Bazı Hristiyan Mezhepleri Noel Bayramını Neden 25 Aralık Değil de 6-7 Ocakta Kutluyor?
bazı hristiyan mezhepleri noel'i 25 aralık'ta, diğerleri 6 veya 7 ocak'ta kutlar, neden? hayır bazen çeşitli ortamlarda belirtildiği gibi ortalaması 1 ocak yılbaşı olsun diye değil efendim.
4. yüzyıldan beri katolik kilisesi hz. isa'nın doğumunu 25 aralık'ta kutlar. bu tarih daha sonradan doğu kiliselerince de kabul edilmiştir. fakat günümüzde doğu kiliseleri 25 aralık yerine 6 veya 7 ocak tarihinde kutlarlar. sonradan fikir değiştirdikleri için değil, hala jülyen (yani jül sezar'ın) takvimini kullanıp gregoryen takvim reformunu tanımadıkları için, yani jülyen takvim'in 25 aralık'ı gregoryen takvim'in 7 ocak'ına denk geldiği için.
gregoryen takvimle jülyen takvimin farkı ne?
jülyen takvim bir yılı tam olarak 365,25 gün kabul eder fakat dünya'nın güneş'in etrafında bir turu aslında 365,2422 gün sürer. aradaki fark önemli. 1582 yılında bu fark mevsimlerde 10 günlük bir kaymaya yol açmış durumda. işte o yüzden papa 13. gregory takvimi düzeltmek için bir karar alıyor, bundan sonra 100'e bölünen yıllar eğer 400'e bölünmüyorsa artık yıl olmayacak. yani 1600 ve 2000 yılları artık yıl ama 1700, 1800, 1900, 2100,... artık yıl değil. dahası kayan mevsimleri milattaki yerlerine çekmek için takvimde düzeltme de yapılır, 4 ekim 1582 gününü 15 ekim 1582 takip eder. fakat bunun mucidi gregory papa olunca, katoliklik harici mezhepler bu kararı tanımakta isteksiz olurlar. mesela protestan ingiltere 1752'ye kadar jülyen takvimde ısrar eder. (meraklısına not: umberto eco'nun foucault sarkacı romanında bu ikili takvim uyumsuzluğu baş rol oynar.) günümüzde medeni takvim kullanımında jülyen takvim'i tercih eden olmasa da ortodoks rum kilisesi dini günleri belirlerken hala jülyen takvimde ısrar etmektedir.
bu takvim ikiliği bizim kendi yakın tarihimizde de kendini gösterir. mesela 2. meşrutiyet'in ilanına tepki ayaklanması olarak okullarda öğretilen 31 mart vakası aslında 13 nisan 1908 günü başlamıştır. o gün osmanlı için 31 mart'tı çünkü osmanlı'nın hicri takvime paralel olarak kullandığı rumi takvim gregoryen değil jülyen takvimdi.
peki isa peygamber ile 1 ocak yılbaşı arasında bir bağ var mı?
aslında biraz var. eski roma takviminde yılbaşı 1 ocak değil 1 mart idi. 1 mart'ta yılı başlatma adetinin kalıntılarını batı dillerindeki latince kökenli ay adlarından çıkarabilirsiniz. mesela 9. ay eylül ingilizce'de september olarak geçer, septa latince 7 demektir; günümüzde 10. sıradaki ekim ayı october latince 8 sayısı octo'dan gelir. jülyen takvim reformundan da önce (isa'nın doğumundan da bir 150 yıl önce) bu 1 ocak'a değiştirilmişti ama bu kural standardize olmamıştı, farklı yerlerde farklı uygulamalar olabiliyordu. hristiyanlığın avrupa'da resmi din olması, yılların sayımını isa'nın doğumundan başlatmayı getirir. bununla beraber bir süre yeni yıl değişik yerlerde 1 mart, 1 ocak veya 25 aralık'ta başlatılmış ve 1 ocak'ta sabitlenmesi zaman almış. aslında hala daha da 1 ocak kimi dini ve laik uygulamalar için yılbaşı değil; mesela ingiltere'de mali yıl 1 nisan'da başlıyor; avustralya'da 1 temmuz'da.