneyimin beğenilip beğenilmediğini öğrenmek istiyor isek çift sayılı likert ölçeği bize fayda sağlar. çünkü anketi dolduran kişi için nötr bir seçenek olmadığı için beğendiği ya da beğenmediği bir aralık içinde kalmak zorunda kalır.

tek sayılı likert ölçekleri ise katılımcının nötr olduğunu ifade etme şansını vermenin yanı sıra,
anketin değerlendirilmesi sırasında diğer katılımcıların yüksek yoğunlukla uçları tercih ettiği sorularda katılımcı nötr seçeneği seçiyorsa ankete katılan bireyin anketle ve sorular ile pek ilgilenmediğini dolayısıyla ilgili katılımcının değerlendirilmesinin pek güvenilir olmadığı çıkarımını yapma şansımız olur. anketlerin güvenilirliğini artırmak için kişinin soruları okuyup okumadığını anlamak amaçlı 2-3 tuzak soru konulması yaygın bir uygulamadır.

ayrıca soru sayısı fazla olan anketlerde özellikle soru sayısı 20'den fazlaysa ve katılımcı soru sayısı ilerledikçe nötr seçeneğe seçme oranı belirgin biçimde artıyorsa bu da katılımcının ankete olan ilgisinin azaldığının bir göstergesi olarak yorumlanabiliyor.

tek sayılı likert ölçeklerini çevrenizde daha sık görmenizin nedeni tek sayının anketi hazırlayan kişiye bu tarz faydalar sağlamasıdır.

not: çeşitli likert ölçekleri şablonları

Siyasetten Pazarlamaya Kadar Pek Çok Sektöre Temel Oluşturmuş Ünlü Pareto Analizi