Antik Mısır'da Ölen Kişilerin Mezarına Konan Ölüler Kitabı Ne Anlatıyordu?
1999 yapımı mumya filmini izlediyseniz ölüler kitabı hakkında birkaç şey duymuşsunuzdur. günümüzde ölüm korkutucu olsa da muhtemel eski mısır'da şimdiki kadar korku vermiyordu. dönemin inanışlarına göre kişi öldüğünde osiris tarafından ebedi bir biçimde diriltileceğine inanıyordu ve dönemin din adamları da bu kişi bu ölüm olayını rahat bir şekilde atlasın diye büyüler, şifreler ve anlatılar barındıran bir dizi metin oluşturmuşlardı. yani daha basit anlatacak olursak ölüler kitabı; ölen kişiye bir çeşit rehberlik eder, fakat mutlaka başka amaçlara da hizmet etmiştir diyebilirim. yalnızca bildiğimiz ve dolaylı kanıtlardan anlaşıldığı kadarıyla ölüler kitabı'nın muhtemelen en önemli işlevi, insanların ölümün bilinmezliği hakkındaki korkularını yatıştırmaya yardımcı olmasıdır.
aslında isminden dolayı bir kitap diye nitelendirilse de temel anlamda kendisi tam anlamıyla bir kitap sayılmaz. daha sonraları papirüs parşömenlerine kopyalanan ve yeni krallık dönemi olan mö 1550 - 1070 dolaylarında daha çok cenaze törenlerinde tabutun, lahitin üstüne ve mezar odasının duvarlarına işlenen cenaze metinleri külliyatıdır aslında.
ilk zamanlar daha çok hanedan ve saray hanesinin yararlandığı bu kitap daha sonraları özellik orta krallık döneminde papirüslara işlendikten sonra normal insanlar da cenaze törenlerinde bu kitabı kullanmaya başladılar(çünkü artık daha ucuzdu diyebiliriz).
tabii bu durum her mezarda bir kitap anlamına geliyordu. bulunan kitapların hiçbirinin standarttı yoktu. bunun yerine, her kopya farklı büyüler içeriyordu. böylece kitaplar bilinen tüm büyüleri içermezdi, yalnızca esas yani kraliyete haiz olan kitabın makul bir örneklerini içerirdi yani ucuz etin yahnisi yavan oluyordu desek daha doğru bir açıklama yapmış oluruz.
şimdide ölüler kitabından kısa örnekler vererek içeriğinin ne olduğuna bir bakalım
yukarıda da dediğim gibi bir çok farklı kitap bulunsa da genel anlamda ölüler kitabı temelde 189 bölümden oluşmaktadır. hazırsanız başlayalım o zaman:
1-19 başlangıç
bu bölüm genelde kişiyi mezara yerleştirirken okunur veya işlenirdi. ölümden sonra kişiye hizmet etmesi için mezara shabti konurdu ve bu sayı muhtemel sizin zenginliğiniz ve konumunuzla eş değer olurdu ve shabti gibi hizmetkârlardan yararlanmak için şu büyülü sözler söylenirdi:
"ey shabti, bana tahsis edildin eğer çağrılırsam veya ölüler âleminde yapılması gereken herhangi bir işi yapmam için görevlendirilirsem gel. görevinde olan bir adam olarak size gerçekten herhangi bir engel çıkarsa, tarlaları ekilebilir hale getirmek, kıyıları su basmak veya doğudan batıya kum taşımak gibi her fırsatta kendinizi bana sunarak; 'işte buradayım' diyeceksiniz."
yine ölen kişi bu bölümde hayvanlardan korunma için osiris'in düşmanı set'e karşı zafer kazanacağını onaylayarak tanrılardan onun için bir yol açmasını ister ve şöyle der:
"ey ruh , çok heybetli, işte, seni görmek için geldim; babam osiris'i görebilmek ve karanlığı kovmak için yeraltı dünyasını aç, çünkü onun sevgilisiyim. babam osiris'i görmeye ve babam osiris'e zarar veren set'in kalbini söküp çıkarmaya geldim. gökte ve yerde olan her yolu aç, çünkü ben babam osiris'in çok sevdiği oğluyum. ben soyluyum, ben bir ruhum, donanımlıyım; ey tüm tanrılar ve tüm ruhlar , benim için bir yol hazırlayın."
