Hayvanlardan, Kendi Düşünme Şeklimiz Hakkında Ne Öğrenebiliriz?
bir şempanzenin yemek pişirdiğini görseydiniz ne düşünürdünüz?
hem de öyle yalandan da değil. aşçı şapkasını kafasına takmış, masterchef'de finale oynadığını düşünün.
michigan üniversitesinde doktora yapan alexandra rosati yememiş, içmemiş, üşenmemiş ve bu sorunun cevabının insan zihninin evrimindeki karanlık noktaları da aydınlatabileceği düşüncesiyle bir araştırma yapmış.
iki yumurta bile kırmayı beceremeyen beceriksiz homo sapiens sapiens'leri saymazsak, yemek yapmak her gün çoğumuzun kolaylıkla yaptığı bir şey. peki yemek yapabiliyor olmak neden önemli?
çünkü araştırmacılara göre yemek yapmak insan evrimindeki en önemli kilit taşlarından biri olabilir. hipoteze göre biz insanlar, farklı davranış kalıplarımız sayesinde atalarımıza kıyasla gıdalardan daha fazla enerji elde etmiş, bu sayede beyni daha fazla büyümüş, gelişmiş, daha uzun yaşamış ve bugün olduğumuz halimize evrilmiş olabiliriz. hepsi de yemek yapabilmemiz sayesinde olmuş olabilir yani.
çünkü yemek yapmak birden fazla kez karar vermeyi gerektiren karmaşık bir işlem. çok daha basit düzeyde bakarsak; çiğ yerine pişmiş olanı tercih etmek, yemeğin pişmesini bekleyecek kadar sabredebiliyor olmak, çiğ bir besini ateşe koyduğumuzda pişeceğini anlıyor olmak, çiğ bir besini hemen yemek yerine daha lezzetli bir şeye dönüştürmek için pişirmek, pişirmek için sonraya saklayabilmek ve bunu planlayabilmek... tüm bunları hayvanlar da yapabilir mi, şıp diye bulmak kolay değil tabii ki. ancak bir yerden başlamak lazım deyip küçük bir deney yapmışlar.
michigan üniversitesi'nden araştırmacı felix warneken ve alexandra rosati, şempanzelerin yiyeceklerini pişmiş mi, yoksa çiğ olarak mı tercih ettiklerini görebilecekleri bir deney yapmışlar. kafese sahte bir mikrodalga fırın koymuşlar ve çiğ konan besinleri pişmişleri ile değiştirmişler çaktırmadan. görmüşler ki şempanzeler de insanlar gibi pişmiş yiyecekleri çiğ yiyeceklere tercih ediyor. yani bu konuda bir tercihleri var.
araştırmanın bir diğer ayağı ise hayvanların nasıl ve neden karar verdiklerini anlamak üzerine yapılmış
bildiğiniz üzere biz insanlar bazen garip seçimler yapabiliyoruz. örneğin, uzun vadeli yatırımlar yapmak yerine kısa vadeli tüketimi tercih ediyoruz ve ürünlere sahip olduğu popülerliğe ve statüye göre daha fazla değer veriyoruz.
hayvanlar para veya kredi kartı kullanmıyor, ancak yiyecek ararken veya eş ararken değer konusunda pek çok karar vermek zorunda kalıyorlar. bazı insani önyargılarımız ekonomik açıdan mantıksız görünse de, biyolojik açıdan oldukça rasyonel görünebiliyor.
bu hipotezi kanıtlamak için bir deneyde şempanzeleri kardeş türleri olan bonobo'lar ile karşılaştırıyorlar. bu iki maymun türü benzer olsa da aslında birbirinden çok farklı şekilde yaşamlarını sürdürüyorlar.
şempanzeler, bulunması daha zor olan yüksek kalorili gıdalarla beslenmek için evrimleştikleri için bulunması zor meyvelerle, fındık gibi yemek için kabuklarının kırılması gereken yiyeceklerle ve karınca yuvaları ile besleniyor. karınca yuvaları kısmı önemli. çünkü bir şempanzenin karınca avlayabilmesi için tıpkı insanların olta ile balık tutması gibi sopa kullanarak beklemesi gerekiyor. yani bir nevi alet kullanarak avlanmaları gerekiyor.
bonobo'lar ise şempanzelerin aksine daha çok meyve ve sebzeler ile besleniyor ve bugüne kadar doğada avlanmak için alet kullanırken hiç görülmemişlerdir.
araştırmacı rosati'nin yakın tarihli bir inceleme makalesinde açıkladığına göre; bu farklılıklar iki türün karar verme davranışlarını ortaya çıkartan etkenler.
şempanzeler, bonobo'lardan daha sabırlı, daha iyi hafızaya sahip ve daha büyük ödüller elde etme umuduyla daha büyük riskler almaya daha istekliler. (bir tür için mantıksız görünen bir davranış nasıl da diğeri için son derece mantıklı görünebiliyor.)
peki ya biz?
rosati'ye göre, insanlar risk alma davranışlarında şempanzelere daha çok benziyorlar ve bu da türümüzün şempanzelerin evrimleştiği bir ortamda evrimleşmiş olabileceğini fikrini doğuruyor. nitekim, insan avcı-toplayıcıların bugün bile yiyecek elde etmek için (et için avlanma, bal toplama, virüslü ortamda metrobüse binip işe gitme gibi) diğer türlere göre yüksek riskli davranışlarda bulunmayı tercih ettiklerini biliyoruz.
ancak araştırmaya göre insanlar elde etmek istedikleri söz konusu olduğunda para için daha fazla risk alıyorken, şempanzeler için tam tersi; para söz konusu olduğunda daha fazla riskten kaçındıkları ortaya çıkmış.
evet. bu konuda hayvan bile bizden daha akıllı olabilir.