favela’nın kelime anlamı bizdeki ‘varoş’a (ki o da macarca’dan gelme zaten) benziyorsa da bu kelime daha ziyade rio’daki kanunsuz mahalleleri tasvir etmek için kullanılmakta.

600 kadar favela var rio’da ve sonda söyleyeceğimizi baştan söyleyelim: 88 ve 2001 yılları arasında 18 yaşın altında 4000 kişi cinayete kurban gitmiş bu favelalarda

yalnızca 2001’de öldürülen sivil sayısı 900’den fazla.. dünyanın savaş yaşanan birçok bölgesinden daha tehlikeli, daha kanlı bu favelalar.. ve favela deyip geçmeyin, 13 milyon kişinin yaşadığı rio’nun yaklaşık yüzde 30’u bu favelalarda barınmakta.. 4 milyon insanın kelle koltukta yaşamaya çalıştığı, doğru dürüst şu, kanalizasyon ve elektriğin olmadığı, okullardan tutun da çöp toplama işlemlerine kadar tüm toplumsal organizasyonların uyuşturucu mafyası tarafından kotarıldığı, ne federal hükümetin, ne de eyelet güçlerinin giremediği bir bölgeden bahsediyoruz.. geçen ay, rio eyaletinin üst düzey bir yetkilisi, turistlerin ve geri kalan rio halkının huzuru için favelaların etrafına sağlam, yüksek bir duvar örmeyi ve onları şehirden ayrımayı önerdi ve çok ciddiydi bu dangalak adam önerisinde..

rio’nun ilk favelası, yüzyılın başında eyalet hükümetinin şehir merkezinde, nüfusun yüzde 25’inin yaşadığı, psilik yuvası addedilen, bir bölgeyi boşaltıp, çoğunluğu liman işçisi olan bu insanları kovmasıyla ortaya çıkıyor

buradan gidenler şehrin hemen dışında bir araziyi işgal edip, hiçbir altyapısı olmayan bu bölgeye yerleşiyorlar ve ilk favelanın, yani morro de providencia’nın temellerini atıyorlar.. yüzyılın ikinci yarısında, fakirlikten kıvranan kuzey brezilya halkı akın akın büyük şehirlere göç etmeye başlıyor.. (bu bana çok uzak bir galaksideki, başka bir ülkeyi hatırlattı)... 

bu insanlar, çoğunluğu kendilerine ait olmayan topraklar üzerinde, yeni favelalar kurup oralara yerleşiyorlar.. 70’lere dek görmezden gelinen ve kaderine bırakılan bu bölgelerin, solcu militan yuvası olduğunu geç de olsa fark eden askeri diktatörlük, müdahale zamanının geldiğini düşünüyor ve şehrin dışında inşa edilen toplu konutlara naklediyor favela halkını.. tabii, aileleri dahi ayırıp ayrı ayrı bölgelere gönderiyorlar ki, bir araya gelip isyan çıkarmasın çulsuzlar.. ancak, bu girişim başarılı olamıyor.. zira, cemaat bağlarının güçlü olduğu brezilya’da insanlar toplu konutlara şüpheyle yaklaşıyor, taşınanların bi kısmı, toplu konutların etrafına dahi yeni favelalar inşa edip oralara yerleşmeye başlıyorlar.. kimisi de, zorla çıkarılmadıkça, terk etmiyor kendi favelasını..

hal böyleyken, 90’lara gelinip de brezilya’da fakirlik artıp, gelir dağılımının da boku çıktıkça (brezilya, sierra leone’nin ardından dünya ikincisidir gelir dağılımı hususunda.. bi futbolla, bi de bununla övünürler), favelalar pıtrak misali çoğalıyor.. şu anda favelalarda yaşayan nüfusun artış oranı yüzde 400, evet evet dört yüz, öldüğünü söylesem, okkalı bir ‘hassiktır lan’ çekmez misiniz?.. çekmeyin, aynen öyle.. 94’te hükümet, ‘bu insanları başka yere nakledemiyoruz, hiç değilse buradaki koşullarını düzeltelim’ deyip, ciddi bir ıslah projesi başlatıyor ama nafile.. ıslah edilen az sayıda favelanın insanları, değerlenen evlerini satıp daha boktan favelalara taşınmayı tercih ediyor..

ve doksanlarla birlikte asıl sorun başlıyor

uyuşturucu ticaretinde önceleri yalnızca kolombiya’yla avrupa arasında bir geçit olan brezilya’da uyuşturucu kullanımı hızla artıyor ve brezilya batı yarımkürenin en büyük ikinci pazarı haline geliyor tüketim açısından ve uyuşturucu tacirleri de hükümetin favelalarrdaki etkisizliğinden ve aymazlığından faydalanıp buraları ele geçirmeye başlıyor yavaş yavaş.. şu anda bölgede iki büyük uyuşturucu mafyasının çatışması halen sürmekte ve peynir ekmek gibi sivil öldüren polis güçlerinin müdahalesi de cabası.. günde ortalama 16, ayda yaklaşık 500 kişinin kurşunlara hedef olduğu bir bölgeden bahsediyoruz.. bazı mahallelerde, çocukların pencereye yaklaşmasını bile yasaklıyor anne babalar..

bu arada, polis güçlerinin ve yerel hükümetin de çok temiz ve kararlı olduğu sanılmasın.. mafyanın birçok hükümet yetkilisini ve polis memurunu satın aldığı ve gönlünce hareket ettiğini bilmeyen yok gibi rio’da..

bir başka ilginç şey ise bölgenin samba, baile funk gibi kültürel akımlara öncülük etmiş olması ve zorunluluktan ötürü gelişen ve güçlenen cemaat dayanışması neticesinde brezilya’daki en ciddi, en etkili öz yönetimci projelerin yatağı olması bu favelaların

favelarda yaşayanlar büyük bölümü sol partilere oy verdikleri gibi, birçok toplumsal projeyi de kendi aralarında, kendi güçleriyle hallediyorlar..

ironik olan, bazı favelalar rio’nun o pek meşhur copacabana plajı’na bir sigara içimi mesafede ve siz elinizde şangrianız, enfes brezilya güneşinin tadını çıkarırken 100 metre ötede insanlar birbirlerini katlediyor bir avuç dolar için.. (vay be, can dündar gibi bitiridim şerefsizim, gümmm!)