önce biraz olayın geçmişi

bizans ta 6.yy'dan beri orta asya'daki türklerden haberdar ama asıl heyecan selçuklularla başlıyor. selçuklular bizans imparatorluğuyla pek papaz olmak istemiyorlar, fakat bizansla iyi ilişkiler içinde olan mısır ve suriye'deki fatimilere karşı mücadele etmek için abbasilerin bağdat'a davetini de kaçırmıyorlar. işte bu ikilem sırasında alparslan efendi, imparator romen diyojen'in hareketinin fatimilerle kurulmuş bir ittifak olma ihtimalini düşünerek malazgirt'e doğru yollanıyor. oysa bizans’ın asıl derdi sınır boylarında akınlar düzenleyip duran türk gruplarını dağıtmak ve korkutmak. yani iki tarafın da saldırgan olmadığı bir durumda savaş göz göre göre, alparslan da allah allah diye geliyor, ben de lan yapmayın etmeyin diyerek bakıyorum ve evet, alparslan yeniyor.

kendisi suriye'ye dönüyor ama türk beylikleri ve gaziler fırsattan istifade anadolu'ya iyice yayılıyorlar (bu gaziler, savaşta yaralanan dedeler değil, din adına savaşan sınırdaki kontrolsüz savaşçılar, zamane şövalyeleri gibi). selçuklular kılıç arslan'ı, bu gazileri kontrol altına almak için yolluyorlar ve bizans'a pek bulaşmıyorlar ama 1243’teki moğollar selçukluları hacemat edince bu merkezi yapılanma da yok oluyor. karamanlılar ve germiyanoğulları gibi bazı beylikler bu selçukluların devamı olduklarını iddia ededursunlar (günün fiili, ededurmak, bitişik mi ayrı mı onu dahi bilemedim), sınırdaki gazilerin bu pek umrunda olmuyor.

peki bu aralar bizansın durumu nasıl?

hamdolsun, sizleri sormalı. (dayanamadım ülen napayım) 11. yy’a kadar istanbul hala önemli bir kuvvet ve roma imparatorluğunun mirasını hakkıyla devam ettiriyor. zaten onlar kendilerini bizans diye ayrı bir imparatorluk olarak görmüyorlar, bu daha sonra tarihçiler tarafından yakıştırılmış bir ayrım. fakat bu yüzyıldan başlayarak hem batıdan baskı yiyor hem de doğudan türklerin göçüyle sürekli toprak kaybediyor bizans. 1204 yılında da meşhur dördüncü haçlı seferi, mısıra gitmek için yola çıkıp borç batağına saplanıyor ve hristiyanlık uğruna çıktıkları yolculuğu, günün anlam ve ehemmiyetine uygun biçimde avrupa'nın ve hristiyanlığın en zengin şehri istanbul'u ele geçirip yağmalayarak noktalıyorlar.

buyrun şekil 1a:

hatta araştırdığım linklere göz gezdirirken haberim oldu, papa hem 2001 hem de 2004 yılında, yani hem seferin başlangıcının hem de istanbul'un 3 günlük korkunç yağmasının yıldönümünde ortodokslardan özür dilemiş. ben de yeni haberim olmasına rağmen özrünü kabul ediyorum, büyüklük bizde kalsın.

haçlıların bu hareketinin etkisi büyük oluyor, imparator ancak 50 sene sonra iznik'ten geri dönebiliyor başkentine; ticaret yolları, ekonomik yapılar değişiyor kalıcı biçimde değişiyor. ta 1400'lerde bile şehrin nüfusu ancak 100 bin ve azalıyor. oysa 12. yy’da 1 milyondu. artık bu tarihlerden sonra imparator, yunan dünyasındaki birkaç prensten fazlası değil; trabzonda ayrı bir imparatorluk var, cenevizliler ve venediklilerin kontrolü artmış, vs. avrupalı güçler arasında daha da aciz; uzun süre boyunca hemen kuzeydeki sırbistan krallığının bizansı yutma ihtimali epey yüksekmiş.

işte bu şartlar altındaki bizans'a komşuluk eden gazilerden biri de osman efendi. tabii bu osman beyin geçmişi hakkında binbir türlü efsane var ama hepsi osmanlı güce kavuşunca ortaya çıkıyor, saftirik olmayın, inanmayın. adam bildiğin sınır savaşçısı işte. osman’ın küçük beyliğinin avantajı yeri; hem ticaret açısından hem de bizansın yanında olduğu için diğer gazilere kariyer imkanı sunması açısından. geriye bakıldığında bizans’ın izleyebileceği iyi bir strateji, bu sınır topraklarını boşaltıp, deniz kuvvetine ağırlık vermek olabilirmiş.

ikinci bölüm

osman bey'in son günlerinde bursa kuşatılıyor ve sonra ele geçiriliyor, izole edilmiş birçok diğer şehir ve kasaba gibi. 1341 yılında da bizansta iç savaş çıkıyor, bir tarafta çocuk-imparatoru temsil edenler bir tarafta da john çantacuzenus; ikisinin de paralı askerleri arasında türkler var, fakat john efendi osman'ın oğlu orhan’ın askerlerini seçiyor (seni seçtim orhan), orhan da john’un kızı karşılığında 6000 adamını yolluyor. iç savaşı kazandıktan sonra aynı türkleri sırplara karşı kullanıyor ve bu süreç içinde bizimkiler yavaş yavaş trakya'dan toprak alıp yayılıyorlar. orhan, daha önce hafif süvariden ibaret olan orduyu genişletiyor, piyade birlikleri kuruyor, maaşlı askerler çoğalıyorlar. ve bir yunan kadından olan oğlu birinci murat göreve geliyor.

1373’te murat’ın oğluyla bizans imparatorunun oğlu ortak bir darbe girişimi yaparlarken babaları bunu öğreniyor ve murat’ın askerleri durumu kurtarıyorlar. bunun karşılığı olarak imparator manuel efendi, muratın yanında asya'daki son bizans şehri olan philadelphia'yı (heee, amarığadakinden) kuşatmaya katılmak zorunda kalıyor.

uzun süredir bizans'ın felaket senaryolarında başrolde bulunan sırp krallığı düşhan efendinin ölümünden sonra ikiye bölünmüş, sırpların türklere karşı tampon olarak kullanmak yerine aşağılamayı seçtiği bulgarların yardımıyla türkler bu iki krallığı da haraca bağlamış. 1387’de, sırplar bize karşı bir ittifak kurarak ilk ve tek galibiyetlerini alıyorlar ama kısa sürede murat kosova'da bunları dize getiriyor. hem de ölüyken. benim duyduğum iki hikaye var, birincisi bizim hep duyduğumuz, hani savaş alanında gezerken, mağrur mağrur dolaşırken bir sırpın bir bahaneyle gelip adamı hançerlemesi. ikincisi de savaş alanında değil de çadırının içinde dururken, bir sırp istihbarat vereceğim diye yaklaşıyor ve sakladığı hançeriyle, hançer ne işe yararsa onu yapıyor, oracıkta da öldürüyor. muratın oğlu birinci bayezit olanları galibiyetin ertesine kadar ordudan gizliyor, zafer kesinleşince ve ortalık durulunca da hemen kardeşini boğdurarak koltuğu sağlama alıyor. ha bir de sırp kralını babasının öldürüldüğü çadırda çabucak idam ediyor.

