Hindistan, Nasıl Oldu da Zamanında İngiltere'nin Sömürgesi Haline Geldi?
öncelikle hindistan ingiltere'nin sömürgesi değil, ingiliz doğu hindistan şirketi'nin sömürgesiydi. her şey işte bu the east india company'e yapılan bir karış toprak satışıyla başladı. yani yabancılara toprak satışıyla...
belki günümüzde yabancılara toprak satan, 250 bin dolar karşılığında vatandaşlık dağıtanlar okur diye yazmak istiyorum hindistan'ın nasıl sömürge haline geldiğini...
hindistan'ın sömürge olmasına giden yol 1640 yılında ingiliz doğu hindistan şirketine ilk toprak satışının onaylanması ile başlamıştır. ingilizlerin hindistan'da satın aldığı ilk toprak hindistan'ın güneydoğusundaki chennai (eski adı: madras) olan yerdir. ingilizler burada toprak satın almış buraya bir ticaret limanı ve st george kalesi'ni inşa etmişlerdir.
aslında ingilizler buraya kale inşa edip kaleyi toplarla donatırken bazı hintliler "lan siz hayırdır kale falan?" şeklinde duruma müdahil olmaya çalışmışlar, lakin ingilizler buraya kale ile eş zamanlı olarak, hatta kaleden daha önce bitecek şekilde bir de hindu tapınağı inşa etmişlerdir. (chennakesava perumal tapınağı) ve haliyle ingilizlerin kendileri için (!) bir hindu tapınağı inşa ettiğini gören yerli halk ingilizlerin ne kadar dost olduklarına inanmışlar, onları hemen kabullenmişlerdir...
ingilizler hindistan'a 1600'lerin hemen başında gelmişlerdi. ticaret yapıyorlardı. aslında ilk olarak doğu hindistan adalarına yani endonezya, malezya vb gitmişlerdi, lakin orada hollanda ve portekiz çoktan hakimiyet kurmuştu. ingiliz doğu hindistan şirketi'nin portekiz donanması ile ve de orduya sahip bir şirket olan hollanda doğu hindistan şirketi ile başa çıkması mümkün değildi. bunun üzerine ingilizler kıta hindistan'da ticaret yapma yolları aradılar.
17. yy başında hindistan'ın hakimi olan baskın güç babür imparatorluğu idi (mughal empire)
hindistan'ın büyük çoğunluğu babürlerin kontrolü altındaydı. nüfus yaklaşık 120 milyondu ve dünyanın en kalabalık ülkesiydi...
ingilizler hindistan'da ilk ticaret merkezlerini 1608'de surat'ta kurdular ve ticarete başladılar.
1617'de ingilizler babür imparatoru cihangir şah'tan hindistan'ın kuzeybatısındaki surat'ta fabrika kurma izni aldılar. ardından 1638'de bombay'da ticaret yapma izni elde ettiler. ve nihayet 1840'ta yukarıda bahsettiğim ilk toprak satın almayı gerçekleştirdiler ve buraya st george kalesini inşa ettiler.
ingilizler aslında hindistan'a girmekte de geç kalmışlardı. zira portekizliler 1498'den beri hindistan'daydı. calicut, goa, nagapatam ve hatta sri lanka'da koloniler kurmuşlardı.
hollandalılar da ingilizler'den önce gelmiş 1600'de pulicat'te ticaret kolonisi kurmuşlardı.
ingilizlerin st george kalesini inşa etmelerinden sonra bölge gelişti ve kale etrafında madras şehr ve limanı oluştu. ingilizler st george kalesinin surlarını genişletti ve daha iyi tahkimatlar yaptılar, ayrıca ticari malları korumak amacıyla kaleye paralı askerler yerleştirmeye başladılar.
ingilizlerin bölgede askeri açıdan güçlenmesi bengal valisi şahistan han'ın dikkatinden kaçmadı. ingiliz doğu hindistan şirketi ile bengal valisi arasında bir sürtüşme başlayınca, ingiltere kralı james bölgeye 10 gemiden oluşan bir donanma gönderdi. lakin bengal valisi'nin kuvvetleri çıkan çatışmada ingilizleri mağlup etti.
ingilizler hindistan'daki ilk askeri müdahalesinde hem mağlup oldular, hem de bombay ve kalküta'da elde ettikleri ticari imtiyazları kaybettiler. lakin ingiliz toprağı olan madras ve st george kalesi hala ingiliz hakimiyetindeydi. bengal kuvvetleri ingilizleri buradan atmayı başaramadı...
fakat ingilizlerin hindistan'dan vazgeçmeye niyetleri yoktu. birkaç yıl sonra ingilizler babür imparatoru evrengzib ile yeni antlaşmalar yaparak kaybettikleri imtiyazları tekrar elde ettiler.
hatta bengal'de bulunan 3 şehrin zamindar'ı olma yetkisini aldılar. zamindarlık hindistan'da bir çeşit toprak ağalığı/derebeylik sistemidir.
bunun dışında bengal'de, kalküta'da toprak satın alarak 2. kaleleri olan fort william'ı inşa etmeye başladılar. peki ne oldu da ingilizler birden bire hindistan'da daha da güçlendiler, yeni ayrıcalıklar elde ettiler? hiç şüphesiz ki siyasal islam'ı kullandılar. evet, siyasal islam...
ingilizler bir şekilde imparator evrengzib'e etki edip, imparatorun hindistan genelinde şeriat ilan etmesini sağladılar. evrengzib hindistan genelinde sıkı bir sünni islam şeriatı uygulamaya başladı. hindular ve şiiler bu duruma isyan ettiler ve ingilizlerle işbirliği yaptılar.
ingilizler hem hindulara, hem şiilere şirin gözüküyor, bir yandan da evrengzib'e isyancılarla başa çıkması için silah yardımı yapıyorlardı. ayrıca hindistan'a komşu iran ve afganları da kışkırtarak hindistan'a saldırmasını sağladılar.
kısacası ingilizler siyasal islam denilen mikrobu kullanarak hindistan'ı din ile bölmeyi başardılar. ingilizlerin ilk toprak satın almasından sadece 100 yıl sonra hindistan şu şekilde parçalanmıştı:
daha iyi anlayabilmek için şöyle before/after yapalım
bu arada yukarıdaki haritada da görüldüğü üzre ingilizlerin hakimiyet bölgesinde avrupalı bir rakipleri daha vardı. fransızlar...
