Baruch Spinoza'ya Göre İntihar Etmeyi Tasarlamak Neden İmkansızdır?
roger scruton'ın da belirttiği üzere; "spinoza'ya göre intihar etmeyi tasarlamak imkansızdır". tuhaf değil mi? niye böyle acaba?
bunun açıklaması spinoza felsefesi için kritik bir önemi haiz olan conatus kavramında gizli. zira spinoza için "akıl, belirli bir süreliğine kendi varlığını sürdürmeye çabalar ve bu çabasının farkındadır."
scruton'ın bu şekilde çevirdiği pasaj etika'nın 3. kitabının 9. önermesi aslında. elimdeki hilmi ziya ülken'in çevirdiği türkçe etika kopyasında (dost kitabevi, s.138) bu önerme şöyle yer almış:
"ruh (...) kendi varoluşunu belirli bir sürede saklamak için çabalar ve onda kendi çabasının şuuru vardır."
elimdeki ingilizce baskıda ise şöyle yer alıyor aynı ifade:
"the mind (...) endeavours to persist in its being for an indefinite period, and of this endeavour it is conscious." (s. 137)
ana fikir aynı: ruh-zihin-ya da akıl kendini sürdürme eğilimindedir. hemen akabindeki önerme 10 ise şu şekilde: "bedenimizin varoluşunu uzaklaştıran fikir ruhumuzda bulunmaz ve ona aykırıdır."
ancak yine scruton'a dönecek olursak, aynı spinoza bize ölümden korkmamamızı da söyler ve onursuz nedenlerden dolayı ölümden kaçmamamızı salık verir. aslında durumun anlaşılması etika'nın 4. kitabının 20. önermesinin "scolie"sinde saklı. spinoza burada intiharın ancak "dış nedenler"den kaynaklanabileceğini söylüyor. bu durumda intihar, kendisine kılıç tutan güçlü birinin korkusuyla kendini öldürmek gibi daha az kötünün daha çok kötüden dışsal zorunluluklar nedeniyle kaçmasıdır. intihar, conatus ile yaşam arzusu ile çelişir. akıl ya da ruh daima kendini devam ettirme eğilimindedir. ancak bu eğilimi askıya alan şey, dışsal zorunluluklardır. işte bu yüzden kimse tasarlayarak ya da "arzulayarak" intihar etmez.
kaynaklar:
- spinoza, etika, çev. h.z.ülken, dost kitabevi, 2004.
- spinoza, on the improvement of the understanding, the ethics, correspondence, trans. by. r.h.m.elwes, dover publications.
- roger scruton, spinoza, çev. c. atila, altın kitaplar, 2002.