30 yıllık yönetimi boyunca murat, osman ve orhan'ın sahip olduğundan çok daha büyük bir güce sahip, dolayısıyla onların aksine bir kral gibi takılmayı, gösterişli törenleri severmiş. kendisi gibi, oğlu bayezit'in de annesi bir yunan olabilirmiş ama öyleyse bu gülçiçek, kendi annesi nilüferin aksine bir köle olmalıymış.

yıldırım bayezit babası kadar iyi bir komutan olmasa da bugünkü yunanistan'ın büyük kısmını vassal haline getiriyor, sonra sırp kralına gidip “bundan sonra senin unvanın kral değil despot olacak” diyor. bunu dediği adamın babası, bayezit tarafından murat’ın çadırında öldürülmüştü hatırlayalım. üstüne adamcağız kendi kızkardeşini bayezit'in haremine yollamak zorunda bırakılıyor. dediğim gibi hiç uğraşılacak adam değilmiş bu yıldırım.

zaten iki dakka yerinde rahat duramadığı için gidip bizans "co-imparatoru" 7. john’dan (o ara diğer imparator da 2. manuel), istanbulu koşulsuz teslim etmesini talep ediyor. imparator “biz zayıf olabiliriz ama tanrıya güveniyoruz, bizi koruyacak ve en güçlüleri bile koltuklarından edecektir” diye cevap veriyor, yıldırım da mesaj kağıdını buruşturup çöpe atıyor, fakat isabet ettiremeyince sinirlenip istanbulu kuşatmaya geliyor. tam bu sırada da hakikaten tanrının bizansa bir lütfü olarak timur çıkageliyor, önüne geleni yakarak yıkarak. kendisi bizansla iletişim halinde ki, yıldırımdan işgal ettiği hristiyan topraklarını geri vermesini istiyor, yıldırım da hakaret dolu bir cevap verip, kuşatmayı kaldırarak ankara’daki randevuya geliyor. timur bunu fena benzetmiş anlaşılan, öyle ki savaş alanında kaçmadan disiplinli biçimde savaşmaya devam eden tek birlik, despot stephanın sırp birliğiymiş. hatta stephan, yıldırımın en büyük oğluyla onun bir kardeşini bile kurtarmış. bu da tarihin sayısız ironilerinden biri.

üçüncü bölüm

görüldüğü üzere bizimkiler çoktan istanbul'u ele geçirmeyi akıllarına koymuşlar, bizans'ın geleceği parlak değil. önce sırp krallığı sonra müslümanlar/türkler derken adamlar tüm iç kaynaklarını tüketmişler. özellikle bizim beyliklerin 12.yy'dan itibaren anadolu'yu paylaşmaları bizansın en büyük asker kaynağı olan toprakların yok olması demek, o yüzden salt paralı askerlere dayanıyorlar ve bu da hem çok pahalı hem de yeterli değil.

uzun dönemde olası stratejiler, avrupalı kuvvetlerle bir savunma anlaşması yapmak ve/veya yunan ortodoks kilisesini latin papalıkla birleştirerek, katoliklerin himayesine girmek. ikincisine elbette halk zerre destek vermiyor, ilkine de avrupalıların pek ilgisi yok, kendi sorunları var. işte bu yüzden meslektaşı yıldırım’ın mektuplarına cevap yazarken, imparator 2. manuel avrupa'da çıktığı destek turunda gereğinden fazla iyi şans dileği ve gereğinden çok daha az yardım sözüyle karşılaşıyor. tam bu sırada osmanlının ankara savaşında bozguna uğraması ve yıldırımın esir alınışı, bizans için büyük bir fırsat ama osmanlının yeniden dirilip tehlike oluşturması ihtimali, avrupalıların aralarında anlaşıp birleşik bir kuvvet getirmelerini gerektirecek kadar yüksek değil anlaşılan.

timur bursa'ya kadar gelip başkenti yağmalıyor, osmanlı haremini toptan alıp götürüyor ve bütün bu olaylar sırasında ankara'da ele geçirmiş olduğu yıldırım'ı bir kafeste gezdiriyor fakat yıldırıma pek de kötü davranılmamış anlaşılan; ertesi sene öldüğünde cesedi bursaya götürülüyor evine gömülmesi için. timur da semerkand'a dönmüş ve çin’i işgal etme planları yaparken oluvermiş. timur'un buralara kadar gelip etrafı dümdüz etmesinin önemi sadece bizansın bir fırsat kaçırmış olması değil. anadolu'dan kaçan binlerce türk avrupa'ya göç etmiş ve bazı kayıtlara göre anadolu'daki türk nüfusu avrupadakinden daha az kalmış. tabii bu göç, gemilerini fahiş fiyatlarla servise sunan cenevizlilerin kesesine yaramış.

yıldırımın ölümünü takıp eden taht mücadelesinde, sırpların kurtardığı yıldırımın büyük oğlu süleyman, bizansla müttefik oluyor fakat kardeşi musa onu ve sponsoru olan sırpları şiddetle bastırıyor. bunun üzerine musa’nın zulmünden bıkan sırplar, onunla anlaşamayacaklarını anlayan bizanslılar ve bazı türkler, en genç kardeş mehmeti destekliyorlar. çelebi mehmet bu sayede tahta çıkıyor. barışçıl bir politika güdüyor ve bizans ımparatoru 2. manuelle kişisel bir dostluk kuruyor. bursa’daki yeşil camii ile hatırlanan zati muhterem 1421’de oluyor ve yerini kendisi gibi barışçıl bir adam olan ikinci murata bırakıyor.

fakat kader bu adamı asker yapmaya zorluyor çünkü artık 2. manuel yaşlı ve daha agresif bir politika güden oğlu 8. john’un ekibinin (bunlarda başka isim yok) sözü geçiyor. 1422’de 2. murat istanbulu kuşatıyor ama duvarları aşamayınca, 13 yasındaki kardeşini kullanarak anadoluda isyan çıkaran germiyan ve karaman emirlerinin üzerine yürüyor, sonra gerisin geri balkanlara.

