Fark Etmediğimiz Derecede Hayatımızın İçinde Olan Yapılar: Su Kemerleri
su kemerleri; ilk örnekleri hindistan'da keşfedilen, pers imparatorluğu ve mısırlılar tarafından da kullanılan modern su şebekelerinin atasıdır. gel gelelim bu teknolojiyi geliştiren ve gittiği her yere inşa eden roma imparatorluğu'dur. istanbul'a su ulaştıran ilk kemerler de doğru roma imparatorları olan hadrianus ve valens tarafından yapılmıştır. istanbul'un fetihinden sonra önce bazı kemerler tamir edilerek kullanılmış daha sonra kanuni sultan süleyman döneminde mimar sinan'a yeni su kanalları ve kemerleri inşa ettirilmiştir.
istanbul'da yaşayan bir çok insanın bu yapılar hakkında bilgisinin olmaması ise utanç vericidir. yakın zaman önce doğma büyüme istanbul'lu olan ve az ötesindeki istanbul üniversitesinden mezun bir arkadaşla unkapanı civarında buluşmaya karar vermiştik. kendisine telefonda bozdoğan kemeri'nin yanındayım dedim. orası neresi deyince su kemeri olarak tarif ettim. buraya kadar sorun yok. nihayetinde pek çok insan bozdoğan kemeri veya valens kemeri adını bilmiyor.
beni tilt eden durum arkadaşın yanıma geldikten sonra yahu buna neden su kemeri diyorlar sorusunu yöneltmesi oldu. herif su kemerinin ne olduğunu bilmemekle kalmıyor neresinin kemer olarak adlandırıldığını da bilmiyordu. önce kızdım ama sonrasında farkettim ki çevremdeki bir çok insan gerçekten bilgi sahibi değil.
o yüzden kısaca nedir ne değildir anlatayım dedim. nihayetinde kutsal bilgi kaynağı değil mi burası?
su kemerleri sadece köprü şeklinde olan kemer kısımlarından ibaret değildirler. tüneller, kanallar, kemerler ve sarnıçlardan oluşan kompleks yapılardır. amaçları yüksek rakımdaki suyu daha düşük seviyede kurulmuş şehirlere taşımaktır. teknik olarak günümüzdeki sistemlerle neredeyse aynıdırlar.
örnek şema
şemadan görebileceğiniz üzere yüksekte bulunan su, kurulan kompleks tüneller, kanallar ve su kemerleriyle bezeli sistem sayesinde şehire ulaşmaktadır. her yapı bölgenin coğrafi koşullarına göre inşa edilir. burada amaç yüksekte bulunan suyu hiç bir ekstra güç kullanmadan sadece eğim vererek aşağıdaki şehire ulaştırmaktır. eğer hat üzerinde vadi varsa, kemerlerden oluşan sıraların üst üste yerleştirilmesiyle bir köprü yapılır. kat kat yerleştirilen kemerler kente su taşıyan kanalın düzeyine ulaşana kadar yükseltilir. böylece su, kanalla aynı düzeye yükseltilmiş su kemerinin üzerinden kolayca akar.
şu şemadan daha rahat gözlemleyebilirsiniz
arch yani kemer kısmı geçici ahşap iskelelerin kurulu olduğu açık bölgedir. iskele üzerine yerleştirilen taşlar kemeri oluşturur. bu uzun bacaklı ve kemerli mimari düz sur duvarı kadar çabuk yıkılmadığı gibi yapı maliyetini de düşürmektedir. bazı ufak vadilerde ise kemer yerine sifon sistemi kullanılır. bazı vadilerde su, vadinin bir eteğinden önce aşağıya doğru taş borularla indirilir, daha sonra da öbür etekten yukarıya doğru döşenerek eski düzeyine yakın seviyeye çıkarılır. bu sisteme ise sifon denir.