Joker, Nihilist Bir Deli Olmasına Rağmen Yanına Nasıl Adam Bulabiliyor?
Sosyal adaletsizlik
joker 1940 ilkbaharında “the man who laughs” adlı hikaye ile ilk görücüye çıktığında bu kadar tutulacak bir süper kötü kahraman olacağını kimse tahmin edemezdi. ancak tahmin edilemeyen oldu ve batman hikaye örgüsüne birebir uyan süper kötü karakter yarattıklarını anlamaları çok uzun sürmedi. çünkü batman, superman, flash, wonder woman yada aquaman gibi süper güçleri olan bir süper kahraman değildi. ona süperliği sağlayan parasıyla ulaşabildiği teknoloji ve buna bağlı teknolojik araç gereçlerdi. keza joker de hiç bir süper gücü olmayan, süperliğini tamamen kurduğu karmaşık plan ve tuzaklarla sağlayan bir kötü kahramandı. bu sayede hikayeye cuk oturmuştu.
"joker nereden adam buluyor" sorusuna gelince. biz filmlerde hikayeyi genellikle batman açısından izlediğimiz için gotham şehrinin şatafatlı yaşamları, partileri, zenginlerini, hadi en düşük gelir seviyesi olarak memur gordon’u görüyoruz. filmin geri kalanında ise kavgalar, dövüşler, teknolojik araç gereçler işte. oysaki daha önce joker filmi ile ilgili başlığın altına da yazmıştım, gotham bir sanayi ve endüstri şehridir. karanlık atmosferi içinde yoksulluk vardır, dc comics’ten bir başka şehir olan superman’in memleketi metropolis’in aksine suç oranı hiç bir zaman azalmaz. bruce wayne biraz da bu yüzden yani gotham şehrindeki zengin ve fakir arasındaki uçurum sebebi ile parayı pulu bir kenara bırakarak kendini hayır işlerine vermiştir. batman olarak ise zayıfı ezenlerin, bu dengesizliği lehine kullanmaya çalışanlara bir tepki olarak ortaya çıkmış bir cezalandırıcıdır. dolayısı ile gotham’da azımsanmayacak oranda insan joker gibi sistemden şikayetçidir. bu sebeptendir ki joker filminde kendisine bir lider esasen bir kimlik bulan pek çok gotham vatandaşı bir anda filmin sonunda joker maskesi ile karşımıza çıkmaktadır.
sonuç olarak bizim açımızdan film izleyicisi olarak batman kahraman gibi görünse bile gotham’ın gerçek vatandaşları için kahraman joker’dir. hal böyle iken joker’in adam toplamak için çok fazla çaba sarfetmesine gerek olmayacağı da ortadadır.
Adaletsizliğe tepki vermek istemek
benim bakışım tümdengelimcil olacak. joker bu adamları çöp grevinden devşiriyor, evet çöp grevinden. 2019 joker filmi çöp greviyle başlıyor ve grev muhtemelen bitmeden, bir uzlaşma sağlanamadan sona eriyor. sosyal devletin batıda çöküşüyle yani bedava temel eğitim, düzgün kamusal sağlık sistemi, keynesyen tam istihdam peşindeki çalışma şartları ve sendikaların hakları savunduğu "kısmi cennet" (half paradise) yarraklara yan basınca ortaya çıkan kent yoksullarından, nihilist lumpenlerden devşiriyor ekseri. kafayı takımıyla partisiyle bozmuş fanatiklerden, holiganlardan, ışid’e katılan dalyaraklardan pek de farklı değil motivasyonları. bir kısmı da ex orta sınıf yahut orta sınıf olma potansiyelini kaybettiğinin farkındaki tipler.
