Deprem Gibi Afetler Sonrası Sık Görülen Sorun: Travma Sonrası Stres Bozukluğu
travma sonrası stres bozukluğu (tssb); travmatik bir olay yaşamış, bir dizi olaya, koşula maruz kalmak zorunda kalmış veya tanık olmuş kişilerde ortaya çıkabilen psikiyatrik bir bozukluktur. kişi, bu durumu duygusal veya fiziksel olarak zararlı veya yaşamı tehdit edici olarak deneyimleyebilir ve bu; zihinsel, fiziksel, sosyal ve/veya ruhsal sağlığını etkileyebilir. örnekler arasında; doğal afetler, ciddi kazalar, terörist eylemler, savaş, tecavüz/cinsel saldırı, yakın partner şiddeti ve zorbalık bulunur.
tssb, geçmişte birçok isimle biliniyordu, örneğin birinci dünya savaşı yıllarında "tüfek korkusu" ve ikinci dünya savaşı'ndan sonra "savaş yorgunluğu" gibi, ancak ptsd sadece savaş gazilerine özgü değildir. tssb, herhangi bir etnisite, ulus veya kültürden herkeste ve her yaşta görülebilir. tssb, abd yetişkinlerinin yaklaşık %3,5'ini her yıl etkiler. 13-18 yaşları arasındaki ergenlerin tssb'nin ömür boyu yaygınlığı %8'dir. tahmini olarak her 11 kişiden biri hayatında tssb teşhisi alır. kadınlar erkeklere göre tssb'ye iki kat daha yatkındır.
tssb olan insanlar, travmatik deneyimleriyle ilgili yoğun, rahatsız edici düşünceler ve hisler yaşarlar ve bu durum, travmatik olayın sona ermesinden uzun süre sonra da devam edebilir. flashback veya kabuslar yoluyla olayı tekrar yaşayabilirler; üzüntü, korku veya öfke hissedebilirler; ve diğer insanlardan uzaklaşmış veya kopmuş hissedebilirler. tssb'li insanlar, kendilerini travmatik olayı hatırlatan durumlardan veya insanlardan kaçınabilir ve yüksek sesli bir gürültü veya kazara dokunma gibi normal bir şeye bile güçlü olumsuz tepkiler verebilirler.
tssb tanısı, üzücü bir travmatik olaya maruz kalmayı gerektirir. maruz kalma, bir olayı doğrudan deneyimlemeyi, başkalarının başına gelen travmatik bir olaya tanık olmayı veya yakın bir aile üyesinin veya arkadaşın başına gelen travmatik bir olayı deneyimlemeyi içerir. polis memurlarının çocuk istismarı vakalarının ayrıntılarına maruz kalması gibi travmanın korkunç ayrıntılarına tekrar tekrar maruz kalmanın bir sonucu olarak da ortaya çıkabilir.
travma sonrası stres bozukluğu semptomları ve teşhisi
tssb belirtileri dörde ayrılır. spesifik semptomların şiddeti değişebilir.
olayı istemsizce yeniden yaşama: tekrarlanan, istemsiz anılar gibi müdahaleci düşünceler; rahatsız edici rüyalar; veya travmatik olayın geri dönüşleri kendini tekrar edebilir. geçmişe dönüşler o kadar canlı olabilir ki, insanlar travmatik deneyimi yeniden yaşadıklarını veya olayın gözlerinin önünde yeniden yaşandığını görüp hissederler.
kaçınma: travmatik olayın hatırlatıcılarından kaçınmak, üzücü anıları tetikleyebilecek insanlardan, yerlerden, etkinliklerden, nesnelerden ve durumlardan kaçınmayı içerebilir. insanlar travmatik olayı hatırlamaktan veya düşünmekten kaçınmaya çalışırlar. olanlar veya bu konuda ne hissettikleri hakkında konuşmaya direnebilirler.
