kadı mahkemeleri osmanlı’nın ilk dönemlerinden dağılma dönemine kadar varlığını devam ettirmiştir. tanzimat dönemi’ne kadar nerdeyse her alanda yetki sahibi olan “osmanlı kadısı”, tanzimat sonrası açılan yeni kurumlarla görev alanı daralmıştır. (kadı> izlenir , okunur )

farklı bir bakış açısı kazandırmak amacıyla kadı mahkemelerinde görülmüş örnek davalardan derleme yaptım. kadı mahkeme kayıtlarına şeriye sicilleri denir. osmanlı’dan kalan binlerce şeriye sicil defteri bulunmaktadır. bu amaçla kapsamı biraz daraltmak zorunda kaldım.

farklı şehirlerden örnek vermek için konya, antep, trabzon, girit ve vidin şehirlerini seçtim. kararların osmanlıcalarını eklemiyorum. osmanlıca metnini okumak isteyenler buraya ya da kaynakçaya bakabilir.

-32 numaralı konya şer’iye sicili-

rıza senedi (fıtık hastalığı tedâvisi)

konya kazası’nın sızma karyesi sakinlerinden ibrahim oğlu halil: “zimmi (gayrimüslim) todoros oğlu ivaz’a fıtık hastalığımın çok fazla acısı olduğundan, tedavisi için hüner ve mahareti duyulmuş cerrah ivaz’a, ücreti sonradan vermek şartıyla başvurdum. ilaçla eğer tedavi olursam ne ala, ilaç verildiğinde ruhuma etki edip vefat edersem kan ve diyet hakkımdan vazgeçtim.” dedikten sonra babası “eğer oğlum ölürse kan ve diyet davasını cerrahtan talep etmeyeceğim” diyerek talebi yazıldı.

nafaka takdîri

konya’nın şeyh ahmet mahallesi sakinlerinden ebubekir kızı ayşe’nin annesi abdurrahman kızı ismihan “ölmüş kızımın küçük kızı fatıma benim evimdedir. babası hüseyin oğlu kadri’den küçük kızı fatıma için nafaka alınması talebimdir.” hakim, küçük kıza babasının malından günlük sekiz akça nafaka verilmesine karar verildi.

eşini döven adam

konya’nın kerim dede mahallesi sakinlerinden hasan kızı marziye “yusuf oğlu ivaz bir gün öncesinden içki içip benim ellerimi bağlayıp tokmak ile beni dövdü. gereğinin yapılması talep ederim.” sorulması üzerine ivaz suçlamayı reddetmiştir. mahalle sakinlerinden mevlüd oğlu sevindik, hüseyin oğlu derviş… “ivaz eşi marziye’yi her zaman döver.” diyerek şahitlik etmişlerdir.

-antep 12 numaralı şeriye sicili (1618-1619)-

darb vakası

ayntab’ın kayser mahallesinde oturan emir oğlu hüseyin “dükkanımda kendi halimde otururken, mahmud oğlu mıstık bey dükkanımı basıp, bir kürsü ile başıma vurup, namusuma kötü söz söyledi. kendisine bunun sorulması istiyorum.” mıstık bey’e sorulduğunda suçlamayı inkar etmiştir. ancak şahit olan hızır oğlu hacı veli ve hasan oğlu cuma mıstık bey’in emir oğlu hüseyin’e kürsüyle başına vurduklarına şahit oldular.

köle azat edilmesi

ayntab’ın tarla-yı atik mahallesinden farhi ağa kızı emine hatun, hacı ahmet oğlu ali beşe ve mehmet oğlu ali şahitliğinde, abdullah oğlu çerkes ağa vekaletinde gürcü asıllı, çatık kaşlı, siyah gözlü, sağ kaşının üstünde yarası bulunan abdullah oğlu rıdvan’ı kölelikten azat etmiştir.

hırsız sanılıp dövülenler

kürkciyan mahallesinden balı oğlu veli ile polat, şehirden köye giderken cevizlice mahallesinden ibrahim oğlu satılmış ve kardeşleri tarafından hırsız diyileyerek iki gün boyunca dövülmüş. polat kılıç ile yaralanmış ve balı oğlu veli üzerindeki altı kuruş, polat üzerindeki yedi kuruş ayrıca yay ve kuburlarına da el koyulmuş. polat hala yaralıdır. kendilerine sorulmasını talep ederim. veli ve polat evimizden o gece çıktılar, takip ettik, yakaladığımızda bir leğenimizi bıraktılar. kendilerini dövdük ancak kılıç ile vurmadık, yay ve kuburunu almadık. balı oğlu veli, satılmış’ın evine girmediklerini subaşı ibrahim huzurunda beyan ettiler.

-trabzon 1818 numaralı trabzon şeriye sicilli (1564-1566)-

altı yıldır gelmeyen eşinden ayrılmış olduğunu beyan eden kadın

hoşoğlan karyesinden olan ve altı yıldan fazla zamandır bulunmayan abdullah oğlu ali’nin nikahlı eşi olan hasan kızı fatma’nın annesi olan aişe mahkemeye gelip “ali giderken üç yıla gelmezsen eşim fatma benden boş olsun demiştir. şimdi altı yıl oldu. söylediği süre geçti.” abdullah oğlu süleyman şer’i olarak vekil tayin edilmiştir.

buluğa erişme beyanı

kendinar mahallesinden bayram oğlu mehmet meclise gelip açıkça “ben buluğa eriştim. buluğ alameti ortaya çıktı.” demiş ve talebi deftere kaydedilmiştir.

içki kokusuyla yakalanan adam

iskender oğlu rüstem ve abdullah oğlu hasan kişilerinin ağzında ekşi içki kokusu olduğu turak oğlu hırak ve ilyas oğlu koloyani şahitliğinde tespit edilmiştir.

kardeşlerin birini boşayıp birini almak

abdullah oğlu murat meclise gelip “nikahımda olan mehmet çelebi kızı belkıs’ı boşayıp, beş-altı günden sonra kız kardeşi zeki ve ergenliğe giren ümmü’yü nikahladım. birini boşayıp birini aldım.” demiş, söyledikleri subaşı mustafa ağa talebi ile kaydedildi.

-girit şeriye sicil defteri (1647-1657)-

islam dinini kabul edenler

açipopulo karyesinden yorgila oğlu pero isimli gayrimüslim islam dinini kabul edil ismi şaban olmuştur.

aile içi cinayet

rustika’dan yahya ağa, kostanti’nin yeni müslüman olmuş mehmed’i katlettiğini söyleyip, gereğinin sorulmasını istedi. kostanti: “mehmed’in eşi elya ile beraberdik. mehmed’in kardeşi hıristodulo ile tesire tarlasında mehmed’i boğup, kuşağıyla boğazına taş bağlayıp bir kuyuya attık.” diyerek açıkça söyledi. söylenenler kayıt altına alındı.

-vidin 10 numaralı şeriyye sicil defteri (1729-1732)-

içkiye tövbe

mehmed oğlu mustafa beşe bugünden sonra şarap içersem eşim fatıma hatun benden boş olsun demiştir.

müslüman olanlar

yakozi oğlu istanko kelime-i şahadet getirip mustafa ismini alıp müslüman olmuştur.

not: tarih ve genel kültür içerikli videolar hazırlıyorum. amacım güzel vakit geçirirken bir şeyler öğrenmek/öğretmek. youtube kanalıma bakmak isterseniz buradan ulaşabilirsiniz.

kaynakça

ABD Tarihinin En Büyük Utançlarından Biri: Salem Cadı Mahkemeleri