1746 yılında ingiliz doğu hindistan şirketi ordusu ile fransız doğu hindistan şirketi ordusu karşı karşıya geldiler ve galip gelen ingilizler madras bölgesinin tek hakimi oldular. aynı tarihlerde kuzey hindistan'da kalküta bölgesinin hakimiyeti için ingilizler bengal emiri siraj-ud-daulah ile anlaşmazlık yaşadılar. bengal emiri kalküta'daki fort william'a saldırarak ingilizlerden aldı, ardından fransız doğu hindistan şirketi ile antlaşma yaparak buranın ticaret imtiyazını fransızlara verdi.
fakat ingilizler siraj-ud-daulah'ın komutanlarından mir jafar'ı satın aldılar.
1757 yılında yapılan plasey muharebesi'nde bengal-fransız ittifakına karşı ingiliz doğu hindistan şirketi ordusu, mir jafar'ın taraf değiştirmesi sayesinde galip geldi. bu savaştan sonra mir jafar ingilizlerin kukla bengal hükümdarı oldu, ardından mir jafar'ı da deviren ingilizler 1760'ta bengal bölgesi'nin tüm hakimiyetini ele geçirdiler...
böylece 1757 yılında britanya kraliyetinin de onay vermesi ile ingiliz doğu hindistan şirketi, resmi olarak toprak sahibi bir devlet konumuna yükseldi, şirketin yönetimi altındaki topraklar "company rule in india" adıyla anılmaya başlandı.
1600'de denizcilik şirketi olarak başlayan macera, önce ordu sahibi, sonra koloni sahibi, sonra da devlet olarak büyüyordu...
babür imparatorluğu'ndan arta kalan prens ve emirlikler 1764 yılında birleşerek ingilizler'i bengal'den çıkarmak üzere harekete geçtiler. ve 1764 yılında yapılan buxar muharebesini de ingilizler (şirket) kazandı.
böylece ingiliz hindistan şirketi, ülkede hakimiyetini iyice pekiştirdi
bu arada bir yandan topraklarını büyütüyor, bir yandan da hindistan'ı sömürüyordu. ingiliz şirketi yönetimi altındaki bengal'de bu dönemde 10 milyondan fazla insan açlıktan ölmüştü...
şirket kuzeyde hakimiyetini pekiştirdikten sonra güney hindistan'ı hakimiyet altına almaya başladı. önce mysore prensliğini, ardından maratha prensliği'ni ortadan kaldırdılar.
1799 yılına gelindiğinde ingiliz doğu hindistan şirketi hindistan'ın 2/3'üne hakimdi, hindistan'ın geri kalan prens ve emirlikleri ingiliz şirketi ile "subsidiary alliance" adlı antlaşmayı yapmak zorunda kaldılar. bu antlaşmaya göre hindistan'da bulunan prensliklerin ordu ve silahlı kuvvet bulundurmaları yasaklandı. bütün hindistan'ın güvenliği ingiliz doğu hindistan şirketi tarafından sağlanacaktı ve hindistan'daki prenslikler bunun karşılığında şirkete vergi ödeyeceklerdi. şirket gerekli gördüğü toprakları işgal edebilecekti.
(bu antlaşmanın maddeleri size bir şeyler hatırlatıyor mu?)
hindistan'da bir tek sihler şirkete teslim olmadılar. fakat ingiliz-sih savaşları sonrası 1848-49'da onlar da kesin olarak mağlup oldular.
1850 yılına gelindiğinde hindistan'da durum şuydu
1857 yılında hindistan'da geniş çaplı bir ayaklanma çıksa da artık iş işten çoktan geçmişti, ingiliz doğu hindistan şirketi bu ayaklanmayı çok kanlı ama basit bir şekilde bastırdı...
1858 yılında ise hindistan'ın tamamı britanya imparatorluğu yönetimine geçti.
böylece ingiltere resmi olarak herhangi bir katliam, soykırım yapmadan, herhangi bir işgal ve tecavüzde bulunmadan kurduğu bir şirket sayesinde koca hindistan'ın tek hakimi olmuştu...
britanya'yı kimse işgal ile suçlayamazdı. işgali şirket yapmıştı. britanya'yı kimse katliam ve soykırımla suçlayamazdı, bunları şirket yapmıştı. ama ortada bir gerçek vardı: hindistan sömürge olmuştu... 1640'ta bir avuç toprak satarak başlayan serüven 200 yıl sonra tamamen yok olmakla sonlanmıştı.
tarihte britanya'nın hindistan'ı sömürge haline getirmesinin pek çok benzer örneği var. benzer yöntemleri endonezya'da sömürge imparatorluğu kuran hollanda, afrika kıtasının neredeyse yarısına hakim olan fransa, meksika ve peru'da ispanya da uygulamıştır.
her şey önce dostluk ve ticaretle, ardından bir avuç toprak satın alıp kolonileşmeyle başlar...