1 senedir ciddi mesai harcayarak amerikan borsalarında yatırım yapıyorum. önce paramı ikiye katladım, sonra da başladığım yere döndüm. bir senelik maaşım kadar parayı bir ayda kaybedince bir süre borsaya ara verme kararı aldım. bu süreçte çıkardığım dersleri yazdım ki eğer bir gün alemlere geri dönersem, işlem yapmadan önce sağlamasını yapabileyim.

kural listemi sizlerle de paylaşıyorum.

0: aklınızla oynamalısınız. bu kuralı sindirmeden diğerleri bir işe yaramayacağından 0 numaralı kuralımız bu. duygularınızla hareket etmeye, wishful thinking'e (iyi niyetli) kapılmaya başladığınız anda kaybedersiniz. özellikle çok para kazanınca ya da kaybedince insan daha büyük riskler almaya meylediyor. (bkz: house money effect)

bu eğilimlerin farkında olun.

1: alacağınız pozisyonun riskini, potansiyel kazançla kıyaslayın. potansiyel kazanç, riskten fazla olmalı. fırsat örneği: şirket kasasındaki nakite yakın bir değerde işlem görüyor (downside az). önümüzdeki ay yeni yarattıkları ilaçla ilgili deney sonuçları açıklanacak, eğer sonuç iyiyse adreslenebilir market şirketin piyasa değerinin 5 katı (upside fazla). bu denge bozulduğu anda da pozisyonunuzu kapatmaya başlayın. "bu daha gider, en tepede hepsini satarım" demeyin, en tepe neresi bilemezsiniz.

2: kısa vadede borsada ne olacağını kimse bilemez. bu yüzden aldığınız pozisyonu uzun süre koruyabiliyor olmanız lazım. "şimdi buna girerim 2 haftaya çıkarım" şeklinde plan yapmayın. zamanın aleyhinize işlediği margın, açığa satış ve opsiyonlardan uzak durun. "markets can remain irrational longer than you can remain solvent" -keynes

3: borsada bir pozisyon açtığınızda piyasaya "bu malı yanlış fiyatlıyorsunuz, ben daha iyi biliyorum" demiş oluyorsunuz. profesyonel bankacılara, finans doktoralı fon yöneticilerine karşı ne avantajınız var da onlarla kavgaya giriyorsunuz? ben söyleyeyim: onlar 3 aylık, 6 aylık ve 1 senelik pencerelerde kar etme baskısı altındalar, siz ise yıllarca bekleyebilirsiniz. ilk avantajınız bu. kısa vadede kar etme savaşına girerseniz, kaybetme ihtimaliniz yüksektir.

4: bir pozisyon açarken, işler beklediğiniz gibi gitmezse ne kadar para kaybedeceğinizi tahmin edin. örneğin şirketin önümüzdeki dönemde iyi bir ürün açıklamasını bekliyorsunuz. yeni ürünü piyasa beğenmezse hisse ne kadar düşebilir, kaç para kaybedebilirsiniz bunu bir düşünün. eğer bu kadar para kaybetmeye hazır değilseniz, daha ufak bir pozisyon açın.

5: eğer bir mahkeme kararı, ilaç deneyi sonucu gibi, şirketin geleceğini büyük çapta etkileyecek bir olay varsa ufukta (özellikle binary event), işlerin kötü gitme ihtimaline karşı pozisyonunuzu hedge'leyin. örneğin put option alın. (bkz: #45000967)

6: eğer hissenin ya da opsiyonun alım satım fiyatları arasında ciddi farklar varsa, piyasa yeterince likit değil demektir. istediğiniz anda çıkamazsınız. bu tarz varlıklardan uzak durun.

7: tek bir hisseye portföyünüzde büyük ağırlık vermeyin. özellikle volatile bir hisse portföyü domine etmemeli.

8: portföyünüzün çoğunluğunu belirli bir sektöre (örneğin bankacılık) odaklamayın. o sektörde kötü bir şey olursa, sizin hisseler sağlam olsa bile para kaybedersiniz.

9: hisse alırken acele etmeyin. nakitte beklemek kötü bir şey değildir. sadece güzel bir fırsat görürseniz pozisyon alın. özellikle borsa genel olarak şişmiş ise nakit çandır. nakitte uzun süre bekleyebilmek, küçük yatırımcının profesyonellere karşı olan ikinci büyük avantajıdır. bir fon yöneticisi, "şu an tüm varlıklar aşırı pahalı, bir alım fırsatı göremiyorum, short etmek de fazla riskli, balon daha devam edebilir, gerekirse yıllarca nakitte bekleyeceğim" diyemez, ama siz diyebilirsiniz. bu avantajınızı kullanın.

10: eğer hisse hali hazırda düşmekteyse, alımlarınızı azar azar yapın. çünkü hisse düşmeye devam edebilir. hepsini en dipten almaya çalışmayın, tutturmanız mümkün değildir.

11: şirketin nakit durumunu kontrol etmeyi unutmayın. özellikle ufak şirketlerde bu çok önemli. şirket harika bir ürün yaratmış olabilir. ama eğer şiketin elinde hiç para yoksa, kolay borç bulamıyorsa, dilution canınızı yakabilir.

12: eğer tezinizin hala geçerliliğini koruduğuna inanıyorsanız sabırlı olun. piyasa eninde sonunda kendini düzeltecektir.

13: hangi hissenin takipçilerine sorarsanız sorun, o hissede çok büyük potansiyel olduğuna dair size bir boğa hikayesi anlatacaktır. bu bias'ların farkında olun. kendi due diligence'inizi yapın. tüyo ile iş yapmayın.

14: şirket hakkında yeni bir haber çıktığında, borsanın bunu fiyatlaması günler alır. bu yüzden gerçekten olumsuz bir haber geldiğinde erkenden pozisyonunuzu kapatarak zararınızı limitleyin. (bkz: stop loss) (bkz: #40580291)

15: bazen kötü haberlere piyasa gereğinden fazla tepki gösterir, bunlar alım fırsatıdır. tam tersi de satış zamanı.

tl;dr: (bkz: risk yönetimi), (bkz: value investing)