İstanbul'da Neden Büyük Bir Deprem Olması Bekleniyor?
dünya'nın sayılı büyük faylarından biri: kuzey anadolu fay hattı
bu hat, bingöl'den başlayarak sakarya üzerinden istanbul'a ulaşıyor ve buradan saros körfezi'ni geçip ege denizi'nden yunanistan topraklarına uzanıyor.
aslında 4 milyon yıl önce anadolu'da her şey güllük gülistanlıkken arabistan kıtası, anadolu'nun üzerine geliyor, anadolu'yu kuzeye itmeye çalışıyor, itme eylemi levhaların çarpışması ve yükselmesine neden oluyor. doğu anadolu'daki dağlar ve karadeniz dağları, arap levhası'nın güneyden gelip anadolu'yu kuzeye doğru itmek istemesiyle oluşuyor. levhalar, sıra dağlar şeklinde yeterince yükseldikten sonra, e uzaya çıkacak değil, artık yükselemiyor ve anadolu arap levhası'nın baskısı neticesinde karadeniz dağları ve ermenistan levhası arasında sıkışarak serbest kalabildiği batıya doğru kaçıyor. aslında batı anadolu'yu da -yani hatay sinop hattının batısını da- alttan afrika levhası sıkıştırıyor, afrika levhası da bu sıkıştırma neticesinde torosları ve batı karadeniz'deki küre dağlarını oluşturuyor. afrika levhası'nın yükü, arap hevhası'ndan az olduğu için doğu karadeniz dağları, batı karadeniz dağlarından daha yüksektir. aynı şekilde doğu anadolu dağları, toroslar'dan daha yüksektir. ve stres altında kalan anadolu levhası batıya doğru kaymaya başlıyor. hani içi su dolu bir balonu sıkarsınız da balonun diğer sıkmadığınız ucu şişer ya, su oraya göç eder. bu gibi, alttan yük binen anadolu, karadeniz'e gidemeyince serbest olan batıya gidiyor. tabii batıya gitmek için de kopması lazım, yer kabuğu karadeniz dağlarından, doğu anadolu dağlarından derin yarıklarla koparak batıya doğru göç ediyor. bu kırıklara fay diyoruz. göçün hızı da yılda yaklaşık 3-5 cm.
aşağıdaki resimde fay hatları kırmızı kısımlardır. bu kısımlar kopup anadolu batıya doğru ilerliyor. yaşadığımız tüm depremlerin nedeni bu yer hareketidir.
bu hareket batı yönünde olduğu için depremlerin oluş sırası ve mekanı genelde batı yönündedir. bunun adı da deprem fırtınasıdır. fay hattı tüm sert cisimlerin kırılış şekli gibi zig zaglı bir kırıktır ve her depremde bir zig ya da zag kırılır. bu parçalara segment denir. bir depremden sonra, özellikle kuzey anadolu fayında deprem bir sonraki segmente geçer. kuzey anadolu fayında da 1939 yılında erzincanda başlayan ve 1999 yılında izmite kadar ulaşan deprem fırtınası vardır.
aşağıdaki resimde 1939'da erzincan'dan başlayan ve izmit'e kadar gelen depremleri görebilirsiniz. depremin bir sonraki hedefi istanbul.
bu da yine nasa'nın yayınladığı bir kuzey anadolu fayı deprem fırtınası haritası. kırmızı alanlar sabit, dağların yükselip kaldığı yerleri, mavi taralı alanlar ise batıya doğru kayan alanları gösteriyor:
şimdi gelelim marmara kısmına
1999 depremi'nde izmit segmentinden boşalan enerjinin bir kısmı düzce segmentine yüklenip düzce depremi'ne neden oldu. büyük bir kısmı ise istanbul'a, yani marmara denizi altındaki faya yüklendi. bu fay da dört kısımdan oluşuyor. ama önce basitçe bu faydan bahsedeyim size.