algı ve ruh halinde değişiklikler: travmatik olayın önemli yönlerini hatırlayamama, kendisi veya başkaları hakkında süregiden ve çarpık inançlara yol açan olumsuz düşünce ve duygular (örn. "ben kötüyüm", "kimseye güvenilemez"); olayın nedenleri veya sonuçları hakkında yanlış bir şekilde kendini veya başkalarını suçlamaya yol açan çarpık düşünceler; devam eden korku, dehşet, öfke, suçluluk veya utanç; önceden zevk alınan faaliyetlere çok daha az ilgi duyma; diğerlerinden kopuk veya yabancılaşmış hissetmek; veya olumlu duyguları deneyimleyememek (mutluluk veya tatmin eksikliği).
uyarılma ve tepkisellikteki değişiklikler: uyarılma ve tepkisel belirtiler arasında sinirli olma ve öfke patlamaları olabilir; pervasızca veya kendine zarar verecek şekilde davranmak; şüpheci bir şekilde çevresine aşırı derecede dikkat etmek; kolayca ürkmek; ya da konsantre olma ya da uyuma sorunları yaşama.
travmatik bir olaya maruz kalan pek çok kişi, olayı takip eden günlerde yukarıda anlatılanlara benzer belirtiler yaşar. bununla birlikte, bir kişiye tssb teşhisi konulabilmesi için, semptomların bir aydan fazla sürmesi ve kişinin günlük işleyişinde önemli sıkıntı veya sorunlara neden olması gerekir. birçok kişi travmadan sonraki üç ay içinde semptomlar geliştirir, ancak semptomlar daha sonra ortaya çıkabilir ve genellikle aylarca ve bazen yıllarca devam edebilir. tssb genellikle depresyon, madde kullanımı, hafıza sorunları ve diğer fiziksel ve zihinsel sağlık sorunları gibi diğer ilgili durumlarla birlikte ortaya çıkar.
travma sonrası stres bozukluğu tedavisi
travma yaşayan herkesin tssb geliştirmediğini ve tssb geliştiren herkesin psikiyatrik tedavi gerektirmediğini not etmek önemlidir. bazı insanlar için tssb semptomları zamanla azalır veya kaybolur. diğerleri destek sistemlerinin (aile, arkadaşlar) yardımıyla iyileşir. ancak tssb'si olan birçok kişi, yoğun ve engelleyici olabilen psikolojik sıkıntıdan kurtulmak için profesyonel tedaviye ihtiyaç duyar. travmanın ciddi sıkıntıya yol açabileceğini hatırlamak önemlidir. bu sıkıntı kişinin suçu değildir ve tssb tedavi edilebilir. kişi ne kadar erken tedavi görürse, iyileşme şansı o kadar artar.
psikiyatristler ve diğer ruh sağlığı uzmanları, insanların tssb'den kurtulmalarına yardımcı olmak için çeşitli etkili (araştırmalarla kanıtlanmış) yöntemler kullanır. hem konuşma terapisi (psikoterapi) hem de ilaç, tssb için kanıta dayalı etkili tedaviler sağlar.
a. bilişsel davranışçı terapi
bir psikoterapi kategorisi olan bilişsel davranış terapileri (bdt) çok etkilidir. bilişsel işleme terapisi, uzun süreli maruz bırakma terapisi ve stres aşılama terapisi (aşağıda açıklanmıştır), tssb'yi tedavi etmek için kullanılan bdt türleri arasındadır.
bilişsel işleme terapisi, tssb ve eşlik eden semptomları tedavi etmek için özel olarak tasarlanmış, kanıta dayalı, bilişsel davranışçı bir terapidir. travma nedeniyle acı verici olumsuz duyguların (utanç, suçluluk vb.) ve inançların (“başarısız oldum”, “dünya tehlikeli” gibi) değiştirilmesine odaklanır. terapistler, kişinin bu tür üzücü anılar ve duygularla yüzleşmesine yardımcı olur.
uzun süreli maruz kalma terapisi, kişinin korku ve sıkıntıyla yüzleşmesine ve kontrolünü ele geçirmesine ve başa çıkmayı öğrenmesine yardımcı olmak için travmanın tekrarlanan, ayrıntılı hayalini kurmayı veya semptom "tetikleyicilerine" aşamalı olarak maruz kalmayı güvenli, kontrollü bir şekilde kullanır. örneğin, tssb'si olan savaş gazilerinin savaş alanını kontrollü, terapötik bir şekilde yeniden deneyimlemelerine yardımcı olmak için sanal gerçeklik programları kullanılmıştır.
