erzurum

erzurum'un bilinen ilk adı bizans imparatoru ikinci theodosios' a (408-450) izafe edilen theodosiopolis' ti, şimdiki erzurum' un yerinde kurulmuştu. ıv. asır sonuna doğru roma imparatorluğu sınırları içine alınmış ve 415 tarihinde theodosios' un emriyle şark orduları kumandanı anatolius tarafından kurulmuştur. urfalı mateos' a göre bu şehir garin mıntıkasında fırat'ın kaynağına yakın bir yerde bulunuyordu. belazurî, bölgeye hakim olan ermenyakos' un ölümü üzerine yerine geçen kali adlı karısı tarafından kurulduğu için araplarda kalikala (kali' nin ihsanı) adını vermişlerdir. belazuri kalîkala' yı dördüncü ermeniyye şehirleri arasında sayar ve ermeniyye şehirlerinden biri olarak kabul eder. x. asır islam coğrafyacıları kalikala şehri hakkında bize malumat vererek, doğuda ev eşyasının en önemlisi sayılan kali (halı)nın burada yapıldığım ve adını bu şehirden almış olduğunu kaydetmektedirler. hudud alalam' ın yazarı bu şehrin müstahkem bir kalesi bulunduğunu ve her taraftan gelen gazilerin burayı nöbet tutarak koruduklarım ve şehirde tüccarların çok olduğunu bildirmektedir. bugünkü erzurum adı ise, erzen' in selçuklular tarafından fethedilmesi üzerine ahalisinin theodosiopolis' e (kalikala=karin) göç etmelerine müteakip bu şehre erzen ve türk hâkimiyetinin ilk safhalarında bu adın sonuna, meyyafarikin (silvan) ile siirt arasındaki erzen' den ayırmak ve anadolu'ya ait olduğunu belirtmek üzere rum kelimesi ilave edilerek, erzen al-rum denilmesinden kaynaklanmıştır. selçuklular tarafından erzurum'da basılmış paraların üzerinde şehrin adı arzan al-rum şeklinde yazılmıştır. daha sonraları ağız ve şive farkından dolayı günümüze erzurum şeklinde gelmiştir.

aşkale

ilçenin ismi tarih içerisinde locus basara, şöğayn, aşhane, açhane, kale olarak değişe gelmiş, günümüzde ise aşkale olarak lisana yerleşmiştir.

aziziye

ilçenin ilk ismi ılıca idir. bu ismi yeraltından çıkan kaplıca sularından almaktadır. akabinde aziziye olarak değiştirilip, merkez ilçe statüsüne getirilmiştir.

çat

ilçe ismini osmanlı döneminde sipahi askerlerince kurulan türk soylu ‘ced’ aşiretinden almaktadır.

hınıs

ilçenin bilinen ilk adı azzi-hayaşa idir. şu anki ismini ise, bölgenin selçuklular tarafından fethinden sonra ise arapça kale anlamına gelen hıns sözcüğünden almıştır.

horasan

ilçenin ilk ismi üskühat idir. şu anki ismini ise, iran horasanından gelen türk topluluklarının bölgeye yerleşmesinden almıştır.

ispir

ilçenin ilk ismi iran ispiritis idir. bu ismin çoruh nehri kıyısına yerleşmiş bir saka toplumunun geldiği ileri sürülmektedir. bölge daha sonrasında ise, 1514 yılında yavuz sultan selim tarafından osmanlı topraklarına katılınca şu anki ismi ile anılmaya başlamıştır.

karaçoban

ilçenin bilinen ilk isimleri zernak ve sarıveli olup, şu anki ismini nereden aldığına dair resmi bir kaynak bulunmamaktadır.

köprüköy

ilçe ismini ilhanlılar veziri emir çoban salduz tarafından yaptırılan köprüden almaktadır.

karayazı

ilçenin bilinen ilk isimleri bayraktar ve kardelen idir. karayazı’nın ismindeki ‘yazı’ ibaresi ‘düzlük-ova’ anlamına gelmektedir.

narman

narman, tarih seyri içinde bizans hakimiyetinde iken namurvan-namervan-namrevan olarak adlandırılmış, arapların ilçeyi bayram günü ele geçirmeleri sebebiyle "id" olark adlandırılmıştır. 1918 yılından sonra da şimdiki adı narman ismini almıştır.

oltu

oltu ismi kıpçakların bir boy veya oymağından gelmektedir. bu ad ayrıca dağıstan'ın güneyinde oturan küçük şirvan bölgesi' nde bir kasaba ve küçük bir köye de verilen isimdir.

olur

olur adı, kasabanın içinden akan olur deresinden gelir. sözcüğün aslı ermenice olup "büklüm" (deresi) anlamına gelmektedir.

palandöken

ilçe ismini bölgede bulunan dağdan almaktadır. dağın ismi hakkında pek çok rivayet vardır. bunlardan en kabul göreni, pala deviren, dayandırmayan anlamında paladöken isminin zaman içinde palandöken`e dönüşmesiyle meydana gelmiş olanıdır.

pasinler

ilçenin ilk ismi hasankale idir. bölgede hasan dede dağına kurulan kale ismini moğol kökenli sutaylılardan sutay noyan’ın oğlu hacı togay’ın oğlu hasan’ın adından almış ve hasan kalası diye anılmıştır. şimdiki ismini ise selçuklular ile bizanslılar arasında 1048 yılında yapılan pasinler savaşından almıştır. pasin ismi anlam olarak eski bir türk oymağı demektir.

pazaryolu

pazaryolu’nun eski adı “norgah” olup “yenişehir” veya “sulak yer” anlamına gelmektedir. şu anki ismini nereden aldığına dair resmi bir kayıt bulunmamaktadır.

şenkaya

ilçenin bilinen ilk ismi örtülü olup, şu anki ismini ise bölgede eskiden şenkaya olarak anılan bir köyden aldığı belirtilmektedir.

tortum

tortum isminin selçuklular dönemindeki saltukoğullarından tortum, ılgan ve imadettin beylerin yörenin ilk sakinlerinden olması sebebiyle aldığı sanılmaktadır. ayrıca tortum kelime anlamıyla “bağlık, bahçelik” anlamına gelmektedir.

tekman

ilçenin bilinen tek ismi tatos olup, şu anki isminin nereden geldiğine dair bir kaynak bulunmamaktadır.

uzundere

ilçenin adının, bölgede bulunan tortum çayı'nın uzantısı olan bir dereden geldiği sanılmaktadır.

yakutiye

ilçe adını bölgeye nice eser kazandıran ilhanlı hükümdarı olcaytu zamanında yaşayan emir hoca cemalettin yakut efendiden almıştır.

kaynakça:
erzurum ili ağızları - türk dil kurumu
erzurum beylerbeyliği ve teşkilatı - türk tarih kurumu