1430’da 2. murad selanik'i ele geçirince, bizansta göt tutuşması tabir edilen bir fenomen gerçekleşiyor ve sonunda latin dünyasının yardımını alabilmek için roma’da, kiliseleri birleştiren ve idari birtakım değişiklikler öngören bir anlaşma imzalıyorlar. fakat anlaşma hem büyük halk tepkisine hem de politik bölünmeye yol açtığından yürürlüğe konulamıyor; boru değil sonuçta, 1000 yıldır ortodoks kültürünün merkeziyken bir gecede insanlar bunu değiştiremezler. bizansın işi ister istemez ağırdan alması yüzünden, papalık da hala mesafeyi koruyor; onların amacı avantajlı durumlarını kullanarak kontrol alanını genişletmek tabii. ek olarak diğer ortodoks ülkelerin de bizansa tepkisi büyük oluyor, patriarch'a bağlı olan ama bizans topraklarında yaşamayan yüksek din adamlarının dörtte üçünün desteği bir hareketle kaybedilmiş oluyor doğal olarak. yani bir bakıma bizans, romadaki pirince giderken eldeki bulgurdan oluyor.

zaten bu sıralarda kiliselerin birleşmesi yerine osmanlının yönetimini kabul etmek isteyen yunanlılar da çoğalmış. herkesin bildiği "latin serpuşu yerine türk sarığı görmeyi yeğlerim" sözü de, biraz yanlış da olsa bu bağlamda akla geliyor. sözün sahibi lucas notaras, son bizans megaduxu (mega doux), resmen olmasa da pratikte başbakanlığa tekabül eden bir pozisyon bu. yanlış bağlam olmasının nedeni, notaras'ın aslında epey pragmatik bir insan olması ve tek derdi ortodoks muhafazakarları fazla üzmeden, papalıkla mümkün olduğu kadar arayı iyi tutmak. bu doğrultuda da roma’da yapılan lobi çalışmalarına uzun süredir katılıyormuş zaten. fakat bu politikaları imkansızlaşınca iki taraf da ondan nefret ediyor ve onu kendi propagandalarında şeytanlaştırıyorlar; bu yüzden de bu son ve en meşhur bizans megadux'unu tarih, yalnızca bu sözlerle hatırlıyor.

2. murat selanik'i ele geçirdikten sonra balkanlardaki akınları durdurmaya çalışırken, belgrad'ta durduruluyor. bundan cesaretlenen macaristan kralı, sırpların ve bizansa biraz şeker uzatmak isteyen papanın yardımlarını yanına alarak, karamanlılarla koordineli biçimde saldırıyor. 2. murat önce anadolu'da karamanlıları yeniyor, sonra da balkanlara uçuyor ama saatlerimiz haziran 1444’u gösterirken karşılaşan iki büyük ordu, yeterli avantaja sahip olmadıklarını düşünerek savaşmaktan vazgeçiyor. iki tarafın lideri kendi kutsal kitaplarına ellerini koyup barışı 8 sene mi 10 sene mi ne bozmayacaklarına yemin etmişler.

murat geri döndükten sonra, papanın gönderdiği birliklerin komutanı olan kardinal, “kafire edilen yemin yeminden sayılmaz” diyerek macarları gaza getiriyor ve ordu anlaşmayı saniyesinde bozarak tuna nehrini geçiyor. kahpe bizans bu noktada delikanlılığın kralını yaparak, kardinalı şerefsizlikle suçluyor ve imparator 8. john bu macar ordusuna yardım etmeyi reddediyor. sırplar da geri çekiliyorlar ve bu sayede 1444’teki varna savaşında, murat düşmanı 3’e 1 oranında bir sayısal üstünlükle ezerek, hem macar kralını hem de kardinalı öldürüyor. yıllardır kafa dinlemek için bekleyen 2. murat fırsat bu fırsat diyerek yarı emekliliğe geçiyor ve başa 12 yasındaki oğlu mehmet’i getiriyor.

dördüncü bölüm

murat'ın kritik bir durumda emekli olup yerini genç mehmete bırakması hiç hoş karşılanmıyor, mehmet’in yaşına başına bakmadan sergilediği dikkafalılık da pek yardımcı olmayınca, murat geri dönmek zorunda kalıyor. yazık adama, bir nefes alamadı. gelir gelmez 1448’de kosova'da ikinci kez macarları eziyor ve anadolu'da kim var kim yoksa hepsini vassal yapıyor.

2. murat'ın en büyük numarası yeniçerilerin, her hristiyan aileden alınabilmesini sağlaması ve eğitimlerinin düzenlenmesi. taa 2000 sene öncesindeki spartalıları andıran bir şekilde yetişiyor bu çocuklar; evlerde değil asker barakalarında yaşıyorlar, evlenmiyorlar, sultanı ve komutanlarını babaları olarak görüyorlar, vs... manyak oluyorlar kısaca. muratın bu uygulamayı yaygınlaştırması bile hristiyan nüfusun ondan nefret etmesini sağlamamış, birçok aile buna dünden razı. muratın da kişisel olarak hristiyanlarla arası iyiymiş, sırp karısına aşıkmış adam zaten. hatta 2. murat ölünce kadın trabzona geri yollanıyor (trebizond’daki rum krallığı o zaman) ve daha sonraları, taze taze taht mücadelesi veren son imparator constantine, onunla evlenmeye çalışıyor (üvey oğlu 2. mehmet üzerindeki etkisi yüzünden) ama kadın reddediyor ve bir daha evlenmeden, başka biriyle beraber olmadan rahibe hayatı yaşıyor. artık bunu murat’a olan aşkından mı yapmış bilmem.