şimdi yazacağım büyünün amacı, sahibinin öbür dünyada sorgulanırsa dini sırlar hakkındaki bilgisini gösterebilmesini sağlamaktır ve ra'nın önemini anlatır:
"üzerimdeki tüm kötülükler silindi. o ne demek? bu, doğduğum gün, herakleopolis'teki iki büyük ve asil bataklıkta, halkın orada bulunan büyük tanrı'ya adak sunduğu gün temizlendiğim anlamına gelir. onlar neler? ' sonsuzluk' birinin adıdır; 'deniz' diğerinin adıdır. bunlar natron gölü ve maat gölü'dür.
aksi halde söylenen: ' sonsuzluk yönetir' birinin adıdır; 'deniz' diğerinin adıdır.
aksi halde söylenen: ' sonsuzluk tohumu' birinin adıdır; 'deniz' diğerinin adıdır. orada bulunan yüce tanrı'ya gelince, o ra'nın ta kendisidir."
bölümün sonunda ölülerin , kalbin tartılması tamamlandıktan sonra bahşedilen çiçekli bir çelenk olan 'doğrulama çelengi' takmasını sağlar.
21–30 varlığın bölümlerinin korunması
kişinin yaşamını desteklemesini ve beslenmesini sağlayan ağız açmak için büyülü sözler söylenir:
"ağzım, büyük tanrı'nın huzurunda onunla konuşabilmem için bana verildi. ağzım açıldı, ağzım shu tarafından tanrıların ağzını yarıp açtığı o demir zıpkınıyla yarıldı."
yine bu bölümde bazı temel özellikleri güvence altına alınırdı, bunlardan biri tabii ki kişinin ismiydi onun şu sözler dile getirilirdi:
"adımı yukarı mısır tapınağına koydum, bu yılları sayma ve ayları sayma gecesinde adımı aşağı mısır tapınağında anılmasını sağladım..."
organların kaybolmasını engellemek için bilgiler verilirdi. çünkü organlar kişinin bir parçasıydı ve bunlardan en önemlisi kalbiydi ve kalp olmadan ve tartılmadan yolculuk bitmezdi bundan dolayı kalbin tartılması ritüelinde kalbe sahibine ihanet etmemesi için kalbin olduğu yere bok böceği muskası konurdu ve bir kalp büyüsü söylenirdi:
"ey annemin yüreği! ey annemin yüreği! ey farklı formlarımın kalbi! bana karşı şahitlik etme, mahkemede bana karşı çıkma, terazinin yanında bana düşmanlık etme, çünkü sen benim bedenimdeki ka'msın , koruyucumsun. üyelerimi hayata kavuşturdu. hızla gideceğimiz mutlu yere gidin, adımı adam yapan çevreye rezil etmeyin. tanrının huzurunda benim hakkımda yalan söyleme. duymanız gerçekten çok iyi!"
31–53 tehlikeden korunma
ölen kişi bu bölümde ruhun yolculuğunu tamamlaması bedeni ve ruhunu tam tutmalıdır. bunun için bu bölümde hayvanlara, böceklere ve çürümeye karşı korunmayla ilgili büyü örneklerini görüyoruz.
timsahlara karşı korunmak için:
"geri gel! geri çekilmek! geri çekil, seni tehlikeli olan! bana karşı gelme, büyümle yaşama; seni gönderen yüce tanrı'ya senin bu adını söylemek zorunda kalmayayım mı? birinin adı 'messenger', diğerinin adı bedty'dir. timsah der ki: 'senin yüzün doğruluğa aittir. gökyüzü yıldızları, sihir yerleşim yerlerini ve ağzım da içindeki sihri kapatıyor. dişlerim bıçak, dişlerim viper dağı. merhum cevap verdi: "ey omurgalı, bu sihrime karşı ağzını çalıştıran, sihirle yaşayan hiçbir timsah onu alamaz."
