Borsada İsmi Geçen Ayı Piyasası ve Boğa Piyasası Terimleri Nereden Geliyor?
borsayla hemen hemen herkes ucundan kıyısından bir şekilde haşır neşir olmuştur. hele hele crypto borsasıyla ilgilenmeyen yok gibi sanırım şu devirde. malum borsanın iniş ve çıkış zamanlarını temsil etmesi için kullanılan iki tabir var: ayı piyasası vs boğa piyasası. nereden geliyor bu tabirler, onlara bakalım.
boğa ve ayının borsanın iniş ve çıkışını temsil etmesi için kullanılmasına ilişkin birkaç teori var
bunlardan biri, bu terimlerin kullanılmasının kökenini 16. ve 19. yüzyıllar arasında ingiltere'de popüler olan hayvan dövüşü gösterilerine bağlıyor. bu dövüş bir boğa veya ayının bir çit içinde köpek sürüleriyle karşı karşıya getirilmesiyle yapılıyor. boğalar köpeklere kafaları yerden yukarıya doğru hareket ederek saldırırken, ayılar yüksek bir konumdan aşağıya doğru pençe atarlarmış. bu nedenle 1801'de kurulan londra borsası'nın öncüleri bu terimleri jargonlarına dahil etmiş olabilecekleri ilk teorimiz.
bir diğer teori de "ayı" (bear) teriminin ayı postu piyasasından kaynaklandığıdır. post ticareti yapan aracılar ayı postlarını daha ayı avlayan kişilerden satın almadan önce satarlarmış. bu nedenle "ayıyı yakalamadan önce ayının derisini satmak akıllıca olmaz" (it's not wise to sell the bear's skin before one has caught the bear) şeklinde bir atasözü ortaya çıkmış.
18. yüzyıla gelindiğinde ise, ayı postu terimi (bearskin) "ayı postunu satmak veya satın almak" için "ayı postu" satan kişiye atıfta bulunarak "ayı postu simsarı" (bearskin jobber) adıyla kullanılmış. sonraları bearskin (ayı postu) ifadesi, bir spekülatör tarafından satılan hisse senedini ve hisse senedi satan spekülatörü adlandırmak için ayı (bear) olarak kısaltılmış.
ayı yani bu spekülatör kişi, gelecekte belirtilen teslim tarihi olan ödünç alınmış bir hisse satar ve bunu hisse senedi fiyatlarının düşeceği ve hisse senedinin satış fiyatından farkı kar olarak tutularak daha düşük fiyattan geri alınabileceği beklentisiyle yapar. bu tür satış, ingiltere'de güney denizi balonu (south sea bubble) olarak bilinen 18. yüzyılın başlarında bir skandala karışan birçok kişi tarafından kullanılmış.
güney denizi balonu nedir?
güney denizi balonu (south sea bubble), adını 1711'de ispanya'nın yeni dünya'daki kolonileriyle ticaret yapmak için kurulan güney denizi şirketi'nden (south sea company) alır. 18. yüzyıl'da güney amerika'da faaliyet gösteren britanya kökenli anonim şirkettir. 1711'de kurulan şirket ispanya veraset savaşı esnasında imzalanan bir anlaşmayla ispanya'nın güney amerika kolonilerinde tekel konumuna gelmiştir. karşılığında savaş esnasında ingiltere'nin yüklendiği borcu üstlenmiştir. kral şirketin başına geçince güney denizi şirketi'nin hisselerine çok fazla talep gelir ve kısa süre sonra hissedarlar %100'e varan getiri elde ederler. spekülatörlerin çoğu, sahip olmadıkları hisse senetlerini satmış ve hisse senedi fiyatı aniden düştüğünde, sonuç şirket için bir fiyasko ve birçok yatırımcı için ise bir trajedi olmuş. yani şirketin hisseleri üzerindeki spekülasyon 1720 yılında finansal yıkıma neden olan "güney denizi balonu" olarak bilinen ekonomik balona sebep olmuştur. ayı terimi, güney denizi balonu'nun patlamasından önce kullanılıyordur; ancak bu olay ayıyı yaygın kullanıma sokmuştur.
hatta şair alexander pope 1720'de şöyle bir şiir yazmış:
come fill the south sea goblet full;
the gods shall of our stock take care:
europa pleased accepts the bull,
and jove with joy puts off the bear.
aynı zamanda, piyasada ayının zıttı olarak başka bir hayvan sembolü daha ortaya çıkar: boğa terimi. başlangıçta, hisse senedi fiyatlarının yükseleceği beklentisiyle yapılan spekülatif bir satın alma anlamında kullanılmış. boğa terimi daha sonra bu tür alımları yapan kişilere de uygulanmış. peki neden boğa? ayıya uygun bir alter ego olarak seçilmiş bir hayvan olduğu için belirtiliyor.
daha basit bir açıklama içeren son teori de şöyle. boğa canlılığı, saldırganlığı ve gücü temsil eden bir hayvandır; ayı ise uzun kış uykusuyla bilinir. o nedenle boğa piyasasında piyasalar hareketli ve karlıdır ancak ayı piyasasında ise piyasalar hareketsiz ve bir sonraki boğa piyasasına kadar uykuya yatmıştır.