Çetnik Selamı Ne Anlama Geliyor?
en baştan altını çizerek yazayım: sırpların osmanlı-türk yönetimi altında yaşadıkları 400 senenin acısını bosnalılardan çıkarmaya çalışması ve yaptıkları pisliklerden dolayı hiçbir zaman affetmeyeceğim.
çetnik kelimesi aslında çete kelimesinden geliyor. kelimenin kökeni konusunda kesin bir bilgi bulamadım. kimi kaynak aslında arnavutça olduğunu ve bizim onlardan aldığımızı, kimileriyse tam tersini söylüyor.
çetnik aslında balkanlar'da çok yaygın olan düzenli ordu haricinde savaşan gruplara verilen bir isim. balkanlar'ın o kesimi aşırı dağlık olduğu için çeteler tarih boyunca orada barınmış. osmanlı'nın oraları fethetmesi de zaten onyıllar sürmüştü. herkes fatih sultan mehmet'i istanbul'u almasıyla tanır fakat adamın ömrü balkan seferleriyle geçmiştir. o coğrafyayı görmeden bu işin zorluğunu anlamak zor.
ittihat ve terakki cemiyeti'nin ilk organizasyonunun bu topraklarda olması ve en başlarda bir çok osmanlı subayının bu bölgenin dağlık ortamından faydalanarak genel tabirle "dağa çıkması" tesadüf değil. benzetme yerinde olacaksa bizim güneydoğu sınırımızdaki dağlık yapı pkk denen organize p*ç sürüsüne nasıl avantaj sağlıyorsa balkanların o bölgesi de bir benzeri.
çetnik denilen gruplar da 20 sene önce değil, çok eski zamandan beri varlar. aslında tam anlamıyla bir çetnik ideolojisi diye bir şey yok. o topraklar ne zaman işgale uğrasa yerli halkın ordu haricinde paramiliter örgütlenmelerinin genel adı. tarih boyunca osmanlı'ya da ayaklanmışlar, her iki dünya savaşında da savaşmışlar. bizim kurtuluş savaşımızda istanbul hükümeti çöktüğünde ortaya çıkan çerkes ethem gibi ordu harici işgallere isyan eden gruplar neyse chetnik onun sırp versiyonu.
zaten bizdeki gruplara da "çete" denilmesi bu nedenle. kelime zaman içerisinde anlam değiştirmiş ve bugün kullanılan anlamından farklı bir anlam taşırmış o çağlarda. osmanlı'nın her döneminde dağ çeteleri olmuş. "ferman padişahınsa dağlar bizimdir" lafı boş yere söylenmiş bir söz değil. o dönemin şartlarında günümüzdeki hukuk sistemi olmadığı için yönetimden memnun olmayan her grup dağa çıkarmış. neredeyse tüm osmanlı tarihi boyunca yönetilen her coğrafyada çeteler ve onların isyanları var.
3 parmakla yapılan bu işaret de temelini hristiyanlık dininden alıyor. o dinin kutsal üçlü (baba-oğul-kutsal ruh) inancına bir gönderme. ortodoks hristiyanlığın bütün hz isa sembollerinde onun da elleri bu şekilde resmedilir. ortodoks hristiyanlığın merkezi bizim ülkemizde (istanbul) ve hangi kilisesine giderseniz göreceğiniz isa sembollerinde elleri sürekli bu işareti yapar.
birçok insan doğu kilisesi ortodokslarla batı kilisesi katolikler arasında çok büyük farklar olduğunu sanar ama temel konu adına "filioque" dedikleri mevzudur ve anlaşamadıkları konu tamamen felsefiktir. katolik ve ortodoks kiliseleri kutsal ruh adını verdikleri dini sembolün mahiyeti konusunda bir türlü anlaşamazlar. şimdi uzun uzun yazamayacağım ama hristiyan dini özelinde incir kabuğunu bile doldurmayacak saçmasapan bir tartışmadır. özetle her iki din de kutsal üçlü (trinity-teslis) inançlarını korurlar ama kutsal ruh nasıl oluşmuş bir türü karar veremezler. (gerçekten büyük bir insan geri zekalılığı örneği bu tartışma.)
esas konumuza geri dönersek, işte bu üç parmakla yapılan işaret direk olarak hz isa'ya ve teslis/kutsal üçlü inancından geliyor. 250 sene önce insanlık "milliyetçilik" denen illeti bilmezdi. herkes hangi kavme dahil olduğunu bilir ama kendini inancıyla tanımlardı. sırp-macar-ispanyol- italyan yoktu hristiyan vardı. arap-cezayirli-türk-endonezyalı yoktu müslüman vardı.
yani bu çetnik selamı denilen ve 3 parmakla yapılan hareket aslında kökenini dinden alan ve sonradan milliyetçilik sembolüne dönüşen bir hareket. çıkış noktası din ama zamanla dine olan aidiyetler milliyetçiliğe evrilince sembol milliyetçi bir anlam kazanmış.
şimdi bütün bunları neden yazdım? aslında tek anlatmaya çalıştığım konu bu selamın 90'lı yıllarda balkanlarda her türlü pisliği yapan sırpların yeni uydurduğu/keşfettiği bir hareket olmaması. çok eski ve tarihsel temelleri var. çetnik dediğimiz gruplar 90'larda ortaya çıkmadı, yüzyıllardır var. sadece sırplar'ın uzun osmanlı ve yugoslavya tecrübelerinden sonra ortaya çıkan boşluktan faydalanarak yarattıkları aşırı milliyetçiliğin ürünü değil, fakat bu dönemde kötü bir şekilde kullanılmış bir işaret.
bu nedenle kendini sırp ve ortodoks olarak tanımlayan ünlülerin bu işareti yapması çok şaşırtmıyor beni. bu işareti yapan herkes 90'lı yıllarda balkanlarda sırpların yaptığı pislik ve zulümlere yönelik kullanmıyor. bu işaret sırp kültüründe çok eski bir gelenek ve anlamı yakın zamanda olanlarla anlaşılamayacak kadar derin onların kültüründe.