Bursa ve İlçelerinin İsimleri Nereden Geliyor?
bursa
ağırlıklı göçmen şehri olan bursa’nın ilk kurucuları da göçmen. trakya’dan gelen bitinya kralı i. prusias tarafından efsane komutan kartacalı hannibal barca ve askerlerinin desteğiyle hisar bölgesine kale kent inşa edilir. kralın ismine atfen prusa ismi verilir. osmanlılar’ın 1326 yıllnda ele geçirmesiyle önce brusa’ya daha sonra bursa’ya dönüşür. ilk şehit padişah ı. murad’ın ölümünden sonra ise şehir hüdavendigar vilayeti olarak anılmaya başlar.
osmangazi
bursa’nın en büyük ilçesidir. ismini osmanlı devleti'nin kurucusu osman gazi’den almaktadır. osmangazi’nin oğlu orhan gazi’ye bursa kuşatması sırasındaki vasiyeti üzerine defnedildiği tophane parkı, osmangazi ilçe sınırları içinde kalmaktadır.
yıldırım
ilçeye ismini 4. osmanlı padişahı, savaşlarda ki korkusuzluğu ve hızıyla yıldırım lakabını alan sultan ı. bayezid vermiştir. sultanın yaptırmış olduğu külliye, bu ilçenin ve yıldırım mahallesinin tam merkezinde yer alır. türkiye’nin en kalabalık ilçelerinden ve bursa’nın en yoğun iki ilçesi olan osmangazi ile yıldırım’ı; kaynağını uludağ’dan alan gökdere ayırmaktadır.
nilüfer
bursa'nın 1987 yılında büyükşehir olmasıyla ortaya çıkan o dönemki üç merkez ilçeden biridir. doğusu osmangazi, batısı karacabey ve kısmen mustafakemalpaşa, kuzeyi mudanya, güneyi orhaneli ilçesi ile çevrili olan nilüfer’e, bursa’nın en müreffeh ilçesi diyebiliriz. 500 bin nüfusuyla her ne kadar şu an bursa’nın 3. büyük ilçesi olsa da 10 sene içinde ilk sırayı osmangazi ilçesinden alacağından şüphemiz yok. nilüfer, şehir içi en yoğun göçün yaşandığı ilçemizdir. nilüfer ilçesi adını içinden geçen nilüfer çayı'ndan almıştır. nilüfer çayı ise adını orhan gazi'nin hanımı ve ilk yabancı gelinimiz olan nilüfer hatun'dan almıştır. (ilerleyen dönemlerde bu konuyla ilgili özel bir yazımızda olacak). yarhisar tekfur'unun kızı olan holofira, müslüman olduktan sonra adı "nilüfer hatun" olarak değiştirilmiştir. nilüfer hatun sonradan bursa ovası’ndan geçen bugünkü nilüfer çayı'nın üzerine bir köprü yaptırdığından, bu çaya nilüfer çayı adı verilmiştir.
inegöl
bursa’nın en kalabalık 4. ilçesi olan inegöl; il olmaya aday, işsizliğin olmadığı, en zengin ilçelerinden biridir. inegöl isminin de farklı farklı hikayeleri vardır. inegöl’ün roma ve bizans dönemi’ndeki adı angelacoma’dır. osmanlı kaynaklarının çoğunda ayna-göl veya ine-göl şeklinde yazıldığı bilinmektedir. rivayete göre ise ismini eyne-göl kelimelerinden alıyor. eyne-göl halk arasında inegöl diye telaffuz edilegelmiştir, eynebey’in inebey olarak da anılması gibi. eyne, küçük demektir. inegöl de küçük göl demek oluyor ki eski dönemde inegöl’ün ovasında bir küçük göl olduğu bilinmektedir. seyahatname’sinde inegöl’ün ezinegöl’den türediğini anlatan evliya çelebi; inegöl’ün cuma günü, farsça ezine günü fethedildiği için “ezinegöl” adını aldığını, zamanla baştaki “ez” kısmının kaldırılarak yalnızca inegöl olarak adlandırıldığını rivayet eder. ama bildiğimiz bir gerçek var osmanlı dönemi’nde huzurlu, mamur veya konumu nedeniyle ayrıcalığı bulunan şehir veya yerlerin başına "ine" ekinin getirildiği görülür. (inebolu, inebahtı ) inegöl’ün de bu değerlendirmeye tabi olduğunu söyleyebiliriz.