2. mehmet, 2. murat'ın istediği varış değilmiş çünkü bir köleden doğmuş; murat daha asıl karılarından olan bir çocuğunu tercih edeceği için mehmet’in de eğitimi epey eksik kalmış. fakat diğer varisler beklenmedik biçimde ölünce, murat başını bir kürt hocanın çektiği bir eğitimci ordusu tutarak oğlunu kısa sürede adam etmeye karar vermiş. söylenilene göre arapça, latince, farsça ve ibranice konuşmayı öğrenmiş (ben de çüş dedim ama belli olmaz, bunlar bizim gibi tek dille yetişmiyorlardı zaten), felsefe ve bilim çalışmış. fakat murat’ın ilk emeklilik denemesinde, mehmetin kendini beğenmişliği özellikle ordunun ileri gelenlerini kıl ettiğinden, murat ölünce herkes topluca kıllanıyor, osmanlının rakipleri topluca seviniyorlar. mehmet’in zayıf ve yeteneksiz olduğunu düşünüyorlar, o da onları şüphelendirmeyerek babasının anlaşmalarını aynen onaylıyor, hatta bizansı işgal etmeyeceğine dair yemin bile ediyor resmi şekilde.

bazı yunanlılar fırsattan istifade etmek için fransa kralından medet umuyorlar ama o oralı olmuyor. papalık da, hala floransa'da imzalanmış olan kiliselerin birleştirilmesi hakkındaki anlaşmanın istanbulda yürürlüğe konmamış olmasına misilleme olarak talepleri sallamıyor.

fakat mehmet bir yandan da izin mizin almadan rumeli hisarının inşaasına başlıyor, halbuki büyük dedesi bayezit anadolu hisarını yaparken manuel’den izin istemişti. imparator konstantin defalarca elçi gönderip “ne iş?” diye soruyor ve yanıt alamayınca en sonunda sinirlenip, istanbuldaki bütün türkleri tutuklatıyor. sonra bunun nafile olduğunu görüyor ve türkleri bırakıyor ama mehmet çoktan başdanışmanı gibi bir konumda bulunan halil efendiye, tırıvırı bir sebep eşliğinde istanbulu işgal edeceğini açıklamış. konstantin de artık hanyayı konyayı anladığından, ardı ardına birkaç elçi daha yollayarak, en azından boğazdaki köylerin güvenliğinin garanti edilmesini istiyor ama son gönderdiği elçi grubu önce zindana atılıp sonra da kafaları kesilince savaş durumuna geçiyor. (elçi kafası kesmenin diplomaside en öküz şekilde savaş açma yolu olduğunu biliyor muydunuz?)

halil efendi, mehmetin babasının da danışmanlığını yapmıştı ve işgale tamamen karşıydı. bizansla iyi ilişkileri vardı, onların politik olarak güçleri olmadığını savunuyordu, istanbulla ticaret halindeki çevrelerle de arası iyiydi. fakat genç mehmet bizansın papalıkla ilişki kurarsa politik olarak çok güçlü olabileceğini düşünüyor ve savaşı yeğleyen, çünkü oradan geçinen danışmanlarının gazıyla işgale girişiyor, ilk iş olarak boğaz’a ilk ogs sistemini kuruyor. para ödemeye yanaşmayan bir iki venedik gemisini ıskaladıktan sonra, hisarlar üçüncü venedik gemisini batırıyorlar.

bu venedik ve cenevizlilerin durumu da ilginç. istanbulda kolonileri var ve hem hristiyan din kardeşleriyle beraber yaşıyorlar, hem de osmanlılarla karlı bir ticaret ilişkileri var. tabii karşı koyacak askeri güçleri de olmadığından türkleri provoke etmemek için tarafsız kalmayı düşünüyorlar. sonuçta papalık ve venedik, kuşatma haberini duyunca, e bari yardım edelim diyorlar ama saçma sapan tartışmalarla o kadar vakit kaybediyorlar ki, son gemi, kuşatma başladığı gün yola çıkıyor. ülkelerinin politikasına uygun olarak istanbul'daki venedik kolonisi yunanlılara yardım edeceğini açıklıyor. 700 cenevizli de yardıma geliyor ama pera'daki ceneviz kolonisi tarafsız kalıyor. bu gelen cenevizli grubun içinde meşhur bir "kuşatma savunmacısı" da var (zamanının en gözde mesleği) ama bir o kadar italyan da bir gece gizlice istanbul'dan kaçıyor. bu tavukları başka izleyen olmuyor.

bu arada tabii balkanlar boşta kalıyor ama murad zamanında macarları öyle bozmuş ki adamlar bu avantajı değerlendiremiyorlar. wallachia (bugünkü romanya gibi) da tek başına isyan etmek istemiyor. sırp despotu ise bırak isyanı, kuşatmaya bir birlik bile gönderiyor! (bu ünlem, sırplar da ortodoks kuşatılan bizans da ünlemi).

beşinci bölüm

donanmamızın yanında orduda yaklaşık 80 bin düzenli savaşçı, 20 bin civarı düzensiz birlikler, birkaç on bin de savaşçı olmayan destek birlikleri, aşçılar, hizmetçiler, vs. düzenli birliklerin içinde yeniçerilerin ağırlığı 12 bin kadar, hepsi hristiyan olarak doğmuş ve tabii ki en fanatik olanlar da onlar. asıl kozumuzsa asker sayısından ziyade toplar.

bazı öğretmenler zamanında, fatih'in dünyanın ilk topunu bu kuşatmada kullandığını, hatta dizaynını kendi yaptığını filan anlatmıştı bizlere. top dediğin alengirli boru zaten avrupa'da 100 senedir filan kullanılıyormuş ama pek etkili değil, kuvvetli olanlar çok ağır olduklarından gemilere de monte edilemiyorlar zaten. istanbulun surlarını aşacak etkili toplar yapmak için urban denen macar mühendisi tutuyoruz. bu adam aslında 1452'de istanbula bizans imparatoru için çalışmaya gelmiş ama para ve iş olmadığı için kaderin bir cilvesi olarak bize geliyor. sultan mehmet de ona razı olacağının, yani imparatorun veremediğinin, 4 katını vererek ne kadar kurnaz bir tüccar olduğunu kanıtlıyor. adamı denemek için çok büyük bir top yaptırıyor, memnun kalınca şimdi bunun iki katını yap bakalım diyerek dünyanın en hayvanı topunu sipariş ediyor. edirne'de deniyorlar 1 millik menzili olan topu, denemeden önce de halka haber veriyorlar korkmayın gürültüden diye. birkaç yüz kişilik bir birlik bu topun bakımına ve taşınmasına atanıyor.

