siyah kuğu (black swan), gri gergedan (grey rhino), beyaz fil (white elephant) ve siyah denizanası (black jellyfish) farklı yıkıcı riskleri (disruptive risk) tanımlayan metaforlardır. bu risklerin her biri kendine özgü özelliklere sahip olsa da, hepsi bir sistem, organizasyon ve işletmenin karlılığı, rekabetçi konumu, itibarı ve sürekliliği üzerinde büyük etkilere sahip olabilir. yıkıcı riskler, durumları anlamlandırma ve karar alma için oluşturulmuş olan cynefin framework (cynefin çerçevesi) tarafından da ele alınmış bir sorunsaldır. çerçeve, sistem kuramı (systems theory), karmaşıklık kuramı (complexity theory), ağ kuramı (network theory) ve öğrenme kuramları (learning theory) üzerine yapılan araştırmalardan yararlanır.

siyah kuğular: bunlar 'bilinmeyen bilinmezler'dir (unknown unknowns)

son derece olasılık dışı, tahmin edilmesi zor ve büyük etkisi olan olaylardır. internetin icadı ve 2008 ekonomik krizi bunun iyi örnekleridir. cynefin framework içinde kompleks (complex) olarak da adlandırılır, araştırma-algılama-tepki verme süreci ile yenilikçi çözümler önerilir.

gri gergedanlar: bu arkadaşlar 'bilinen bilinmezler'dir

(known unknowns); açıkça gözlemlenebilen ancak sıklıkla göz ardı edilen olası, yüksek etkili eğilimlerdir. örnekler arasında iklim değişikliği, pandemi, blockchain ve yapay zeka yer alabilir. cynefin framework içinde karmaşık (complicated) olarak da adlandırılır, algılama-analiz etme-tepki verme süreci ile uzmanlıkları kullanma önerilir.

beyaz filler: 'bilinen bilinenler'dir (known knowns)

ele alınması zor olan varoluşsal risklerdir. odadaki fil olarak da adlandırılır. örnekler arasında, statüko nedeniyle ve yenilik yapamadığı için para kaybeden bir işletme yer alır. cynefin framework içinde açık (clear) ve basit (simple) olarak da adlandırılır, önerilen ise algıla-kategorilendir-tepki süreci ile kuralları ve iyi uygulamaları (best practice) referans almaktır.

siyah denizanası, 'bilinmeyen bilinenler'dir

bilinen olgulardan kaynaklanan beklenmeyen risklerdir. bildiğimizi ve anladığımızı sandığımız, ancak beklediğimizden daha karmaşık ve belirsiz olduğu ortaya çıkan şeyler. cynefin framework içinde kaotik (chaotic) olarak da adlandırılır, önerilen ise eylem-algılama-tepki verme süreci ile hızlı bir şekilde eyleme geçmektir.

bulanıklık (confussion)

bu alan ise diğer alanlardan hangisinin geçerli olduğu konusunda netlik olmayan durumları temsil eder. burada, birden fazla bakış açısı öne çıkmak için mücadele eder ve kakofoni hüküm sürer. yapılabilecek olan, bütünü bileşen parçalarına ayırmak ve her birini diğer dört alandan birine atamaktır.

yönetim kurulu veya politika yapıcılar için yıkıcı bir riski siyah kuğu olarak görmezden gelmek; bunun öngörülemez olduğunu ve bu nedenle yapılacak hiçbir şey olmadığını söylemek kolay olabilir. siyah kuğu olaylarını ele almak için, bir organizasyonun tahmin becerileri, bilmeme riskini azaltmak için geliştirilebilir. bu tür tahmin becerilerinin geliştirilmesi büyük ölçüde politika yapıcıların gücü dahilindedir ve ele alınması gerekir.

ayrıca, gri gergedanlarla mücadelenin öneminin de vurgulanması gerekir

çünkü uzun zamandır bu gergedanları görmezden geliyoruz ve bu cehaletin sonuçları bize çok pahalıya mal olabilir.

blockchain gibi büyük bir gri gergedan olan yıkıcı teknolojiler alanında alınması gereken çok sayıda karar var. bu alanlarda yasalar ve düzenlemeler yapılmalı, bu teknolojilerin etkisini değerlendirerek riski azaltıp sunulan fırsatlardan yararlanmalıyız. bu mega trendleri görmezden gelemeyiz çünkü bunlar günümüz dünyasının gerçekliğidir.

bir diğer önemli gri gergedan olan iklim değişikliği, coğrafi yapımız nedeniyle birçok ülkeyi diğer ülkelerden daha fazla etkileyecek. dayanıklılık ve sürdürülebilirlik oluşturmamıza yardımcı olacak hafifletici çözümler geliştirmek için iklim değişikliğinin işletmelerimiz ve bir bütün olarak ülkeler üzerindeki etkisini anlamamız gerekiyor. turizm işletmeleri iklim değişikliği risklerini nasıl ele alıyor? muhtemelen yeterince ele almıyor. bu riski görmezden gelmek çok kolay çünkü bu riskin sonucunu belirlemek zor, bu da onu görmezden gelmeyi rahat ve kolay hale getiriyor.

beyaz filler olarak kategorize edilebilecek birçok risk var. yolsuzluk, kayırmacılık, dolandırıcılık ve güç suistimali, odadaki başlıca beyaz filler ve biz bunları ele almayı başaramıyoruz. hepimiz bunun olduğunu biliyoruz ancak bu konuda pek bir şey yapamıyoruz.

peki bu dört sıra dışı hayvana nasıl yaklaşacağız?

siyah kuğularla başa çıkmanın zorluğu tahmindir. siyah kuğularla başa çıkmak için senaryo analizi, erken uyarı göstergeleri ve acil durum planları geliştirmemiz gerekir. amaç hazırlık geliştirmektir.

gri gergedanlarla başa çıkmanın zorluğu atalettir. yenilik, deney ve değişim yönetimi için süreçleri ele almamız gerekir. buradaki amaç çevikliği geliştirmektir.

beyaz filler öznellik meydan okumasını sunar. bunu ele almak için iyi yönetişime, şirket kültürüne ve değerlerine, nesnel tavsiyeye ve kriz yönetimine yatırım yapmamız gerekir. buradaki amaç kararlılığı geliştirmektir.

siyah denizanası bir ölçek zorluğu sunuyor. bunu ele almak için, küçük faktörleri incelememiz ve bunların daha büyük ölçekte ve zaman içinde birden fazla örtüşen sistemde nasıl etki edeceğini belirlemek için senaryo analizi yapmamız gerekiyor.

bilinçli kararlar alınabilmesi için bu farklı türdeki yıkıcı olayları anlamak önemlidir. bu risk metaforu hayvanları, covid-19 pandemisi gibi risklerin ortaya çıkması öncesinde ve farklı aşamalarıyla başa çıkılması için de kullanılabilir.

kaynak:
https://www.linkedin.com/…id&utm_campaign=share_via
https://en.m.wikipedia.org/wiki/cynefin_framework

Risksiz Bir Kazanç Kapısı Olarak Adlandırılan Arbitraj Nedir?