gemlik
antik dönemdeki ismi cius (kios) olan gemlik; hellenler tarafından bursa ve civarında kurulmuş en eski kenttir. heredot’a göre gemlik’in tarihi m.ö. 12.yy a dayanmaktadır. zeytiniyle dünya çapında üne sahip olan gemlik; ismini liman kenti olması hasebiyle "gemilik" kelimesinden almıştır. bursa’ya yaklaşık 30 km uzaklıktadır.
karacabey
son dönem longoz ve ıhlamur ormanları ile boğazıyla turistik anlamda hareketli bir bölge halini alan karacabey adı aslında fatih sultan mehmet han’ın komutanlarından dayı karacabey’den gelmektedir. ama ilçenin eski adı mihaliç’tir. halk arasında "mağlıç" denen peynire ismini veren mihaliç burasıdır. mihaliç; orhan gazi döneminde burayı yöneten rum prensesin ismidir.
mustafakemalpaşa
bursa’nın 70 km uzağında olan bu ilçenin ismini duyunca aklınıza tatlı geldi değil mi? suuçtu şelalesi gibi doğal güzellikleri barındıran bu ilçe ilk ismini bu bölgeyi yöneten prenses kirmastora’dan almıştır ki aynı zamanda karacabey ilçesinin ilk isim sahibi mihaliç’in de kardeşidir. 1922 yılına kadar bu ilçenin ismi kirmastı idi. yunan işgalinin sona ermesiyle mustafakemalpaşa ismine kavuşmuştur.
kestel
kestel’in ismi bugün ingilizcede “kale” anlamına gelen "castle" kelime kökünden gelmektedir. bizans döneminde burada "castellium" adında stratejik bir uç kale bulunmaktaydı. osmanlı bu bölgeyi alana dek, bu kale ve civarında güçlü bir tekfurluk bulunmaktaydı. “hünkar şeyhi” olarak da bilinen padişahların hocası, daha çok istanbul/vaniköy’deki camisiyle tanınan vani mehmet efendi’nin kabri kendi yaptırmış olduğu camisinin içindedir. şehir merkeziyle birleşmiş olan kestel, doğal güzelliklere sahip köyleriyle ön plana çıkmaktadır.
gürsu
eski adı büyük susığırlık'tır. eski bir rum köyüdür. bursa ve çevresinde çok sayıda susığırlık adlı yerleşim yeri olduğu için 1936 yılında, suyu bol manasında gürsu adı verilmiştir. sultanların manda, yani susığırlarına baktıkları için susığırlık adını almıştır. yan yana iki susığırlık köyü olduğu için büyüğü, yani gürsu; kebir susığırlık olarak da anılmaktaydı. diğer susığırlık ise vakıf susığırlık olarak anılmıştır ki, bugünkü vakıfköy'dür. gürsu, yıldırım bayezid’in bursa'daki imaretinin vakıf köyü idi.
orhangazi
bursa’nın ilk yerleşim yerlerinden biri olan ılıpınar höyüğü'ne de ev sahipliği yapan ilçenin ilk ismi pazarköy’dür. bu ismin roma imparatorluğu döneminde buradaki antik kenti kuran ( m.s. 365) imparator julian’ın annesi bassiliano’dan geldiği tahmin ediliyor. "bassilianopolis" ismi önce "baziliköy"e, o da zamanla pazarköy’e dönüşmüştür. sultan reşat'ın fermanı ile 1913 yılında ismi orhangazi olarak değiştirilmiştir. bu ismi almasındaki sebep ise orhan gazi’nin 1332 yılında bölgeyi almasıdır. iznik gölü’ne de kıyısı olan ilçe gedelek turşusu ve keramet kaplıcasıyla tanınmaktadır.
