Batı Dünyasının Savaş Bunalımı (Shell Shock) Dediği Şey, Osmanlı Cephelerinde Nasıl Yaşandı?
1. dünya harbi'nde özellikle batı cephesi'nde ingiliz, fransız ve alman askerlerinin shell shock ya da türkçe ifadesiyle mermi şoku/savaş şoku yaşadıkları biliniyor. peki shell shock olarak tabir edilen bu psikolojik rahatsızlık osmanlı cephelerinde ve türk askerinde yaşanmadı mı? bunla ilgili kayıtlara geçen vakalar var mı? diye araştırdığımda, yine çanakkale cephesi'nden ilginç bazı veriler elde ettim. hemen şunu söyleyeyim, ağır savaş koşullarının olduğu, hem gemi hem de seyyar topçu ateşinin her yeri dövdüğü bir ortamda (çanakkale'de) askerin bunu yaşamaması beklenemez. sonuçta herkes etten ve kemikten, her askerin korkusu ve kaygıları var. bizim askerimizin de bazı durumlarda şok etkisi altında kaldığı, askerin gözleri yerinden çıkacak gibi fakat anlamsız ve boş baktığı kayda geçmiş. ancak terminolojik olarak bu durum, avrupa'da olduğu gibi tanımlanmamış ve kavramsal bir isim verilmemiş.
konuyla ilgili ingiliz tarihçi ben shephard şunları yazmıştır
"çanakkale'de yoğun bir bombardıman sonrasında itilaf askerleri ele geçirdikleri bir siperde dizlerinde duran tüfekleriyle bir arada oturan 7 ölü osmanlı askeri bulmuşlardı. bir asker kolunu arkadaşının boynuna dolamıştı ve yüzünde bir gülümseme vardı; ölüme yenik düşerken sanki şakalaşıyor gibiydiler ve içlerinden sadece birisi yaralıydı. patlayan mermi diğerlerinde bedensel bir iz bırakmamıştı. sanki askerlerin sinirleri sakatlanmıştı..."
ayrıca çanakkale muharebeleri'nde doğrudan bulunan ingiliz istihbarat subayı aubrey herbert kaleme aldığı günlüğünde başka bir örnek vakayı şöyle anlatıyor (13 haziran 1915)
"yanımdan geçen sıhhiyeciler sedyeyle yaralı bir türk askerini taşımaktaydılar. bu asker ritmik bir biçimde (rhytmically) inlemekte olduğundan, beyninden vurulduğunu düşündüm. daha sonra bu yaralı türk'ü ziyaret etmek için hastaneye gittiğimde hiçbir yarasının bulunmadığını gördüm. yakınında infilak eden bir top mermisi nedeniyle şoka girmişti ve bir makineli tüfeği taklit edercesine (istem harici) sesler çıkartmaktaydı."
top mermilerinin infilak etmesiyle, türk askerlerinin nevroz arazları göstermesi arasında bir bağ olduğunu fark edenlerden biri de osmanlı hekimi dr. yahoub garabetyan olmuştur. garabetyan, çanakkale harp alanında şahit olduğu bir askerin kolları iki yana gevşekçe sarkmış olduğu halde vücudunun üst kısmı öne eğik, başı omuzları arasına gömülü olduğunu fark etmiş, ilerleyen süreçte verdiği bir konferans sırasında söz konusu askerin durumunu anlatırken infilak eden top mermileri nedeniyle kasılıp gerginleşen karın kaslarının bir sonucu ile, kişinin her infilakta vücudunun savunma pozisyonuna geçme hareketinin kalıcı hale dönüştüğünü anlatmıştır.
özetlersek
shell shock vakası en başta belirttiğim gibi bizim askerlerimizde de gözlemlenmiş, ancak avrupa'daki vakalara kıyasla bizde tanısı konmamış durumda idi. diğer cephelerimizde benzer vakalar var mıdır bilmemekle birlikte, çanakkale'den hareketle olabilme ihtimalinin yüksek olduğunu söyleyebilirim.
en son ingilizlerin çıkarma yaptığı yerde tarihi çakmak hattı'nın olduğu yere girdim. şöyle bırakayım... kanala destek olacaklara ayrıca teşekkür ederim. güzel günler.