faylar, ayağımızı bastığımız yerden başlayıp sıcak kısım magmaya kadar inen yarıklardır. yer altı suyu bazen bu yarıklara dolar, aşağı iner ve magmanın sıcaklığına çarpınca kaynamış çaydanlık gibi suyu yukarı fırlatır, buna kaplıca denir. biraz önce bahsettiğim anadolu'nun sıkışması hadisesi hatay-sinop hattının doğusunda fazladır, batısında daha azdır. ama sakarya, akyazı'ya gelince anadolu'nın alttan afrika ve arap levhası tarafından sıkışması işi biter. anadolu levhası'nın üzerindeki baskı kalkınca fayın çatlağı dallanıp budaklanabilir. tam olarak akyazı'da kuzey anadolu fayı ikiye ayrılır. tam ayrıldığı yerde kuzuluk kaplıcaları vardır. kuzey kol, sapanca gölü'nü oluşturur, onu geçip izmit körfezini yarar, adalar dediğimiz prens adalarını gebze'den koparıp maltepe açıklarına kadar sürükler. güney kol ise akyazı'dan güneye ayrılıp iznik gölü'nü ve gemlik körfezi'ni oluşturmuştur. bursa'dan geçip çanakkale boğazı'nı oluşturmuştur. kuzey kol ise istanbul'un 3 km açığından, adalar'ın altından saros körfezi'ne geçer. saros körfezi'ni de bu fay oluşturmuştur.
işte bu iki fayın arasında milyonlarca yıldır sürekli deprem, kırılma, göçme, yıkılma olduğu için fayın güney ve kuzey kolu arasına su dola dola marmara denizi oluşmuştur. marmara denizi, bildiğimiz fayın oluşturduğu bir çukurdur, evet.
şimdi gelelim marmara denizi altındaki faya
izmit körfezi'nden başlayıp tekirdağ açıklarına kadar giden kısım, yani istanbul'u ilgilendiren kısımda 6 adet segment vardır. bunlar körfez segmenti (99'da kırılan segment), adalar segmenti, doğu sırtı fayı, kuzey fayı, batı marmara fayı ve gaziköy fayıdır. bu segmentlerin konumları, kaç yılda bir kırıldıkları ve en son kaç yıl önce kırıldıkları şu şekildedir:
şimdi burada körfez zaten 21 yıl önce kırıldı ve enerjisini adalar segmentine yükledi. körfezi boşverelim. gaziköy de 107 yıl önce kırılmış. orada da uzun süre deprem olmaz. ve fakat istanbulun tam açığındaki üç segmentte kırılma periyotlarını doldurmuşlar. bunun dışında şöyle de bir tablo yaptım, bu 6 segmentin üzerinde meydana gelen depremleri göstermek amacıyla.
bu depremlerin hepsi 7'den büyük depremlerdir. önceden ne zaman kırılmışlar, en son kırılmaları üzerinden ne kadar geçmiş?
ayrıca milattan sonra olan, 6.8'den büyük depremlerin yerlerini gösterir görseli de şöyle bırakayım:
marmara denizi'ndeki segmentlerin tam konumu ve uzunluklarını gösterir görseli de şuraya koyayım:
bütün bu veriler, 1939'da erzincan'dan beri batıya doğru segment segment gelen deprem fırtınası, geçmiş depremler, marmara denizinin giderek derinleşmesi, istanbulda sürekli büyük depremler olacağını gösterir. bugun içişleri bakanı, istanbul'da 7.5 büyüklüğünde deprem için hazırlıklar yaptıklarını dile getirdi. yıllardır beklenen bir şey. elazığ depremi de olunca bazı hesaplamarı yeniden yapmaya karar verdim. deprem olasılığı ilgili en geçerli hesaplamalar gutenberg – richter bağıntısı denen depremin magnitüd fonksiyonu ile oluş frekansı arasındaki doğrusal ilişkiden yola çıkan logaritmik hesaplamalardır. velhasıl, tarihsel depremleri marmara için formülize ettiğimizde karşımıza çıkan istanbul depremi ihtimalleri şu şekildedir.
yine 7 ve üzeri bir deprem için körfez ve gaziköy'de deprem ihtimalinin yakın gelecekte olmadığını, fakat diğer segmentlerde yüksek olasılıklı olduğunu görüyoruz.