yenişehir
ismail hakkı uzunçarşılı'nın osmanlı tarihi adlı kitabında da “ovada bir türk şehri kurulmuş ve harp sahasına yakın olması dolayısıyla karargah yapılmıştır.” ifadesiyle tarif ettiği, osmanlı’nın ilk başkenti olan yenişehir, adını osman gazi tarafından sıfırdan kurulmasından alıyor. 1326 yılında bursa’nın fethine kadar osmanlı’nın ilk saray tipi mimari yapısının da bulunduğu ilçe; verimli toprakları ve tarımsal ürünleriyle ilgi çekmektedir.
keles
w. radolf'un ve a. vambery' nin çağatayca sözlüklerinde "keles" kelimesinin anlamı "bir tür kertenkele" olarak verilmektedir. şemseddin sami'nin kamus-ı türki adlı sözlüğünde "kelas" kelimesinin anlamı da 'kertenkele' olarak zikredilmektedir. ayrıca keles'in halen kazak dili'nde bir kertenkele türünün, çağatay türkçesi'nde de bir sincap türünün adı olarak kullanıldığı kaynaklarda ifade edilmektedir. keles adının bir yer adı olarak anadolu'ya, orta asya'dan oğuzlar'ın kayı boyu tarafından getirildiği düşünülmektedir. zira, halen orta asya'da kazakistan ve özbekistan sınırları içinde 'keles' adlı coğrafi birimler (nehir, kaza, köy, harabe bir şehir merkezi) mevcuttur. bunlardan keles nehri; 241 km. uzunluğunda olup sir derya ırmağı'nın önemli bir koludur. kazak-özbek sınırındaki karadağ'dan doğan bu nehir; aynı adı taşıyan kazanın yakınından geçip geniş bir havzayı sulayarak sir derya ırmağı'na dökülmektedir. keles kelimesi türklerin anadolu'ya göç etmelerinden çok önce orta asya'da yer adı olarak bilinen ve kullanılan bir kelimedir. bu çerçevede ilçenin isminin de orta asya kaynaklı olduğu anlaşılmaktadır. orhan gazi ile nilüfer hatun’un düğün merasiminin yapıldığı rivayet edilen kocayaylası, gököz göleti ve kirazı ile dağ yöresinin en turistik ilçesidir.
orhaneli
orhangazi’nin ismini verdiği bir başka ilçe ise orhaneli/atranos ilçesidir. bursa’nın güneyinde 70 km uzaklıktadır. beyce ve atırnaz olarak da bilinen ilçenin ismi hadrianus’tan gelmektedir. roma imparatoru hadrianus tarafından av mahalli olarak kurulan orhaneli; 1869 yılına kadar harmancık ilçesine bağlı bir bucak iken 1881 yılında ilçe olmuştur. beyce olan isminin orhaneli olarak değiştirilmesi; şehzadeyken burayı fetheden orhan gazi’ye ithafen t.b.m.m.' nin 1934 yılında aldığı kararla olmuştur. sadağı kanyonu ve termaliyle orhaneli; turizm potansiyelini sürekli arttıran bir ilçemiz.
büyükorhan
bursa’nın en küçük ve yeni ilçelerinden olan büyükorhan; 1944 yılında orhaneli´ye bağlı bir nahiye iken, 1967 yılında belediyelik, 1987 yılında ilçe olmuştur. orhaneli’nin alınmasıyla birlikte bölgeye yerleşen türkmen obaları tarafından orhan-ı kebir (büyük orhan) ismi verilmiştir. tarihi cuma pazarı, derecik bazilikası, görecik yaylası ve düğüncüler hamamları ile her geçen gün daha fazla ilgi uyandırmaktadır.
harmancık
harmancık'ın kuruluşu osmanlı devleti'nin bursa fethi yıllarına yakındır. 1324-1325 yıllarında atronos’un (orhaneli) fethinden sonra oluşmuştur. harmancık’a halk arasında "çardı" denirdi. bu ismin, harmancık'ı çevreleyen dört dere veya dört tepeden ileri geldiği söylenir. ilçe sınırlarında bulunan eko tesisler; turizm anlamında ilçeye çok hareketlilik katmıştır.
kaynaklar: ismail hakkı uzunçarşılı - osmanlı tarihi, evliya çelebi- seyahatname