travma odaklı bilişsel davranışçı terapi, travmaya duyarlı müdahaleleri bilişsel davranışçı, aile ve insancıl ilke ve tekniklerle birleştiren, çocuklar ve ergenler için kanıta dayalı bir tedavi modelidir.
tssb için göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme, yaklaşık 3 ay boyunca uygulanan travma odaklı bir psikoterapidir. bu terapi, bir kişinin travmanın anısını farklı bir şekilde deneyimlemesi için yeniden işlemesine yardımcı olur. kapsamlı bir öykü alındıktan ve bir tedavi planı geliştirildikten sonra, terapist hastayı travmatik anı ile ilgili sorularla yönlendirir. rem uykusundakine benzer göz hareketleri, bir seans sırasında hastaya terapistin parmaklarının ileri geri hareketini izlemesi veya bir ışık çubuğu izlemesi sağlanarak yeniden oluşturulur. göz hareketleri kısa bir süre devam eder ve sonra durur. bir seans sırasındaki deneyimler, düşüncelerdeki, görüntülerdeki ve duygulardaki değişiklikleri içerebilir. tekrarlanan seanslardan sonra hafıza değişme eğilimi gösterir ve daha az olumsuz bir şekilde deneyimlenir.
grup terapisi, benzer travmatik olaylardan kurtulanları, deneyimlerini ve tepkilerini rahat ve yargılayıcı olmayan bir ortamda paylaşmaya teşvik eder. grup üyeleri, birçok insanın aynı şekilde tepki vereceğini ve aynı duyguları hissedeceğini anlamalarına yardımcı olur. aile terapisi de yardımcı olabilir çünkü tssb'si olan kişinin davranışı ve sıkıntısı tüm aileyi etkileyebilir.
kişilerarası, destekleyici ve psikodinamik terapiler gibi diğer psikoterapiler, tssb'nin duygusal ve kişilerarası yönlerine odaklanır. bunlar, travmalarının hatırlatıcılarına kendilerini maruz bırakmak istemeyen kişiler için yararlı olabilir.
kişilerarası, destekleyici ve psikodinamik terapiler gibi diğer psikoterapiler, tssb'nin duygusal ve kişilerarası yönlerine odaklanır. bunlar, travmalarının hatırlatıcılarına kendilerini maruz bırakmak istemeyen kişiler için yararlı olabilir.
b. ilaç tedavisi
ilaç, tssb semptomlarını kontrol etmeye yardımcı olabilir. ek olarak, ilacın sağladığı semptomlarda rahatlama, birçok kişinin psikoterapiye daha etkili bir şekilde katılmasını sağlar.
ssrı'lar ve snrı'ler (seçici serotonin geri alım inhibitörleri ve serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri) gibi bazı antidepresanlar, tssb'nin temel semptomlarını tedavi etmek için yaygın olarak kullanılır. tek başlarına veya psikoterapi veya diğer tedavilerle birlikte kullanılırlar.
anksiyete ve fiziksel ajitasyonu azaltmak veya tssb'si olan birçok insanı rahatsız eden kabusları ve uyku problemlerini tedavi etmek için başka ilaçlar kullanılabilir.
c. diğer tedaviler
tamamlayıcı ve alternatif terapiler dahil olmak üzere diğer tedaviler de tssb'si olan kişilere yardım etmek için giderek daha fazla kullanılmaktadır. bu yaklaşımlar, geleneksel ruh sağlığı kliniğinin dışında tedavi sağlar ve psikoterapiden daha az konuşma ve açıklama gerektirebilir. örnekler arasında akupunktur, yoga ve hayvan destekli terapi yer alır.
tedaviye ek olarak, tssb'si olan birçok kişi, deneyimlerini ve duygularını benzer deneyimlere sahip diğer kişilerle, örneğin bir akran destek grubuyla paylaşmayı çok yararlı bulmaktadır.