Klasik Müzik Tarihinin En Etkili Olmuş 12 Eseri
müzik tarihinin avrupa merkezli müzik bağlamında tarihsel etkisi en fazla 12 eserini belirlemeye çalışsak nasıl olur?
güzel olmaz mı? olur olur güzel olur, dediğinizi duyar gibiyim.
önce biraz açıklama: 12 adet, çünkü 10'a sığdıramadım ve 12, 10'dan daha mükemmel bir sayı (yersen). tabii ki son tahlilde subjektif bir liste ancak bu 12'nin seçimini tarihsel dayanaklara yaslanmak suretiyle yapmaya çalıştım. bir "best of" veya en popülerler listesi değil. daha ziyade müziğin evrimsel gelişimindeki en büyük ayak izine sahip eserleri dizmeyi hedefliyor. müziğin evriminde kendinden sonra gelen besteciler-müzisyenler üzerinde en fazla etki bırakan eserleri ve belli bir kültürün doruk noktalarını. dinleyiciyi (kendim dahil) çoğunlukla görmezden gelmeye çalıştım. müzik tarihi üzerine okurken eksikliğini hissettiğim bir listeleme mantığı idi. ihtiyacı olana yardımcı olsun, bu konuda düşünmek isteyene zemin hazırlasın.
(eserler genellikle iri tabiatta olduğundan sadece ilk bölümlerinin linkini koydum. isteyen diğer bölümlere de bakabilir.)
12. rahmaninov piyano konçertosu no. 2 ve rahmaninov piyano konçertosu no. 3 / 1901 - 1909 / kendi kayıtları
koncerto 2. moderato
ve konçerto 3 allegro ma non tanto
bu daha çok dinleyici üzerinde etkili olan bir örnek, o nedenle sonda. rahmaninov romantik dönemden sonra geldi, ancak onun geç kalmışlığı yıllanmış şarap misali günümüz "romantik" algısını oluşturmayı başardı. 2. konçerto içsel anlatımın, 3. konçerto da piyano tekniğinin tarihteki doruk noktalarından.
11. gregoryen dies irae, 13. yüzyıl
listedeki devasa captaki eselerin arasinda tek bir basit melodi. yalniz herhangi bir melodi'den bahsetmiyoruz, (katolik) bati kulturu bilincaltinin en temel melodilerinden biri bu. 8 yuzyildir kullanimda. dies irae bu alanda tek basina degil, yine de benzerlerinden daha guclu bir hafiza yaratarak one gecmeyi basariyor. bu listedeki diger eserler icinde bile bu melodinin cilgin kullanimlarina rastlanacak. ne zaman bir besteci olum'e dair bir pasaj yazsa aklina gelecek. yaslanmayan melodi.
10. don giovanni, wolfgang amadeus mozart, 1787
lorenzo da ponte'nin librettosunu, mozart'ın da müziğini yazdığı don giovanni, wagner öncesi opera'nın tarihteki en özel ve derin örneği olarak parlıyor. opera türlerinin arasında, hatta onların üstünde duruyor. komedi ögeleri ile başlayan eser, finaline doğru müzik tarihinin en karanlık noktalarından birine ulaşıyor. commendatore'nin ziyaretinde farklı 3 karakterin iç içe geçen konuşması hem karmaşık hem de bütüncül hem de vurucu. işte bu an, mozart'ın dehasını en saf şekilde dışa vurduğu anlardan biri.
9. 4.33, john cage, 1952
beş dakika bile sürmeyen, müzik tarihinin en tartışmalı birkaç eserinden biri. insanlar bunun müzik olup olmadığı üzerine hararetli tartışmalara girdiklerinde, 4.33 çoktan müziğin tanımını değiştirmişti bile. müzik ses miydi? hayır müzik zaman'dı. post modernite'nin müzikteki quintessence'i.