"geri dön seni, yorulmayan yıldızlar'da yaşayan batı'nın timsahı! senden nefret ediyorum, çünkü osiris'in gücünü emdim ve ben seth'im. geri çekil, seni batı'nın timsahı! nau -yılan karnımda ve ben kendimi sana vermedim, alevin bende olmayacak."
yılanlara karşı korumak için:
"ey rerek yılan, kendini çıkar, çünkü geb beni korur, kalk, çünkü ra'nın nefret ettiği bir fare yedin ve kokuşmuş bir kedinin kemiklerini çiğnedin."
böceklerine karşı korumak için:
"git başımdan, ey çarpık dudaklar! ben, tanrıların sözlerini ra'ya ileten shen'in efendisi khnum'um ve olayları efendilerine bildiririm."
çürümekten ve tekrar ölmekten korunmak için:
"saçım nu; yüzüm ra; gözlerim hathor; kulaklarım wepwawet ; burnum nilüfer yaprağına bakan o'dur; dudaklarım anubis ; azı dişlerim selkis; kesici dişlerim tanrıça isis ; kollarım mendeslerin efendisi koç'tur; göğsüm neith, sais leydisi; arkam seth ; benim penisim osiris ; kaslarım kheraha'nın efendileridir; benim göğsüm çok heybetli olandır; karnım , omurgam sekhmet ; kalçalarım horus'un gözü ; baldırlarım ve baldırlarım nut ; ayaklarımpta ; ayak parmaklarım yaşayan şahinler; tanrısız hiçbir üyem yok ve thoth tüm bedenimin koruyucusudur."
"ben bir alevim, bir alevin oğlu, kafası kesildikten sonra ona verildi. osiris'in başı ondan alınmayacak ve benim başım da benden alınmayacak."
54–63 nefes almak ve içmek için güç vermek
bu bölümde ölen kişi hava veya su üzerinde güç almak ister yani tekrar nefes almak ve su içmek için izin ister:
"ey göklerin efendisi, içindeki hava bana verilsin, çünkü wenu'nun ortasında o tahtı arayan benim. büyük kıkırdayan'ın bu yumurtasını ben korudum. o büyürse ben de büyürüm; yaşıyorsa, ben hayatım; o havayı solursa, ben de havayı solurum."
64–89 gündüze gelmek
burada aynı (bkz: ra) gibi gecenin kör karanlığında çıktığı ve güne yani yaşama uzanan döngüsündeki yolculuk gibi ölen kişide kişinin gündüz gelmek' ve düşmanlar üzerinde güç sahibi olmak için yolculuk yapar. bunu için şu sözleri söyler:
"gücüm kalbimde olsun, kollarımda gücüm olsun, bacaklarımda gücüm olsun, ağzımda gücüm olsun, tüm organlarımda gücüm olsun, dua sözleri üzerinde gücüm olsun, su üzerinde gücüm var ... hava ... sular ... akarsular ... akarsular ... bana zarar verecek erkekler ... ölüler diyarında bana zarar verecek kadınlar ... bana yeryüzünde zarar verme emri verirdi."
ölen kişiye bir dizi farklı biçim alma gücü alır ve yaşayanların dünyasını gezmelerini ve yeraltı dünyasına geri dönmelerini sağlar sonunda ruh kendi bedenine ulaşır. bunun için şu sözleri söyler:
"ey göğün bekçileri, canımı alın! ruhumun cesedimi görmesine izin vermeyi geciktirirsen, horus'un gözünün sana karşı dikildiğini göreceksin... bu ruhumun haklı olarak yükselmesine izin verdiğinde kutsal kayık şenlenecek ve yüce tanrı barış içinde ilerleyecek. tanrılar... cesedimi görsün, asla yok olmayacak, yok olmayacak mumyamın üzerine konsun."
98–112 yeraltı dünyasında gezinmek
bu bölümde ölen kişinin yeraltı dünyasında tekne kullanmasına izin verildi ve bunun için mezarın içine tekne maketi konulurdu. eğer bir kralsanız bu bir maket değil de bir geminin kendisi olurdu. tabii ki bunların hepsi ra'nın güne ulaşmak için teknesiyle yaptığı yolculukla ilgiliydi, çünkü insan artık tanrı olmak istiyordu. bundan dolayı ölen kişinin batı ve doğu'nun ruhlarını tanımasını sağlanırdı.
