Formula 1 İzlerken Seyir Zevkinizi Katlayacak Teknik Bilgiler
çoğu insan yarış denen olguyu gaza köklemek ve sonra frene köklemek sonra tekrar gaza basıp gitmek gibi basit görüyor. doğrusu şu ki; bu araçlarda abs yok, yani freni çok hassas biçimde kullanmak gerekiyor. momentumunuz azaldıkça frenajın şiddetini azaltmanız lazım yoksa araç kaymaya başlar. buna lock up diyorlar. lastikte flat spot denen aşınma kısımları oluşturur, lastiğin daha da ısınmasına neden olur böylece aracın tutunma seviyesini aşağıya çeker. öte yandan araç kaymaya başlayınca fren mesafesi de uzuyor slick lastiklerde.
yine modern formula 1 araçlarında traction control yasak ve bu araçlar rwd (arkadan çekişli). yani viraj çıkışında gaza fazla basarsanız spin atarsınız. az basarsanız tur süresi kaybedersiniz ve ne kadar basmanız gerektiği her virajda her tur biraz daha değişir.
arabayı limitte sürmek diye bir tabir var ya hani. işte o limit çok belirsizdir, sırf bu iki olgu nedeniyle. aslına bakarsanız, takımların simülasyonlarında atılan tur süreleridir limit çünkü kaza riski yoktur. yarışta limitte sürmek diye bir şey olduğuna ben şahsen inanmıyorum. zaten yarış ve hotlap çok farklı iki şey. hatta limit denen şey setup, sıcaklık, rüzgar, pistin durumu ve pilotaja göre gayet değişen şeyler.
bunlar çok kaba çok basit kısmı işin. gelelim setup kısmına.
kokpit kameralarında sık sık görürsünüz; direksiyondan bir şeyler ayarlar pilotlar her viraj öncesi. ne bunlar?
1. brake balance. ön arka fren şiddeti dengesi
2. diferansiyel kilit ayarı
3. hybrid şarj şiddeti
elbette bir tek bunlar yok. direksiyon üstünde onlarca tuş var içecekten telsize pit limiterden drs kers üstüne info ekranı ayarlarına dek.
brake balance çok hayatidir. frenajın fazlası öndedir doğal olarak. ancak arka frenaj gücünüzü arttırırsanız ciddi manada trailbrake yapabilirsiniz. bunun aşırı fazla olması durumunda aracın arkası kontrol edilemez hale gelir. virajdan viraja ve lastiğinizin durumuna göre bu fren dengesi değişkenlik gösterir bu yüzden pilotlar sürekli optimumu ayarlamaya çalışırlar. mesela monza'da t1'de düşük bb istersiniz ama lesmo1-2'de ve parabolica'da çok fazla istemezsiniz.
diferansiyel kilidi de yine aracın oversteer understeer dengesiyle alakalıdır. viraj çıkışında gazı erken köklemek istediğiniz bir virajda preload arttırabilir veya diff kilidi azaltabilir böylece patinaja düşmeden erkenden gaza yüklenebilirsiniz. bu durumda araç understeer hale gelir, throttle steering yapmazsınız. bazı virajlarda ise o ekstra viraj giriş ve apex kısmı ekstra dönüş kabiliyetine ihtiyacınız vardır. bu durumda da kilidi arttırırsınız. yarış öncesi setuplarda da bu ayarlar yapılır ama değişken kısmı budur. preload değiştirilemiyor sanırım.
hybrid sistemin şarj dinamosu motor freni yapmaya yarar aynı zamanda. gazı bıraktığınız anda arka tekerlerde şarj esnasında oluşan ısıyı elektrik enerjisine çevirir kısaca. ancak arka frenajı arttırdığı için aracın dengesini bozar fazlası. az yaparsanız da araç şarj olmaz kers için. bu frenajdan faydalanmak istiyor da olabilirsiniz. işte bunlar için her virajda her turda ayarını değiştiriyorlar.
yarış esnasındaki her küçük detay tur sürenizi etkiler. downshift ritminden tutun da upshift zamanlamanıza kadar. trail braking kabiliyetinizden, arka kanadın 1derece açısına kadar, rake angle'ın 1 derece değişmesi size tur başına 0.3 sn'ye mâl olabilir. 50 tur attığınız bir yarışta tur başına 0.2sn kaybettiğiniz bir hatadan 10sn geriye düşmüş olursunuz ve yapabileceğiniz belki yüz tane hata var profesyonel bir f1 pilotu olarak. üstüne bir de setup hataları veya uyuşmazlıklarını ekleyin. üstüne bir de mühendislik/üretim hatalarını ekleyin. seri üretim olmayan, her şeyi prototip olan bu araçlarda en ufak şeyin hatalı üretiminde aracın etkilenmesi söz konusu.
lastikler bitti lafı da biraz burdan gelme. lastiklerin bittiğini anlamak bir yana ekranda lastik sıcaklığını ve basıncını görüyorsunuz. sıcaklığa göre basınç değişiyor ve ideal sıcaklık ve basınç bellidir bunu tutturmak zordur değişen pist sıcaklığı ve aşınan lastiklerin değişen karakteristiği nedeniyle. hatta hava sıcaklığı bile motorun ürettiği güç ve engine map üstünde etkilidir. farklı sıcaklıklarda farklı tur süreleri çıkar.
ben şahsen artık f1 izlemiyorum çünkü çok fazla drama ve saçmalık var. çok soslu bir tv show'u, yarıştan ziyade. ama arkadaki teknik detaylar ilginizi çekebilir. dünya genelinde çok sayıda farklı motorsporu klasmanı var ve emin olun birçoğu aslında f1'den daha zevkli; zira medya baskısı yok ve daha çok ilgilisi anlayanı izliyor.