Fransızcayı Aşıp Başka Dillere de Geçen Hoş Bir Kavram: Esprit De L'escalier
hoş bir kavram olduğundan olacak, fransızca'nın sınırlarını aşıp başka dillerin, bilhassa da ingilizce'nin içine girmiş, ve de türkçe'ye "merdiven nüktesi" diye çevirmemizin hatalı olmayacağını düşündüğüm bir tamlamadır esprit de l'escalier.
diderot'nun çok daha önce yazılmış olup da 1830'da yayınlanmış "paradoxe sur le comédien" kitabında, ki aktörlük üzerine aykırı düşünceler şeklinde yayınlanmış bizde bu, geçen bir hikayeye göndermedir söz: kendisine evde söylenmiş kötü bir lafa o sırada karşılık veremeyip de, hoş, zekice bir cevap aklına ancak merdivenlerde gelen adam hakkındadır.
kendisine acı bir şekilde laf koyulan ve bunun altında kalan birinin olay geçip gittikten sonra "tüh, keşke şöyle deseydim, nasıl da lafı gediğine koyardım" tarzında düşünmesidir işte l'esprit de l'escalier. almanca'ya birebir treppenwitz olarak çevrilmiştir, ingilizce'de de staircase wit, bravery of the staircase ya da staircase afterthought gibi şekillerde kullanılır orjinal halinin yanısıra.
internet'te de aynı konsept üzerine kurulmuş, "ne dediler bana, ben ne dedim, oysa ne demeliydim" formatlı, what i should have said gibi adlara sahip siteler var. ben de burda bir itirafta bulunabilirdim, ama hatırladığım hiç böyle bir anım yok açıkçası. çok mu hazırcevabım, hiç altında ezileceğim bir laf mı işitmedim, yoksa hafızam mı çok acınası, ondan emin olamıyorum.