Cumhuriyet Tarihinde Ölçülmüş En Büyük Deprem: 1939 Erzincan Depremi
türkiye'deki en sağlam depremleri yaratan fay hattının (girit'teki dalma batma bölgesini saymazsak) üzerinde olmuş, cumhuriyet tarihinde ölçülebilmiş en büyük depremdir 27 aralık 1939 erzincan depremi.
ayrıca depremin bir anısı daha vardır. dönemin reis-i cumhuru ismet inönü, erzincan'a ulaşıp, depremin tahribatını görmek için dolaşırken bir kadın ismet inönü'ye sarılır ve "kocam sizin yanınızda askerdi." diyerek ağlamaya başlar. bu poz da bir süre sonra erzincan depremi'nin bir anısı ve sembolü haline gelmiştir.
toplamda 32 bin kişinin hayatını kaybettiği ve 116 bin evin yıkıldığı feci bir depremdir. düşünün 1965'te erzincan'ın nüfusu sadece 102 bin kişi. ve bahsettiğimiz deprem bu nüfus sayımından 26 sene önce oluyor.
tokat-reşadiyeli bir ekşi sözlük yazarı olarak 27 aralık 1939 erzincan depremi ile ilgili bana anlatılanları, siz değerli sözlük yazarlarına ve kıymetli sözlük okurları ile de paylaşmak istiyorum:
1- bu deprem bizim oralarda "hareket" olarak anılır. mevsimlerden kış olduğu için ve kelkit vadisinde de kış şartlarının ağır olmasından dolayı çok zor zamanlarmış.
2- o zamanlarda yaşı çocuk olan amcam dedeme dönüp:"kavakların uçları yere değiyor baba , bana bir balta ver, hepsini keseyim ki hareket dursun" demiş. (bu nasıl bir afettir siz düşünün artık)
3- doğum tarihleri hemen hemen deprem zamanına gelenler yaşlarını hareket'e göre hesaplarlar. iki yaşlı yan yana geldiği an dönen muhabbetler genelde: "hareket'i hatırlıyor musun?" ya da "hareket'te kaç yaşındaydın?" şeklindedir.
4- dedemin kardeşleri yan köylere yardıma gitmek istemişler ancak iki köy arasında öyle büyük bir uçurum oluşmuş ki uçurumdan geçemeyip dedemin yanına geri dönmüşler.
5- hareket'te bizim köyde ölen tek kişi nişanlı bir kız. onun ölümünden sonra nişanlısı olan "samil" aklî dengesini yitirmiş. yan köylerde ölen sayısı ise 20-100 arasında değişmekte.
6- hareketten sonra reşadiye'de resmi kurum binaları yıkılmış. ardından enkazlar temizlik için ateşe verilmiş. dolayısıyla tüm kayıtlar da yanmış. o yüzden çoğu yaşlı insanın kimliğinde "00.00.1939" yazmakta.
7- kelkit çayı reşadiye merkezdeki pazar yerine kadar taşmıştır. ardından kelkit çayı depremden sonra yatak değiştirmiştir. bu özelliğinden dolayı bu deprem "anadolu'daki ilk kısmî tsunami" der isek yanılmayız.
8- dönemin hükûmeti reşadiye'yi , reşadiye'ye bağlı güvendik köyünün olduğu yere taşımak istemiştir. ama taşınamamıştır.
9- bilenler bilir reşadiye'de kaplıcalar da mevcuttur. kaplıcaların olduğu kısımda biraz kayalık bir bölgedir. şuan bile o kayalıklarda onar cm'lik yarıklar bulunmaktadır. büyüklerim, depremden sonra bu kırıkların oluştuğunu görmüş.