125-6 yargı
bu bölümde kişinin yargılanması anlatılır. kalbin tartılması, yani yargılama ritüeli şöyledir:
kişi her şeyi geçtikten sonra, anubis tarafından osiris'in huzuruna götürülür ve orada 42 yargıç önünde 42 suçtan masum olduğunu söyleyerek olumsuz bir itirafta bulunur. daha sonra kalbi; gerçeği, adaleti ve tanrıça ma'at'ı temsil eden bir tüyle tartılır . masumsa, osiris'e götürülür eğer kişi günahkar çıkarsa ammut adlı bir iblis , suçluların kalbini yemek için orada hazır olarak bekler.
127–137 duat'ta ve ra barque'de yolculuklar
bu bölümde kişinin yolculu sırasında doğa üstü varlıklara karşı ne yapması gerektirdiği anlatılır ve şöyle büyülü sözler söylenir:
"ey kapılarınızı koruyan, ruhları yutan ve yıkım evi'ne paylaştırıldıklarında yanınızdan geçen ölülerin cesetlerini yutan kapı bekçileri... [merhum'a] yol gösteresiniz, ona kapıları aç, yeryüzü ona mağaralarını aç, onu düşmanlarına karşı muzaffer eyle."
yine bu bölümde ölenin düşmanlarına karşı zafer kazanmasına yardımcı olmak için yaşayanlar tarafından telaffuz edilecek bir cenaze büyüsü okunur:
"atum, shu ve tefnut, geb ve nut, osiris ve ısis, seth ve nepthys, kutsal tekneye yerleştirilen yeni bir kaseye aşı boyasıyla çizilirken, layık kılınmasını istediğiniz bu ruhun (ba) bir görüntüsüyle birlikte, yağ ile meshedilsin. onlara ateşte tütsü ve kızarmış ördek sunun ve ra'ya tapın. bu, kendisi için yapılan kişinin seyahat edeceği ve seyahat etmek istediği her yerde her gün ra ile birlikte olacağı anlamına gelir ve bu, ra'nın düşmanlarının fiilen kovulacağı anlamına gelir. milyon kere doğru bir konu."
144–150 kapılar, mağaralar, höyükler ve koruyucular
bu bölümde kişinin karşılaşacağı yedi kapının her birinde bekçi ve haberci olarak görev yapan yaratıkların isimlerini listeler. isimler önemlidir ve isimleri bilmeyenler geçemezler kişi bu ruhları ikna etmek için şunları söyler:
"ey kapılar, osiris yüzünden kapıları tutanlar, ey onları koruyanlar ve iki diyar'ın işlerini her gün osiris'e bildirenler; seni tanıyorum ve isimlerini biliyorum."
doğru söylenirse, bu büyü "cehennemin kapılarından kovulmamasını veya geri çevrilmemesini" sağlar.
ayrıca yeniden doğan ruh için bolluk getirmesi için kişi cennet boğası'nın ve yedi ineğinin adlarını vererek sonsuz bir yiyecek ve bira kaynağına sahip olur ve şu sözler söylenir:
"herkesin hanımı kaş köşkü.
kendi yerinde oturan sessiz kişi
tanrının yücelttiği chemmis'in kızı
çok sevgili, kızıl saç
hayatta koruyan, parıldayan.
adı zanaatında ve ayak parmaklarında güç sahibi olan o.
gökyüzünde tanrıyı havaya uçuran fırtına
boğa, ineklerin kocası."
151–189 muska ve koruyucu büyüler
bu bölümde kişiyi koruyan tabut üzerinde resmedilen büyü ve resimlerden bahsedilir.
yine mezar odasındaki duvarlara resmedilen büyü ve resimlerden bahsedilir.
yine bu bölümde cesedin yok olmasına izin vermemek için çeşitli muskalardan bahsedilir.
örnek verecek olursak; bir djed sütun muskası. bir isis düğüm muskası, tılsımlı altın akbaba tasması, tılsımlı altın şahin tasması, papirüs sütun muskası, papirüs sütun muskası...