e-ticaret devi amazon'dan yapılan açıklamaya göre, şirketin kurucusu ve ceo'su jeff bezos, 2021 yazında görevini devrederek şirketin yönetim kurulu başkanlığına geçecek. dolayısıyla jeff bezos, şirket hissedarları için rutin olarak yayınladığı bilgilendirici ve şirketin misyonu ve vizyonunu bildiren mektup ceo'luk görevinden ayrılacak olduğu için bir son ve veda niteliği taşıyordu.

toplamda 5600 kelime uzunluğundaki bu mektubu dikkatle okudum. aslında bir şekilde başarılı olmuş kişilerin kanaat önderi gibi kabul edilmesini düşüncelerini ve yaptıklarını rol model olarak alma fikrine pek sıcak bakmam. ama bu mektupta yer alan ifadeleri 3 kelime ile özetleyebilirim. 5600 kelime bu üç kelimelik cümlenin amazon'da uygulandığı ve kendisinden sonra gelecek ceo'nun da öncelikli olarak uygulaması gereken şirket vizyonu olduğunu detaylı biçimde açıklamakla geçiyor.

peki neydi bu 3 kelimelik bir cümle? 

"tükettiğinden fazlasını yarat."

cümleyi bezos'un mektubunda yaptığı gibi biraz uzatırsam jeff bey, bize:

"iş hayatında başarılı olmak istiyorsanız (aslında hayatta), tükettiğinizden fazlasını yaratmalısınız. amacınız etkileşimde bulunduğunuz herkes için değer yaratmak olmalıdır. yüzeyde başarılı görünse bile dokunduğu kişiler için değer yaratmayan herhangi bir işletme bu dünya için uzun değildir." diyor. 

aslında bunu sadece bir şirket olarak değil, insan ilişkileri bağlamında da düşünebiliriz.
yaptığımız aktiviteler. her şey. bir şeyin sürdürülebilir olması için yaptığımız şey, tükettiğinden fazlasını üretmeli. basit bilgi aslında. mesela şu an neden dünyanın birçok yerinde füzyon nükleer santrallerin yerine atık üretmeyen füzyon santrallerini kullanmıyoruz. çünkü henüz mevcut teknolojimiz füzyon oluşması için hafif elementleri çok yüksek sıcaklık ve basınç ortamına koymamız gerekiyor. bu ortamı oluştururken tükettiğimiz enerji füzyon sonrası elde ettiğimiz enerjiden daha fazla.

bu şartlarda böyle bir proses içinde olmanın bir anlamı yok. bu düşüncenin günlük hayat uygulaması şu sorular:

- bu iş tükettiğinden fazlasını mı yaratıyor?
- bu kişi tükettiğinden fazlasını mı yaratıyor?
- adil olmak adına benimle vakit geçirmesi ona verdiği emekten fazlasını kazandırıyor mu?

bu sorulara yanıt evet değil ise yakışıklılıkla yahut mevcut adayların en iyisi olduğunuz için seçilmiş olmanız bir şeyi değiştirmez. ilişkiniz karşı taraf için zarar yazıyorsa bir yerde iflas edecektir. terk edileceksiniz. zarar eden siz iseniz? terk edeceksiniz. girdiğiniz işten ayrılacak, ya da çalışanınız başka şirkete transfer olacaktır. amazon gibi satış yapan bir internet sitesi iseniz, müşterilerinizi bir süre sonra kaybedeceksiniz. bugün olmaz ama yarın bu mutlaka olur. zarar eden her ilişki iflas ile sonuçlanır.

peki bu mümkün mü? amazon dünyanın en karlı işletmelerinden biri. kendisi bu kadar kar ederken çalışanları, onların sitesindeki üçüncü taraf satıcılar ve alıcılar. hepsi aynı anda kar etmesi mümkün mü? hesabın doğruluğu tartışılır. ama jeff bezos mektubunda şu şekilde bir hesaplama yapmış:

"amazon geçen yıl 21 milyar dolar kar etti.  şirket karı, biz depolarımızın kira ücreti, vergiler, tüm çalışanlara ödenen ücretler, reklam ve tanıtım harcamaları ve bunlar dışında kalan tüm diğer gider kalemlerini çıkardıktan sonra elimize 21 milyar dolar kalmış. o halde bize kar ediyoruz. ve bu böyle olduğu sürece bu işi yapmayı sürdürebiliriz. ne kadar süre kar etmeye devam ederiz bilemiyorum. ama ediyorsak bin yıl sonunda hala bu iş devam ediyor olur."

akla yatkın. jeff bezos hesabına devam ediyor:

"çalışanlar 80 milyar dolar kazandılar, artı sosyal haklar ve çeşitli bordro vergilerini de içeren 11 milyar dolar daha toplam 91 milyar dolar kazandı" diye yazıyor.

(burada bir kapitalist olarak gizlediği bir gerçek var. evet, çalışanlar amazondan geçen sene 91 milyar dolarlık ödeme aldı. ama kar ettiler mi? emekleri, kaçırdıkları fırsat maliyetleri hesaba katılırsa kar mı ettiler zar mı ettiler bence belirsiz. biz kar ettik. çalışanlar da etti düşüncesi bana çok sağlam temellere oturmuş gibi gelmedi. amazon son dönemde çalışanlarının kötü koşullarda çalıştığı yönünde bolca eleştiri alıyor. ufak düzeltmeler içinde oldukları biliniyor. umarım yeni ceo bu konuda jeff bezos'un söylediği ama tam olarak uygulamadığı vizyonu uygular.)

jeff bezos tüketicilerin amazon kullanarak kar etmelerinin hesabını ise şu şekilde yapmış. amazon'u kullanarak çevrimiçi satın alımlar yaparak kazanılan süre için yılda 75 saatten fazla alışveriş için kaybedilecek zamandan kazanıldığını hesaplamış. ortalama bir amazon kullanıcısı 630 dolar harcıyormuş. abd'de çalışma saati en düşük olan 10 dolardan hesaplanırsa bile ortalama bir amazon kullanıcısı amazondan 630 dolarlık tüketim yaparken 75 x 10750 dolarlık gelir elde ediyormuş. alışverişe gitmenin araç, yakıt gibi ek maliyetleri bu hesaba dahil edilmemiş. (bu hesabın ne derece gerçekçi ve tutarlı olduğu sorgulanır.)

jeff abimiz, "ben ceo iken bunlara dikkat ettim. siz de dikkat edin. kullanıcı deneyimi ile onlara avantaj sağlayın, kendiniz kar edin ve çalışanlarınız kar etsin. yüz yıl boyunca bu işletme varlığını korusun diyorsanız bunların hepsi aynı anda kazanmalı" demiş ve mektubunu sonlandırmış.

siz de ilişkilerinizde, yaptığınız işte kalıcı olmak için gerekli değeri yaratıp yaratamadığınızı mutlaka sorun. jeff abi'yi "iyi sallamışın abi" diye eleştirmek kolay. ama en az jeff bezos'a olduğunuz kadar acımasız da kendinize olun. sevgilinize, arkadaşlarınıza çalıştığınız iş yerine fırsat maliyetlerini de hesaba katarak kar mı ettiriyorsunuz yoksa zarar mı? zarar ise; her an kovulabilir, her an aldatılabilir, her an telefonla aradığınızda arkadaşınız meşgul olmadığı halde meşgule atabilir.

Dünyanın En Zengin İnsanı Olan Jeff Bezos Kimdir?