şehri savunan kuvvetler ise 5 bin yunanlı ve 2 bin de yabancı. hemen kuşatma öncesinde yapılan resmi bir sayımdan alınmış rakamlar, yalnız imparator bu rakamları duyunca halkın morali bozulmasın diye açıklamaktan vazgeçiyor. kuşatma başlayınca yukarda belirttiğim kuvvetlerimizi yunanlılar 300 bin, cenevizliler 150 bin civarında hesaplamışlar, o yüzden imparatoru kararından dolayı tebrik ederim.

bombardıman avrupa tarafından başlıyor (kuşatma bitene kadar da hiç durmuyor). aslında başka taraf da yok zaten de hani belki boğazın karşısından da atıyorlar mı diyenler olabilir. büyük top günde sadece 7 kez ateş edebiliyor ve şehir halkı duvarları gece gündüz onardığından hemen bir sonuç alınamıyor. bu arada bombardımandan önce birkaç tutukluyu surlardan görünecek şekilde kazığa oturtmuşuz, savunmacıların morali bozulsun diye. bunu da hiç anlamam, önümde biri kazığa oturtulursa teslim olacağım varsa da olmam ulan. hani “türkler tutuklulara surların önünde ziyafet verdi; tatlılar her mahkuma, boğaz manzaralı arazi tapuları üstünde servis edildi” filan denilse anlayacağım.

bombardımandan sonraki ilk hücumda 200 türk ölüyor, yunanlılara göre onlarda kayıp yok. bu bizim ilk gidenlerin doğru düzgün zırhı yok, savunmacılar ise hazırlıklı. sonra haliç'e gerilmiş zincir zorlanıyor gemiler tarafından, ondan da sonuç alınamıyor. bu arada papalığın parasını ödediği, erzak ve cephane dolu üç büyük ceneviz ve bir yunan gemisi istanbula ulaşıyor; kuşatmanın en kritik dakikaları bunlar çünkü fatih bu gemilerin batırılması ya da geri döndürülmesi için kesin talimat vermiş. sonuçta şehirdeki surlar sayesinde adam kıtlığı pek önemli değil de yemek kıtlığı çok ciddi, bizim de bunu kullanmamız lazım. ne kadar gemi varsa bu üç geminin etrafını sarmışlar, onları haliçe sokmamaya çalışıyorlar, fatih de maç izler gibi atının üstünde kıyıdan izliyor ve çok heyecanlı olduğundan sağa sola taktikler veriyor. ama denizcilikten anlamadığı ve verdiği emirler anlamsız olduğu için bizim kumandan onu duymamış gibi yapıyormuş. fatih o kadar gaza geliyormuş ki sık sık atını suya sürüp duruyormuş gemilere gidecekmiş gibi. gençlik işte.

bizim amiral çok cesurca ve manyakça savaşmış ama ceneviz gemileri daha yüksek olduklarından tepeden fırlattıkları şeyler bizim gemileri kolayca batırıyormuş. tabii adamlar doğma büyüme denizci olduklarından, hem gemileri hem de mürettabatları daha iyi. fakat bizim gemiler battıkça yerine yenisi geliyor ve saatler süren savaş sonunda cenevizliler yorulmaya başlıyorlar. bir noktada osmanlı gemilerinin sıkıştırmasıyla, 4 gemi de yan yana gelip yapışarak büyük bir yüzen kale oluşturuyorlar. bütün şehir halkı kaderlerini belirleyecek bu mücadeleyi surlardan izliyor ve tam umutsuzluğa düşmüşlerken, günün sonunda kuvvetli bir rüzgar çıkıveriyor ve ceneviz gemilerinin çevrelerini sarmış ufak osmanlı gemilerini iterek kurtulmalarını ve haliç'e girmelerini sağlıyor.

yunanlılar öyle gaza geliyorlar ki çarpışmada 10 bin müslümanın öldüğünü, kendilerinin ise hiç kayıp vermediklerini açıklıyorlar. daha aklıbaşında bir tahmin ise 100'e karşı 23 kayıp. fatih ise (aslında daha fatih değil tabii, bildiğin mehmet, ikincisi hem de) sinirden ve disiplinin korunması için "tiz vurun şu amiralin kellesini" diyor ama amiralin subaylarının ifadeleri sonucu adamın hayatı kurtuluyor. zaten gözünden yaralanmış, gazi olmuş. bunun üstüne adamın her türlü unvanı, ayrıcalığı ve varlığı elinden alınıyor ve hayatının geri kalanını bilinmeyen bir yerde fakir fukara olarak geçiriyor. bu da çok fantastik geliyor bana, sen kalk zamanının sembolik de olsa en önemli şehrinin kuşatmasında, bir asır sonra süpergüç olacak bir askeri kuvvete komuta et, ertesi gün bir hiçkimse ol, öldün mü kaldın mı kimsenin haberi olmasın. vefa o aralar istanbul'da bir semt adı bile değil...

altıncı bölüm: fatih'in gemileri karadan yürütmesi hadisesine geliyoruz

bazıları bunun gerçekleşmediğini, gemileri oracıkta yapıp haliç'e indirdiğimizi söylüyorlar. zaten burada gemi dediğin de ufacık şeyler, hatırlayalım. fakat yabancı kaynakların dahi çoğunda karadan yürütmeden bahsediliyor bildiğim kadarıyla. elbette bize şişirile şişirile anlatıldığı gibi değil. ilkin bu fatihin orjinal fikri falan değil, çok uzun zamandır denizci ulusların yaptığı birşey. hatta çok yakın bir zamanda venedikliler lombardiya diyarlarında savaşırlarken, donanmalarını karadan yürütmüşler; yani bir ihtimalle bir italyanın tavsiyesiyle girişilmiştir. yelkenleri filan da açmış bizimkiler, artık rüzgarla daha kolay gitsin diye mi, dalga geçmek için mi bilemem.

tabii bu iş yunanlıların moralini bozuyor ama yine bize anlatıldığı gibi kuşatma dengesini bir anda altüst etmiyor. hatta bu gemiler biraz zayıf durumdalar ve yunanlılar bunu değerlendirmek için geceleyin gizli bir saldırı yapmayı planlıyorlar. karanlıkta araya sızacak birkaç gemiyle ateşe verecekler donanmayı. fakat plan bir gün gecikince cenevizlilerin kulağına gidiyor, onları da bu işe ortak etmek gerekiyor. fakat onların bir gemi hazırlaması birkaç gün daha sürüyor ve sultanın peradaki casuslarından biri olayı öğreniyor. türkler cinlik yapmak için haberleri yokmuş gibi davranıyorlar ve gemiler donanmaya doğru yollandığında peradan birileri bir fener ışığı çakıyor (ampulle tabii, neon hem de) gemiler tam yaklaşmışken karadan bizim toplar ateşe başlıyorlar. gün ağarana kadar çarpışma sürüyor ve yunanlılar bir şekilde geri çekilmeyi başarıyorlar ama arada bir gemi batıyor ve 40 kadar denizci yüzerek karaya çıkıyor. tabii çıkmasalar daha iyi olurmuş çünkü bizimkiler hava iyice aydınlanana kadar bekliyorlar sonra da surlardan görünecek şekilde hepsini öldürüyorlar. yunanlılar da zaten saldırılarının ise yaramamasına da dellenmişler, 260 tutuklunun kafasını kesiyorlar surların üstünde.