8. matthaeus-passion, johann sebastian bach, 1727
sadece bach'ın vokal müziğinin değil, tüm protestan dini müzik kültürünün aşılamaz zirvesi işte bu 3 saatlik metafizik sesler topluluğudur. eser o kadar saf ve güçlü ki, tarihte kendinden önce bu alanda bestelenen pasyon ve kantatların değerini düşürdüğünü bile iddia edebiliriz. dinlerken bach'ın neden 5. evangelist kabul edildiğini anlayabiliyoruz. ayrıca eserin 19.yy daki bach aydınlanmasını da fişeklediğini belirtelim (bkz: 11 mart 1829 matthaeus passion konseri)
7. symphonie fantastique, hector berlioz, 1830
beethoven her ne kadar programlı müziği icat etmiştir desek de fantastik senfoni'ye kadar müzik tarihinde gerçek anlamda bir program-enstrümantal müzik birlikteliği göremiyoruz. fantastik senfoni enstrümantal müziğin, bir konu güdümünde gidebileceği her yere gidiyor, hatta sınırı aşıp saykodelik dünyaya tarihte ilk defa adım atıyor. berlioz'un eksik kalmış müzik eğitimini kapatmak için uğraşıları sırasında, özellikle tema gelişimi için, bulduğu onlarca küçük müzikal icat da eserin büyüklüğünü destekleyen öğeler. beethoven'in 9. senfonisi'nden sonra bestelenmiş en önemli senfonilerden. bir ihtimal ile en önemlisi. program için:
6. der ring des nibelungen, richard wagner 1848-74
opera dörtlemesi. wagner'in tiyatro, edebiyat, müzik, mimari ve görsel sanatları birleştirdiği kainatı. müzik tarihinin, hatta sanat tarihinin en büyük inşaatlarından. kendinden sonraki müzik üzerindeki devasa etkisi ölçülebilir düzeyde. sadece müzikten bahsedersek, dönemin tüm diğer bestecilerini kendine göre pozisyon almaya zorluyor, armoni anlayışını değiştirerek modernizme zemin hazırlıyor. dahası için (bkz: gesamtkunstwerk)...
5. le sacre du printemps, igor stravinski, 1913
1913'te stravinski bahar ayını'nı bestelediğinde dünya buna hazır değildi. çaykovski izinde bir bale bekleyerek galaya gelmiş olanlar hayatlarının en büyük şokunu yaşadılar ve tarihin en önemli konserlerinden biri tam bir fiyasko ile sonuçlandı. kavgalar düellolar vs... stravinski bundan o kadar etkilendi ki bir daha bu kadar cesur bir eser yazmadı, yazamadı. olsun varsın bu kadarı yeter de artar. bahar ayini'nin dinleyicide yarattığı ilkel duygusal tepki o kadar yüksekti ki, tüm yüzyılı sardı. başta sinema müziği olmak üzere 20. yüzyıl senfonik müziğinin dna'sina kendini işledi. hani iddialı laf olacak ama: her bir saniyesi (teknik-biçimsel ve melodik) saf yaratıcılık içeren tarihteki tek müzik eseri.
3 - 4. das wohltemperierte klavier ve beethoven piyano sonatları 1722-42 ve 1795-1822 (bunlara yer yetmez, sadece iki örnek):
klavyenin eski ve yeni ahitleri. bunları hak geçmesin diye yan yana yazınca çok güçlü oldu tabi. şöyle diyebiliriz; klavye/piyano veya kompozisyon öğrenen bir kişinin bu kitapların ikisinin de üzerinden geçmemiş olması düşünülemez. ikisinden birini bile çekersek müzik tarihi çökebilir. bu kadar fundamental kitaplardaki melodilerin günümüz popüler müziğini dahi etkilemesi ise başka bir güzellik, başka bir katman. beethoven, 19. yüzyıl'ın; bach ise neredeyse tüm müzik tarihinin özlerini küçük parçalar halinde önümüze koyuyorlar.
2. beethoven senfoni no. 9, 1824
gerek nicel gerekse nitel olarak tüm 19. yüzyıl romantizmini 9. senfoninin güdümünde kabul etsek herhalde abartmış olmayız. birbiri ile en alakasız besteciler bile (brahms, wagner, berlioz vs.) en çok bu eserden etkilendiklerini itiraf ettiler. dinleyici de sembolik anlamlar yükleyerek eseri başucuna koymakta gecikmedi. 20. ve 21. yüzyıl'da ise hangi kurum kendine evrensel değer atamak istediyse marş olarak onu kullandı. nazisi de çaldı komünisti de, yine de içi boşaltılamadı. eğer müzik tarihini sadece romantik dönem üzerinden okusaydık, şüphesiz ki ilk sırayı beethoven'in 9. senfonisi alırdı...
1. die kunst der fuge, johann sebastian bach 1742-50 (bach'in ölümü ile yarım kaldı)
ancak daha geniş okuyunca füg sanatı adındaki bireysel ve kültürel olarak insanlığın ulaştığı üç noktalardan birine tosluyoruz. müzik tarihinin biçimsel olarak en karmaşık, içerik olarak en saf eseri. hem kendine kadarki yüzlerce yıllık kontrpuan kültürünün doruğunu çizdi, hem de bestelendikten asırlar sonra 20.yüzyıla geldiğimizde caz'ı etkiledi, 12 ton müziğini etkiledi, kübist ressamları etkiledi, elektronik müziğe dokundu ve bu listedeki diğer tüm eserlerin aksine etki alanı bitmiş veya zayıflamış değil. füg sanatı'nın tarihte bıraktığı ayak izi gitgide büyüyor ve gelecekte daha da büyüyecek gibi görülüyor...