Baba ve Oğuldan Oluşan Pehlevi Hanedanının Pek de Başarılı Bitmeyen Hikayesi
son günlerde tekrardan karışan ve yönetim değişikliklerine rağmen bir türlü aradığını bulamayan iran'ın son şahları pehleviler (baba ve oğul) hakkında:
- soylu bir aile kesinlikle değiller. babası erden subaylığa ulaşmış, isimsiz biri. o esnada hükümdar olan türk asıllı qajar (kaçar) hanedanına darbe yapıp kendisi başa geçiyor, sonra da yerini oğluna bırakıyor.
- baba pehlevi yokluktan gelme ve çok sert birisi. atatürk zamanında ülkeyi ziyaret eden de kendisi. türkiye ziyaretinde azeri lehçesinde atatürk ile türkçe konuşuyor. kendisinin nereden geldiğinin farkında ve atatürk'e "men eskerem, sen serdarsen" gibisinden bir söz söylüyor. (ben erim, sen kumandansın manasında). atatürk ile iyi dostlar.
- atatürk kendisine oğlunu mısır prensesiyle evlendirmesi yönünde tavsiye verdiği için oğlunu bu şekilde evlendiriyor. türkiye'de gördüğü modernleşme ve sanayi hamlelerini kendi ülkesinde uygulamaya başlıyor.
- oğul pehlevi yurt dışında öğrenim görüyor. cahil ve yontulmamış gördüğü babası kendisine hep sert davranıyor (daddy issues). baba pehlevi oğlu için sürekli bu çok yumuşak, bu şekilde ülkeyi yönetemez diyor.
- baba pehlevi demir yumrukla ülkeyi yönetiyor, ancak sonra ülkeyi oğluna bırakıp uçakla yurtdışına kaçmak durumunda kalıyor. oğlu yirmilerinin başında deneyimsiz, yurt dışı görmüş, babasına göre daha kültürlü ancak çok daha yumuşak biri olarak tahta geçiyor.
- iran ordu olarak o dönemler bitik durumda. öyle ki ingiltere ve sovyetler ülkeyi askeri olarak işgal ediyor ve direnişle bile karşılaşmıyorlar.
- oğul pehlevi iktidarı boyunca batıdan danışmanlık alıyor. amerika, fransa ve ingiltere'nin kendisine sürekli bir desteği var. ünlü acımasız gizli servisi savak da fransızlar tarafından kuruluyor.
- iran geleneksel ve tarihsel olarak bir monarşi. ancak monarşinin yanında ulema, tüccarlar ve aydınlar arasında bir güç dengesi var. şahlar tarihsel olarak daha çok bunları dengede tutuyor. genç şah ise ulemaya geçit vermemekle birlikte aydın kesimin ezip üzerinden silindir gibi geçiyor. ülkenin tarihten gelen güç dengesi bozuluyor.
- kendisinin en büyük çelişkisi de burada başlıyor. bir yandan modernleşme yanlısı olup, bir yandan da okumuş ve ülke yönetiminde söz isteyen aydın kesimi mahvediyor. insanları evlerinden aldırıp işkenceye maruz bıraktırıyor.
- pers imparatorluğu'nun 2500. yılını çok görkemli ve aşırı israflı bir şekilde çölün ortasında persepolis yıkıntıları arasında dünyanın neredeyse tüm ülkelerinin kraliyet aileleri ve devlet başkanlarını davet ederek kutluyor. ancak yine büyük bir çelişkidir ki davetliler arasında yok yok olsa da aslında olmayan tek bir kesim var: iran halkı. öyle ki kendi bakanlarını bile kutlamaya davet etmiyor. halk israfı ve gösterişi televizyondan izliyor.
- ekonomi oğul pehlevi döneminde rayına oturuyor, modern bir ordu kuruluyor. iran, bölgenin en güçlü ordusu ve jandarması haline geliyor. opec kararlarını kendisi basına açıklıyor ve ingiltere'ye rest çekiyor.
- ancak içeride durum iyi değil. ağır baskıların karşısında nefes alamayan halk en sonunda isyan bayrağını açıp ordu mordu dinlemeden sokağa dökülüyor. halkıyla arasında hep özel bir ilişki bulunduğunu yabancı basına anlatah şah bu durum karşısında şoka uğruyor. ardından da sürekli hazırda beklettiği uçağına babası gibi binip bir daha dönmemek üzere kraliçesiyle birlikte iran'ı terk ediyor.
- kendisinin ardından da meşhur humeyni'nin dönüşü yaşanıyor. air france uçağıyla humeyni iran'a dönüp yönetimi ele alıyor. halk çılgınlar gibi bayram ediyor.
- ülke ülke dolaşmak durumunda kalan şah en sonunda mısır'a geçiyor. batı basını bu arada kendisiyle yanında hatırı sayılır miktarda cash bulunması sebebiyle "the suitcase monarch" / bavullu kral olarak dalga geçiyor.
- şahın pek mücadele edememesinde bir diğer etmenin de bozulan ancak çok iyi gizlenen sağlık durumu olduğu ortaya çıkıyor. zaten bir yıl kadar sonra sürgünde kanserden vefat ediyor. hem baba hem de oğul şahın mezarları kaderin bir cilvesi olarak iran dışında yer alıyor. mezarı mısır'da olan son şahın eşi kraliçe farah ise hala hayatta.