kendilerine şans tanımayan dünyaya tükürmek isteyen kahverengi gömleklilere benzerler bir açıdan. bir şey, bir özne olmak isteyen insanlar bunlar. pozitif bir şey eylem üretme, doğurma şansları olmadığı ya da olmadığını öğrenilmiş çaresizlikle kabullendikleri için negatif de olsa dış dünyada bir fark yaratmak ve ben de varım demek için uğraşan zombi nefer çeşitlemeleri. maddi açıdan bir şeylere sahip olmaktansa "namımız yörüsün diye geçen coker abinizle bi hangar adamı havaya uçurduk nuhahahah" diyebilecek tıynette olmaları çok daha makul geliyor bana, ışid’e katılan orta-altorta sınıf batılı nihilist pezevenkler misali. bir şeye bir hadiseye ait olma, kendi siktiriboktan, pozitif bir şey üretemeyen (ve zaten üretme kanalları, imkanları da mevcut ekonomik sistem tarafından iğdiş edilen) hayatlarından uzaklaşma çarpıtılmış ihtiyacı. evet, çapıtılmış bir "ben olma, var olma ve bunu dış dünyaya hissettirme" arzusu.
film büyük sermayeye ve finans alanı üzerinden büyük sermayeye eklemlenmeye kalkan beyaz yakalıya (trendeki genç kadını rahatsız eden 80'ler modeli sikko borsacı yuppie'lerin joker'in şiddetinin ilk kurbanları olması misal) kah uyarı kah "kızım sana söylüyorum gelinim sen anla" mesajlarıyla dolu. çift taraflı bakılabilir; yani outsourcing’i ve kamunun sosyal alanlardan çekilmesini, özelleştirmeleri abartmayın, gaza abanmayın, pedal zaten dibine kadar basılı, keynesyen bir anlayışa dönelim, çalışan sınıfların, insanların cebi azbuçuk işe yarar para görsün de böyle sosyal patlamalar olmasına da çıkabilir, yahut bu patlamalar iyice vandallığa, adi suça, psikopatolojiye yönelsin de açıktan otoriter bir yeni sağ rejim kuralım, toplumu, sokakları zapturapt altına alalım’cı bir yapı, atmosfer resmedilen manzara.
Yabancılaşma
ben de hep merak ederdim, kötü kahramanlar ayakçılarını nereden bulur? özellikle de joker, bane vs. gibi zengin olmayanları. hatta the dark knight'daki joker'in paralı yakma sahnesi saçma yani. tamam joker psikopat da diğer herkes de mi öyle? yanında çalıştırdığı adamların bile kılı kıpırdamıyor milyonlar yanarken. bunu tek umursayan diğer rus mafya adam. çünkü o tipik mafya, illegal bir çıkar örgütü. ama joker farklı.
joker'in the dark knight'daki ilk işi olan banka soygununu hariç tutarsak diğer işlerine baktığımızda kullandığı adamlar beyinsiz birer zombi. liderin dediğini yapar, bireyselliği kalmamıştır, bir topluluk olma hissiyatı/aidiyeti de yoktur. joker hepsini kendine bağlamıştır. burada ekrana verilmeyen şeyi fight club filmi verdi bize: mikro-faşizm. tyler durden'ın adam toplarken çok az kriteri var: tek aradığı ayakçılık yapacak fit bir beden. tabiri caizse bir uzay maymunu.
bunun yanında adamları eğitirken kullandığı tekniklere bakalım:
kavga ederek şiddete karşı duyarsızlaşma
şiddetin rahatlama, erkekliği kanıtlama, modern liberal topluma protesto aracına dönüşmesi
kavga ve bahçe işleri yoluyla beden terbiyesi
saç-sakal-bireysellik çağrıştıran her şeyin yok edilmesi
onlara ne kadar değersiz olduklarını aşılama
ve bunun ardından değerlerini kazanmaları için onlara bir amaç verme: project mayhem.
ezberletilmiş sloganlar vs.
bence tüm bu teknikleri joker de kullanıyor. tabii ki birebir değil elbette. modifiye ediyordur ama temel aynı. bence joker'in de kendi inandığı ve adamlarına inandırdığı bir project mayhem'i var. böylece yaşadığı yabancılaşmış toplumdan (bkz: yabancılaşma) çıkış arayanları yanına çekebiliyor. fight club'da gördüğümüz gibi hatta daha fazlası: alkolik anonimler gibi toplantılardan tutun internetteki faşist red pillci alt-right sitelere kadar hepsi joker, tyler için harika birer ayakçı toplama yeri.