1808 yılında mayıs ayının ikinci günü (ispanyolcası: dos de mayo) madrid halkı şehri işgal altında tutan fransız askerlerine karşı ayaklandı. fransız imparatorluk kuvvetleri'nin bu ayaklanmayı sert bir biçimde bastırması ispanyol bağımsızlık savaşı'nı başlatan olaylar zincirinin ilk halkasını oluşturdu. bu ayaklanmanın türkiye'deki analojisi hasan tahsin'in izmir'deki ilk kurşunu olabilir.

şehir 23 mart’tan beri napolyon'un ordusunun işgali altındaydı. kral 4 no.lu charles tahtını oğlu 7 no.lu ferdinand’a bırakmaya zorlanmıştı. ayaklanma başladığında baba ve oğul kralların her ikisi de napolyon’un nazik ısrarıyla fransa’nın bayonne şehrinde bulunuyorlardı. napolyon’un eniştesi olan fransız mareşali joachim murat, baba kral charles’ın kızını ve en küçük oğlu francisco’yu da bayonne’a göndermeye niyetlenince, bu girişim bir halk ayaklanmasını tetiklemiş, saatlerce süren sokak çatışmalarından sonra fransız askerleri halkı zor zaptedebilmişti. madrid’deki ilk ayaklanma ile birlikte napolyon’un kardeşi joseph’in yeni kral olarak ilan edilmesi bardağı taşıran son damla oldu ve fransız yönetimine karşı bütün ispanya genel direnişe geçti.

2 mayıs günü halk kitleleri madrid kraliyet sarayı'nın önünde toplanmaya başladı. kalabalık, küçük prens francisco’nun saraydan alınıp bayonne’da bulunan babasının yanına gönderilmesini önlemek istiyordu. mareşal murat imparatorluk muhafızlarından bir bölüğü, topçu birlikleriyle takviye ederek saraya gönderdi. topçular toplanan kalabalığın üzerine ateş açtı ve ayaklanma şehrin diğer bölgelerine yayıldı.

ardından madrid’in çeşitli semtlerinde sokak çatışmaları başladı. tam donanımlı fransız askerleri derme çatma silahlarla savunmaya geçen halkla karşı karşıya geldi. murat’nın hızlı davranarak askerlerinin çoğunu şehrin içine sevketmesiyle birlikte puerta del sol ve puerta del toledo mevkileri ağır çatışmalara sahne oldu. francisco de goya, memlükler'in saldırısı olarak bilinen madrid'de 2 mayıs 1808 (ispanyolcası, "el dos de mayo de 1808" ya da "la carga de los mamelucos") adlı tablosunda işte bu sokak savaşını resmeder.

murat şehirde sıkıyönetim ilan etti ve daha önceden kent meclisi ile paylaştığı yönetim işlevini tamamen kendisi üstlendi. şehirde konuşlanmış ispanyol birlikleri de mevcuttu ancak o gün kışlalarından çıkmadılar. emirlere karşı gelerek halk ayaklanmasına destek veren yegane ispanyol birliği monteleon kışlasındaki topçu birliği oldu. bu birliğin luis daoiz y torres ve pedro velarde y santillan adlı iki subayı bugün hala ayaklanmanın kahramanları olarak anılırlar. her ikisi de fransız askerleri kışlalarına saldırdığında ölmüştür.

ilk ayaklanmanın bastırılmasını izleyen baskı rejimi ispanyol halkına çok ağır bir fatura ödetti. murat, 2 mayıs akşamı bir askeri komisyon kurarak başına general grouchy’i getirdi. komisyon ayaklanma sırasında üzerinde silah bulundurmaktan tutuklanan herkesi idama mahkum etti. o gün yayınladığı bildiride murat şöyle diyordu: “madrid halkı, yönetim zafiyeti nedeniyle isyana ve cinayetlere kalkışmıştır. fransız kanı dökülmüştür. bu kan şimdi intikam talep etmektedir. ayaklanmada elinde silahıyla birlikte tutuklanan herkes vurularak infaz edilecektir.”

komisyonun diğer kararları arasında genel toplantı yasağı ve şehirdeki tüm silahların yetkililere teslim edilmesi de yer alıyordu. ertesi gün yüzlerce mahkum infaz edildi. goya, madrid'de 3 mayıs 1808 (ispanyolcası, "el tres de mayo de 1808 en madrid" ya da "los fusilamientos de la montana del principe pio" ya da "los fusilamientos del tres de mayo") adlı tablosunda da işte bu toplu infazları resmeder.

2 mayıs günü, ayaklanmanın bastırıldığı haberi madrid yakınlarındaki mostoles kasabasına ulaşır. mostoles’te bulunan donanma komutanı ve yüksek savaş konseyi başkanı perez villamil, kasabanın yöneticilerini tüm ispanyolları işgalcilere karşı direnmek üzere savaş ilan etmeye çağırır. bu savaş ilanının vesikası "bando de los alcaldes de mostoles" veya "bando de la independencia" olarak anılır.

fransız askeri yönetimi, ayaklanmayı böylesine hızlı bastırabilmelerinin ispanya sathındaki denetim güçlerini dosta düşmana göstereceğini umuyordu. ancak bilakis, 2 mayıs’ta başlayan ilk ayaklanma direniş hareketinin nüvesini oluşturdu. izleyen haftalarda ülkenin farklı kesimlerinde başka ayaklanmalar başladı.

2 mayıs, bugün ispanya’nın madrid bölgesinde resmi bayram olarak kutlanmaktadır. o tarihte monteleon topçu kışlasının bulunduğu noktaya günümüzde iki mayıs meydanı (plaza 2 de mayo) denmektedir. meydanın bulunduğu semtin adı da ayaklanmada önemli roller üstlenen pek çok kadın arasında öne çıkan ve ayaklanma sonrasında fransızlar tarafından infaz edilen genç manuela malasana’nın anısına malasana adı verilmiştir. madrid’in çeşitli noktalarında fransızlara karşı direnişin kahramanlarını temsil eden pek çok anıt bulunmaktadır.

ahanda onlardan biri: monumento a los caidos por espana