kuşatma sürdükçe şehirdeki yemek sıkıntısı had safhaya çıktığından, papa ile venediklilerin söz vermiş oldukları kuvvetli filoyu iyice merak etmeye başlıyor yunanlılar ve hızlı ufak bir gemi yolluyorlar filoyu bulmak için. imparator bu gemiden haber beklerken, sultan iyice sabırsızlanmış, tüneller kazdırıyor, ahşap kuleler yaptırıyor surlara dayamak için, saldırılar düzenliyor. bu iki kara saldırısı da püskürtülüyor ama daha kötüsü, tünel savaşları esnasında (yunanlılar da karşıdan tünel kazıp, bizimkilerle çakıştırınca ya içeri şu basıyorlar ya da yıkıyorlar) bir osmanlı tüneli basılıp, kıdemli bir asker rehin alınıyor. eleman da işkence sırasında tek tek tüm tünellerin yerini anlatıyor ve ertesi gün hepsi yok ediliyor. hatta büyükçe bir tanesinin girişi, fatih'in yaptırttığı o ahşap kulelerin tekinin altında çıkıyor. o kuleler de yıkılıyor.

fakat yunanlıların bu ufak tünel zaferini elde ettikleri günün akşamı, gönderdikleri hızlı gemi civar adalardan dönüyor; ortada filo yok yardım yok, tek başlarınalar. bu geminin mürettabına da ayrıca saygı duymak lazım. herifler adalarda demirlemiş, düzgün rüzgar bekleyen veya oyalanan bir filo görmeyince, yani artık istanbulun düşmesinin an meselesi olduğunu farkedince, basıp italyaya kaçabilirlerdi. anlatılana göre içlerinden sadece birisi bunu önermiş ve istanbula dönüş yolculuğunda can sıkıntısını geçirmek için mürettabatın geri kalanı mütemadiyen adamı dövmüş. zaten bunlar elleri boş dönünce herkes çökmüş ama imparator mürettabatı bizzat tebrik etmiş döndükleri için.

imparatora gelince, konstantinin de şehirden kaçma imkanı var bu şekilde bir gemiyle. zaten millet artık felaket tellallığını azıtmış, omenlere, bulutların şekline filan bakıp “yarın olmadı öbür gün biteriz” gibi yorumlarda bulunmaya başlamışlar. meğer bu eski kehanetlerde istanbulun ve imparatorluğun düşüşü anlatılıyormuş ve herkes o anın geldiğini düşünmeye başlamış. dolayısıyla imparatorun yanındakiler, onun kaçarak avrupada destek bulup şehre geri saldırmasını, olmazsa yönetimini sürgünde devam ettirmesini filan söyleyip duruyorlar. muhtemelen kendi got korkularındandır. ama imparator, giderse şehrin savunmasının zayıflayacağını ve moralin çökeceğini düşünerek halkını yalnız bırakmıyor.

osmanlı cephesinde de sabırsızlık had safhada. mayısın sonunda kuşatma 7. haftasına girmiş, ardı ardına gelen yenilgiler milleti şüpheye düşürmüş. sultan mehmet de tüm prestiji kaybetme ve isyan tehlikesine karşın, çekilmeyi göze alamıyor. savaşa karşı olan halil paşa sesini tekrar yükseltse de sultan’ın diğer danışmanları son bir genel saldırıdan yanalar ve mehmetin de duymak istediği zaten bu. yunanlılar da durumu anlıyorlar ve saldırıdan önceki günler şehirde durmadan kilise çanları çalıyor, törenler yapılıyor, latin ve yunan herkes birbirine veda edip, bir nevi haklarını helal ediyorlar. osmanlı kampı ise son gün sessizlik içinde...(in in in innnn)

yedinci bölüm

29 mayıs günü daha geceyken sanırım, bizimkiler genel saldırıyı başlatıyorlar ve gemilerden savunmacıları her yönde oyalamak için saldırılar yapılıp, merdivenler dayatılırken, surların bombardımanla en fazla zayıflatılmış bölgesine asıl hücum gerçekleştiriliyor ve önce başıbozukları yolluyorlar. bunlar bildiğin serseri, it kopuk. içlerinde yunan bile varmış. başıbozuklar ganimet aşkıyla saldırdıklarından ilk şokları genelde çok etkili oluyor ama disiplinsiz olduklarından, savunma kaçmaz da savaşmaya devam ederse bunlar dağılıyorlar. bunu bilerek mehmet, arkalarından askeri polis görevinde bir takım özel birlikler yolluyor, kaçanları kessinler diye. savunmacılar daha iyi silahlanmış olduklarından bunları yeniyorlar. ikinci dalga, anadolu türklerinden oluşuyor. bunlar başıbozuklardan daha kuvvetliler ve neredeyse surların zayıf noktalarını yarıyorlar ama yunanlılar bunları da püskürtüyor. (püskürtmek ne kadar komik bir kelimeymiş bu arada ya, inanmayan tane tane ve sesli olarak tekrarlasın kelimeyi. olmazsa bir iki kadeh bir şeyler içsin öyle denesin)

savunmacılar iyice yıpratılınca sultan en değerli birliklerini, yani yeniçerileri yolluyor. diğerleri gibi koşarak hebele hübele diye gelmiyor bunlar, sakin sakin ve kusursuz bir düzen içinde ilerliyorlar. saatlerce kılıç sallayıp yorulduktan sonra böyle 10 bin kişinin üstüme doğru geldiğini görsem altıma ederdim korkudan. şimdi düşününce bile bir iki damla kaçırdım donuma. neyse bunlar savaşa başlıyorlar, ölen arkadaşlarının üstüne tırmanıp devam ediyorlar, böyle de manyakça bir sahne var. savunmacılar neredeyse insanüstü bir gayretle bu yeniçerilere de bir müddet dayanıyorlar ama o sırada kerkoporta denen bir kapının, muhtemelen önceki günlerdeki bir akının ardından doğru düzgün kapatılmadığı fark ediliyor ve oraya çullanılıyor. topu topu 50 kadar yeniçeri girebiliyor içeri, savunmacılar da oraya kayıyorlar ama bu sırada yunanlılar için daha büyük bir felaket oluyor: giustiniani –kariyerini kuşatma savunması üstüne yapmış cenevizli kumandan- patlayan bir topun şarapneliyle göğsünden yaralanıyor. savaşın ortasında bulunan ve durumu gören imparatorun ısrarlarına rağmen, surlarda kalmak yerine adamlarına kendini bir gemiye götürmelerini emrediyor. savaşın bu kritik anında, çekilen güruhu gören diğer cenevizliler de artık savaşın kaybedildiğini düşünüp komutanlarıyla birlikte çekilmeye başlıyorlar. osmanlı kumandanları hareketlenmeyi fark ediyorlar ve birlikleri zayıflayan bölgelere yönlendiriyorlar.

