Günümüzün Modern İtalya'sını Oluşturan 20 Bölge ve Özellikleri
italya, avrupa'nın güneyinde bir yarımada ve aynı ismi taşıyan ülke.
italya 19. yüzyıldaki birleşmesinden önce aslında bir ülkeden ziyade antik roma'nın kalbini oluşturan bir yarımadadan başka bir anlama pek gelmiyordu. 21 nisan mö 753'te romulus ve remus kardeşler tiber nehri kıyısında capitoline tepesinde roma şehrini kurdular. roma cumhuriyeti dönemindeki yayılımla italya yarımadası akdenizin bütün zenginliklerini içinde barındırdı. ms 476'da odoacer'in batı roma imparatoru romulus augustus'u devirmesiyle italya'daki roma idaresi sona erdi. odoacer istanbul'daki imparatora tabiiyetini bildirip roma dükü unvanı almıştı aslında ancak odoacer'i de deviren ostrogotlarla roma'nın temsili varlığı da sona ermiş oldu. jüstinyen devrinde italya tekrar roma (bizans) kontrolüne girse de bu uzun süreli olmadı. bundan sonra ise italya yarımadası papalık ve denizci şehir devletleri arasındaki güç dengeleriyle yönetilecekti ta ki 19. yüzyıldaki italyan birleşmesine dek.
günümüzdeki modern italya cumhuriyetine bakarsak 20 bölgeden (regioni d'italia) oluşmaktadır:
kuzey italya
1. trentino-alto adige ve güney tirol: alplerde bulunan bir özerk bölgedir. trento ve güney tirol olmak üzere iki özerk ilden oluşur. güney tirol, avusturya'nın tirol eyaletinin uzantısı olan ve almanca konuşulan il iken trento ise italyanlar tarafında meskun diğer ildir.
2. veneto: venedik merkezli tarihi ve turistik önemi olan bölge.
3. friuli-venezia giulia: slovenya sınırındaki merkezi trieste olan bu bölge, tarihi olarak friuli ve venezia giulia olmak üzere iki ayrı coğrafi kısımdan oluşur. friuli, idari bölgenin topraklarının çoğunu oluşturan kısımdır. venezia giulia'nın topraklarının çoğu ise aslında istriya yarımadasında bulunur ki günümüzde bu bölge slovenya ve hırvatistan idaresi altındadır, italyan egemenliğinde ise sadece trieste kalmıştır.
4. lombardiya: milano merkezli, italya'nın en yüksek nüfuslu ve iktisadi lokomotifi olan bölge.
5. piyemonte: torino merkezli, özellikle otomotiv sanayisiyle öne çıkan ülkenin en zengin bölgelerinden.
6. ligurya: cenova'nın bulunduğu, çoğunlukla sahile yakın topraklardan oluşan bölge.
7. aosta vadisi: fransa sınırında fransızca konuşan azınlığın bulunduğu küçük özerk bölge.
8. emilia-romagna: po ırmağı vadisinde bulunan yine otomotiv sanayisiylee öne çıkan zengin bölge.
orta italya
9. toskana: floransa merkezli, rönesansın doğduğu yer. roma'dan sonraki en turistik yerdir.
10. umbria: orta ve güney italya'nın denize kıyısı olmayan tek bölgesi.
11. marche: adriyatik kıyısındaki raphael'in memleketi olan ancona merkezli bölge.
12. lazio: ismi latince latium'dan gelmektedir. başkent roma burada bulunur.
güney italya
13. abruzzo: sırtını apeninlere dayayan adriyatik kıyısındaki bir başka bölge, tarihi sicilateyn krallığının batı toprakları.
14. molise: valle d'aosta'dan sonraki en küçük bölge.
15. apulya: çizmenin topuğu, osmanlı'nın italya'ya çıktığı otranto burada bulunur.
16. kalabriya: antik dönemde grek kolonilerinin yoğun olduğu, sicilya kültüründen etkilenmiş olan çizmenin burnu.
17. kampanya: napoli merkezli bölge, napoli güney italya'nın iktisadi merkezi konumundadır. ayrıca napoli, genelde sokaklarının çöple dolu olmasıyla meşhur.
18. basilicata: güney italya'da apulya ve kalabriya arasında küçük bölge.
19. sicilya: yüzölçümü olarak akdenizin en büyük adası, yüzölçümü kıbrıs'ın neredeyse üç katı kadardır. uzun süre müslüman arap egemenliği altında kalmıştır. mafya isimli suç örgütleri ile meşhurdur.
20. sardinya: cagliari merkezli bölge aynı zamanda akdenizin en büyük ikinci adası.
yukarıda italyan birleşmesinden bahsettik ancak italya birleşmesinden de sonra 20. yüzyılın ortalarına kadar italya'da dil birliği sağlanamamıştı. günümüzde italya'da kitle iletişim araçlarının da yaygınlaşmasıyla -bilhassa devlet televizyonu rai'nin katkısıyla- resmi dil olan italyanca yaygın olarak konuşulmakta ve anlaşılmaktadır.
italya'da bölgesel dillerin dağılımı bu şekildedir
standart italyanca, toskana lehçesinin floransa ağzı temellidir.
bölgesel dillere bakarsak
kuzey italya'da lombardca, piyemontça, ligurca (cenevizce), venedikçe (veneto), furlanca (friuli), emilya-romanyolca kendi bölgelerinde konuşulmaktadır. bunun dışında güney tirol'da almanca, friuli'de ladin dili, aosta vadisinde arpitanca (franco-provençal dili), piyemonte'nin batısında oksitanca konuşulmaktadır.
orta italya'da toskanada toskanaca ve umbria, marche, lazio bölgelerinde merkezi italyanca konuşulmaktadır.
güney italya'da anakarada napolitence ağızları konuşulmaktadır. sicilya, apulya'nın doğu kısımları, kalabriya ve basilicata'nın güneyinde ise sicilyanca konuşulmaktadır. sardinya'da ise sardinyaca (sardu dili) konuşulmaktadır; fransa'ya bağlı olan korsika'daki yerel dil olan korsikaca da italya'daki bölgesel dillere benzemektedir. bunun dışında italya'daki arnavutlar da genellikle arnavutçanın arbıreş lehçesini konuşmaktadırlar. apulya ve kalabriya'da da 30 bin kadar yunan yaşamaktadır.
not: italya'nın bölgelerinden bahsederken kimi yerlerde eyalet kelimesi kullanılıyor, özellikle kullanmadım yanlış bir çeviri olacağı için çünkü italya'da bölgeler (regione) illerden (province) oluşuyor. türkçede de eyalet, vilayet ve il aslında aynı anlama geliyor. 1864 öncesi eyalet, 1864 sonrası vilayet, 1945 sonrası il kelimesi kullanılıyordu. türkçede federe devletler için eyalet kelimesinin kullanımı mevcut günümüzde ancak italya'daki durum buna da uygun değil, italya'da 20 bölgenin 5 tanesi (friuli-venezia giulia, valle d'aosta, trentino-südtirol, sicilya, sardinya) diğer bölgelere göre daha özerk yapıda da olsa italya cumhuriyeti ademimerkeziyeti artırılmış üniter devlet statüsündedir dolayısıyla bölgelere federe devletlerde kullandığımız eyalet tabirini kullanmamız doğru olmaz.