Batı Medeniyetinin Tarih İçinde Doğu'ya Üstünlük Kurmasının Temel Sebepleri
batı'nın doğu'ya üstünlüğünün sebebi...
çok basit bir dille, aşama aşama anlatacağım. osmanlı imparatorluğu'nun çöküş nedeni ile aynı sebepler yüzündendir. cevap, batı'nın coğrafi keşifleri yapması, ipek yolu'nun yeni atlantik ticaret yolu karşısında üstünlüğünü kaybetmesi ve avrupa'nın sömürgecilikle elde ettiği sermaye birikimi ile kapitalist reformu başlatabilmesidir.
batılılar sadece inka ve aztek medeniyetlerini yok etmekle kalmamış, aynı zamanda afrika kıtasından topladıkları 900 bin köleyi de 16.yy'da plantasyonlarda çalıştırılmak üzere amerika kıtasına götürmüşlerdir.
bu durumun sonucu olarak batı avrupa'lı tüccarların elinde yoğun bir sermaye birikimi olmuş, bu birikimle ilk manüfaktürler kurulmuş ve 16.yy ile 18.yy'lar arasında doğu'ya ciddi tekstil ihracatı yapılmıştır. bu ilkel üretim ilerleyen süreçte (19.-20. yy) yerini büyük fabrikalara bırakacaktır.
avrupa'nın ekonomik ve sınai alandaki bu gelişmesiyle birlikte doğu, bir hammadde pazarı haline gelmiş ve buradaki üretim eski canlılığını kaybetmiştir. kapitülasyonlarla beraber iç pazar iyice kendi içine gömülmüş ve batı'ya karşı olan rekabet gücünü yitirmiştir.
elbette xvi. yy osmanlı ileri gelenleri, avrupa'nın amerika, hindistan ve basra körfezi civarlarına yerleşmelerinin getireceği tehlikelerin farkındaydılar. 1625 yılında, ömer talip, tehlikeyi şu sözlerle dile getiriyordu:
"artık avrupalılar, bütün dünyayı tanıyorlar. gemilerini her yere gönderiyorlar, önemli limanları ele geçiriyorlar. önceleri, hindistan ve süveyş malları, süveyş'e gelmekte, oradan müslümanlar eliyle bütün dünyaya dağılmaktaydı. fakat şimdi bu mallar, portekiz, hollanda ve ingiliz gemileriyle frengistan'a taşınmakta, oradan bütün dünyaya dağılmaktadır. bunlar, ihtiyaç duymadıkları malları, istanbul'a ve öteki islam memleketlerine getirerek beş katı fiyatla satmakta ve böylece çok para kazanmaktadırlar. bu sebeple, islam memleketlerinde altın ve gümüş kıtlığı hissedilmektedir. osmanlı imparatorluğu, yemen kıyılarını zaptetmeli ve oradan geçen ticarete el koymalıdır. bu yapılmazsa, çok geçmeden islam ülkelerine avrupalılar hakim olacaktır."
bu acı reçete üzerine faaliyete geçen doğu'nun, hint okyanusu'nda portekizlilerle mücadelesi olumsuz sonuçlanmış, osmanlı donanması yok olmuştur. böylece atlas okyanusu'na açılış çabaları da sonuçsuz kalmıştır.
altın ve gümüş bolluğunun avrupa'da yarattığı fiyat yükselmeleri, osmanlı iç pazarını da etkilemiş, anadolu bir hammadde pazarı haline gelmiş; devlet ise gelir kaybına uğramaya başlamıştır.
sonuç olarak
fetihler rantabl olmaktan çıkmış, sömürgeleriyle zenginleşen batı devletleri ateşli silahlarla donatılmış profesyonel ordular besleyebilecek hale gelmiştir. osmanlı içinse, seferler ciddi bir yük oluşturur duruma gelmiş, devlet gelirleri erimiştir. merkezi ve bürokratik yapının bozulması sonucu meydana gelen celali isyanları ile de doğu, artık kendi iç meseleleri ile uğraşacak duruma düşmüştür.
çok özet bir şekilde aktarmaya çalıştığım batı'nın doğu'ya üstünlüğünün ana sebebi temelde atlantik ticaretinin anadolu ticaretini baltalaması ve ilerleyen süreçte sömürgecilik ile elde edilen sermaye birikiminin kapitalist avrupalı devletleri oluşturması ile alakalıdır. 19.yy'da osmanlı artık yenilgiyi kabul etmiş ve ıslahatlarla avrupa'yı taklit eder bir duruma düşmüştür.
günümüze gelindiğindeyse, batı'nın doğu'ya olan üstünlüğü halen bakidir. bununla ilgili en çarpıcı tez ise şudur: (bkz: azgelişmişliğin sürekliliği)
ileri okuma (bkz: postkolonyalizm)