söylenilene göre ulubatlı hasan savunmayı aşan ilk adam ama öldürülüyor. adını bilmemizin nedeni ise, istanbula ilk giren askere, söylenilene göre, cennette özel bir yer vaadedilmiş olması. milletin büyük bir gazla cesetlerin üstüne tırmanıp ölüme gitmesinin nedeni bu zaten.

kalan yunanlılar için artık savaşı kazanmanın imkânı kalmıyor, savunma bir kere delindi mi sayı üstünlüğü sayesinde yeniçeriler akın akın içeri doluşuyorlar. imparator da artık her şeyin kaybedildiğini idrak ediyor ve gerçekten çok acıklı bir şekilde, yanındaki asillerle beraber atından iniyor, imparatorluk insigniasını ve zırhını çıkararak herhangi bir askerden farksız bir halde kılıcını çekip gelen kalabalığın üstüne atılıyor. onu bir daha gören olmuyor.

kuşatmadan sonra tabii adamın sonu hakkında binbir hikaye ortaya çıkmış, birkaç kesik kafa imparatorun kafası diye sunulmuş ama birşey belli değil. daha sonra oluşturulan bir arama timi, birçok ceset arasında, imparatorluğun simgesi olan çiftbaşlı kartal armalı bir çoraba sahip başsız bir ceset buluyor ve kesinlik kazanmasa da bu ceset gömülmek üzere yunanlılara teslim ediliyor. (denilene göre yıllar önce vefa semtinde isimsiz bir mezar bulunmuş ve adamın mezarı olduğu iddia edilmiş, haberi olan var mı yahu).

bu arada inanılmaz ama istanbul'un içinde sultan mehmete karşı savaşan türkler de var, başlarında da prens orhan diye bir adam. (bunlar kimin nesidir bakmaya üşendim) yakalanınca başlarına neler geleceğini bildiklerinden en ölümüne savaşanlar da bunlar. onların hemen yanında da katalanlar var, eski imparatorluk sarayının hemen alt tarafında; onlar da teslim olmuyorlar ama ardarda gelen binlerce askere karşı koyamıyorlar. sadece bir iki kuleye kendilerini hapsetmiş olan giritliler sağlam kalıyorlar ve bunlar bizimkilere öyle kök söktürüyorlar ki, en sonunda silahları ve eşyalarıyla birlikte istanbuldan sağsalim çıkma izni karşılığında teslim oluyorlar, bizimkiler de sözlerinde durup bu cesur adamları salıveriyorlar.

sivillere ve kalan askerlere gelince, direniş kırıldıktan sonra beklenmeyecek kadar fazlası gemilere binip kaçabiliyorlar çünkü kuşatmanın başında, dikkat dağıtmak için surlara saldıran gemiciler, ordunun içeri girmesiyle ganimetin kalmayacağını düşünerek gemilerini bırakıp şehre giriyor. halbuki biraz sabredip gemilere saldırsalar, kaçanların tüm eşyalarını ganimet, kendilerini de köle olarak alabilirlerdi.

sekizinci bölüm

istanbulun yağması biraz acayip. normalde düşman teslim olmadığı zaman 3 günlük bir yağma izni veriliyor, teslim olursa dokunulmuyorlar. istanbul sonuçta teslim olmamış ama şehrin birçok girişi ve farklı bölümleri var. 1 milyonluk şehir bir iki asırda 50 bine, kuşatmadan sonra da allah bilir kaç bine düşünce bu bölümlerin arasında boşluklar oluşmuş ve her biri ayrı bir mini şehir olmuş. yani eğer ayrı bir “semt” işgalcilere kolaylık göstermişse, bunun haberi sultana gider, o da beraberinde özel polislerini yollayarak o kısmı korumaya alabilir. bazı yerlerdeki kiliselere ve evlere dokunulmaması, diğer bölgelerde ise yağmadan bırak 3 günü, ilk günün sonunda bile bir şey kalmaması böyle açıklanabilirmiş.

dolayısıyla o kilise yağmalamalar, rahibeleri çıkarıp tecavüz etmeler filan belli bölgelerde ve ilk saatlerde yaşanmış, ondan sonra yağmalanacak yerler iyice belli olmuş, milleti gazi durulmuş, fatihin adamları yerlerini almış ve yaklaşık 4000 cesetten sonra sivil öldürme bitmiş. hayrına değil tabii, yağma yapılacak yerdeki her sivil köle sayılıyor, köle de para demek. bazı yerlerde yağmalanan evlerin kapısına işaret konulmuş, bu ev boşaltıldı çoktan şansınıza küsün demek için.

fakat işin daha ilginç yanı, askerlerin azıttığı bölgelerde bile dokunulmamış bazı yapılar var. şehrin ikinci büyük kilisesi bunlardan biri. bunun tek açıklaması, fatih’in, önceden kurtarmak istediği bazı yapıları seçip, ilk anda oraya adamlarını göndermiş olması. örneğin ayasofyayı cami yapacağına karar vermişse ve şehri ele geçirdikten sonra yunanlıları tümden katletmek veya kovmak yerine onların desteğini ve ticari bağlantılarını kullanmak istiyorsa, yapacağı ilk şeyin ikinci büyük kiliseyi onlara saklamak olması doğal. o da binayı korumakla yetinmemiş, içerdeki hazineye de dokundurtmamış. [istanbul'un hristiyanlarına fatihin tanıdığı ayrıcalıklar ve verdiği kiliseler, sonraki sultanlar tarafından yavaş yavaş geri alınmaya çalışılıyor. mesela sultan selim hristiyanların zorla islamı kabul etmeleri gerektiğini ortaya atmış, vezir tarafından sakinleştirilince bu sefer kiliselerinin alınmasını düşünmüş. psikoposluk da 3 tane 100’üne merdiven dayamış eski yeniçeri bulup yeminli ifade verdirtmiş mehmet’in politikaları hakkında ve sultan selim bunu kabul etmiş]

fatih ilk günün sonunda yağmayı durdurduğunda kimse şikayet etmeye lüzum görmüyor. şehre akşama doğru girmeyi tercih ediyor, yani düzen sağlandıktan ve ortalık temizlendikten sonra. sonuçta istanbulun adına yakışır bir şekilde, film gibi bir şekilde şehre girmesi lazım, bunun sonuna kadar bilincinde. ayasofyaya giriyor ve hasarları görünce sinirlenip, yağmanın binaları kapsamadığını söylüyor. burada samimi mi, yani bunun kendi emrine rağmen pratikte mümkün olacağını sanmış mı yoksa sadece önemli binaları mı kastetmiş bilmem, çok önemli de değil, tıpkı şehirde dolaşırken gözlerinin sulanıp, “ne biçim bir şehri yağmaya ve yıkıma verdik” diyerek iç geçirmesi anektodu gibi. ayasofya’da saklanan birkaç rahibin güvenliğini garanti ederek dışarı çıkmalarına izin veriyor, ertesi gün de bütün ganimetin paylaşım için toplanmasını emrediyor. tabii bütün derken askerlerin çaktırmadan aşırdıkları dışında. bu ganimetten kendi payını ve taktik nedenlerden ötürü yağmaya katılmalarına izin verilmeyen birliklerinin payını alıyor.

bütün asillerin bulunmasını ve güvenliklerinin sağlanarak serbest bırakılmalarını emrediyor (bazı güzel asil kız ve erkek çocuklar hariç) fakat ilk günlerdeki bu muhtemelen taktiksel olan tolerans kısa sürüyor, fetihten 5 gün sonra bir düzine yunan asil idam ediliyor. italyan ve katalan asiller ise direkt öldürülüyorlar.

savaş sonrası köle pazarı kuruluyor ve esir alınanlar, pera'daki veya istanbul'un dokunulmamış bölümlerindeki tanıdıklarına, fahiş fiyatlardan satılıyor. toplanan erkek çocuklardan 400'ü mısır ve tunus'taki diğer müslüman liderlere hediye olarak yollanıyor. (ya da herbirine 400’er, unuttum şimdi).

dokuzuncu bölüm - oldu da bitti maşallah

savaşın bitimini izleyen günlerde başka birçok ilginç olay yaşanıyor. mesela işgal anındaki hengâmede kaçan bir kardinal, kıyafetini bir dilenciye vermiş. dilenciyi gören ve şehre yeni girmiş gazlı askerler onu öldürüp kafasını kesmişler, kardinalse yağma bitene kadar saklanıp hayatta kalmış ve sonra birinin kölesi olmuş. peradan gelen bir tüccar da ertesi gün köle pazarında adamı tanıyınca, onu dilenci sanan sahibinden yok pahasına satın alıyor domates alır gibi. tabii sonra serbest bırakıyor kardinalı, domatesi serbest bırakamazsın. (ama bırakmalısın, eğer dönerse zaten senin domatesindir, dönmezse…)

osmanlılara karşı savaşan prens orhan da çok iyi yunanca konuştuğu için bir ortodoks rahibi kılığında paçayı kurtartmaya çalışıyor ama yanındaki esirlerden biri gerçek kimliğini ispiyonlayınca oracıkta kafasını kesiyorlar. kimse artık o ispiyoncu, tam bir puştmuş. savaşın ortasında göğsünden yaralanıp geri çekilmek isteyen guistiniani ise yakınlardaki bir adada, bir iki gün içinde yaralarından ölüyor. cenevizliler tarafından bir kahraman olarak anılıyor, diğerleri ise onu saygıdeğer bir kumadan ama nihayetinde bir kaçak olarak hatırlıyorlar.

şehirden kaçan venedikliler, kayıplarını telafi etmek ve önceki yardımlarını finanse etmek için gemilerindeki yunanlıların mallarına el koyuyorlar ve sultana mesaj göndererek, aralarındaki ticaret anlaşmalarının bozulmasına gerek olmadığını bildiriyorlar. pera ise “gönüllü” olarak sultanın kontrolüne girmek suretiyle bir miktar özerk kalıyor; hristiyan şehri olduğundan orada saray görevlileri dışında müslümanların yaşamaları yasaklanıyor. artık boğazlar osmanlının kontrolünde olduğundan, 50 sene içinde de karadenizdeki diğer ceneviz kolonileri de teker teker boyun eğiyorlar. 1461’de de son yunan başkenti olan trabzon alınıyor.

istanbulun düştüğünün haberini ceneviz gemileri süratle yayıyorlar. hatta papalığın ve venedikin gecikmeli yolladıkları yardım filosu da, istanbula gitmek için düzgün bir rüzgar beklediği ege adalarındayken haberleri bu ceneviz gemilerinden alıyor.

tahmin edeceğiniz gibi kuşatmaya hep karşı çıkmış olan halil paşa daha sonraları görevinden alınıyor ve ağustosta idam ediliyor. mehmet zaten ona eskiden beri gıcıktı, babasının ilk emekliliği sırasında murat’ın geri dönmesini en çok savunanlardan biri olduğu için. artık eski saygınlığını da yitirdiğinden, “bizans için çalışıyordu” suçlamasıyla intikam almak kolay olmuştur.

istanbulun alınmasıyla macarlarla yapılan balkan savaşlarında iyice üstünlük sağlanıyor, bu arada savaş alanına dönen sırbistan perişan oluyor tabii. rusya ise zaten bu kiliselerin birleşmesi kararına karşıydı ve bizans düşünce ortodoksluğun gerçek merkezi olduklarını iddia ettiler. halbuki fatih de ünvanları arasına rum kayserini, yani roman caesar’ı eklemiş, kendini bu kültürün devamı olarak görmüş. ama tabii muscovy krallığı o aralar bize uzak ve önemsiz olduğundan fatih onları pek sallamıyor.

fetihten kaçan bizans alimlerinin italyaya yerleşip rönesansa neden oldukları anlayışı ise her önemli olaydan kendine pay çıkarma hastalığının bir belirtisi olsa gerek çünkü zaten fetihten önceki yüzyılı yunanlı alimler ve sanatçılar italyaya yerleşerek geçiriyorlar. buna ek olarak rönesansı bizanslılara maletmek de ayrıca yanlış.

neyse, sultan mehmet megadux’un öldürülmesinden sonra biraz acele biçimde bir patriarch seçiyor ve bu yunan milletinin başı oluyor, onlar için bir de “anayasa” hazırlanıyor. kısa sürede fatihin istediği şekilde şehir canlanıyor; müslümanlara ek olarak trabzondan 5000 rum ailesi getiriliyor ve nüfus 100 sene içinde 500 bine dayanıyor. ama tabii hiçbir zaman bizansın zirvesindeki gibi bir etkinliğe sahip olamıyor istanbul, kendi eski seviyesine ulaşsa bile avrupa karanlık çağdan çoktan çıkmıştı.

kaynak: the fall of constantinople, 1453 / steven runciman