Kökeni Sümer Mitolojisine Dayanan Eski Bir Hikaye: Habil ile Kabil
kökeni sümer mitolojisi'ne dayanan eski bir hikayedir habil ile kabil. lakin kökeni dumuzi, enkimdu ve inanna'nın hikayesinde değildir. tevrat, incil ve kuran'daki habil ile kabil hikayesinin bilinen en yakın karşılığı, sümer geleneğinde emeş ile enten'in hikayesidir. bu mit samuel noah kramer tarafından bulunmuş, çevrilmiş ve yayımlanmıştır.
emeş ile enten mitinde bu iki kardeş, insan olarak değil, yarı tanrı yarı insan hizmetkar varlıklar olarak anılır. sümerler'in baş tanrılarından biri olan hava tanrısı enlil, her tür ağaç ve bitkiyi filizlendirmeyi, her tür hayvanı beslemeyi, yer yüzünde bolluğu ve bereketi sağlamayı aklına koyar. bu amaçla iki kültürel varlık olan emeş ile enten'i yaratır. bu sırada bildiğimiz manada insan henüz yaratılmamıştır. enlil bu iki canlıyı, yarı tanrı yarı insan diyebileceğimiz bir nitelikte, yer yüzünde bitki ve hayvanların ıslah edilmesi için yaratmıştır. enlil iki kardeşe görevler verir. enten hayvancılık, emeş ise çiftçilik yapacaktır.
enten hayvanclılığın altından başarıyla kalkar, hatta kardeşinin yapamadığı, yapmakta zorlandığı ve yarım yamalak yaptığı çiftçiliğe de el atar. hurma ağaçlarını, üzümü, tahılı ıslah eder. kardeşlerin arasında bir rekabet doğmaya başlayınca, emeş enten'in "tanrıların çiftçisi" olma iddiasına meydan okur. çünkü enten emeş'in işlerini bile ondan daha iyi yapar hale gelmiş ve tanrıların gözünde yükselmiştir. aralarında anlaşmazlık yaşayan iki kardeş, nippur'a, tanrı babaları enlil'in huzuruna giderler. enten emeş'ten şikayetçi olur. ve enlil konuşur:
"bütün ülkelere yaşam veren kutsal sular enten'den sorulur.
tanrıların kutsal çiftçisi olarak, her şeyi o üretir.
emeş, oğlum, kendini kardeşin enten'le neden bir tutuyorsun?"
iki kardeş, sami mitlerinde gördüğümüz sonucun aksine sümer'deki anlatıda kavgalarına devam etmezler ve barışırlar. bu da sümer edebiyatının ve uygarlığının pozitif yönünü yansıtmaktadır. bu sonuç mitin son satırlarında da açıkça görülür. iki kardeş, yer yüzünün yararı ve refahı için akıllıca davranmaya karar vermiştir. işte bu sonuç, sümer kültürünün, halefi sami kültürlerine kıyasla ne kadar pragmatist bir yapı teşkil ettiğinin en güzel kanıtlarından biridir. sümer mitolojisi bu özelliğiyle, mistik ve sorgulamadan uzak sami mitolojisiyle değil, tamamen insani ve akılcı olan hellen ve roma mitolojileriyle bağdaşır. nitekim sami mitlerinde olduğu gibi hellen ve roma'ya da kaynaklık etmiştir. hikayemiz şöyle güzel bir sonla biter:
"emeş enten'in önünde diz çöktü,
onun evine şarap ve hurma getirdi.
gümüş ve lapiş lazuli armağan etti.
kardeşlik ve dostlukla içip saçtılar.
birlikte, akıllıca ve iyi davranmayı kararlaştırdılar.
emeş ile enten arasındaki kavgada,
tanrıların sadık çiftçisi enten,
emeş'ten üstün olduğunu kanıtlar.
ey enlil baba, şükürler olsun sana."
ekleme: bazı noktaları eklemek istiyorum. sümeroloji'nin ilk yıllarından itibaren, tüm yönleriyle bilinen dumuzi ve enkimdu hikayesi, bir çok araştırmacı tarafından habil ile kabil hikayesinin kökeni olarak yorumlanıyordu. samuel noah kramer, philadelphia üniversitesi tablet arşivleri'nde ve istanbul eski şark eserleri müzesi'nde emeş ile enten mitinin parçalarını bulup birleştirmiş, ve bir anda, yıllardır enkimdu ve dumuzi ile bağdaştırılan habil ile kabil hikayesi hakkındaki bütün bilinenleri alt üst etmiştir.
bunu yaptığı tarih 1972. keşif dolayısıyla dumuzi ve enkimdu hikayesi tamamen bir yanlış anlamadır ve habil ile kabil hikayesinin asıl kökeni bulunmuştur. sümeroloji dünyası da bu yanlış anlamadan geri dönmüştür. ama tabi bu kramer'in keşfinden hemen sonra olmamıştır. zira keşif sümerolojinin gelişimine kıyasla oldukça geç bir tarihte. zamanla bilim camiasında kabul görmeye başlamıştır ancak hala bazı akademik olmayan kaynaklarda dumuzi ve enkimdu hikayesinin habil ile kabil hikayesiyle bağdaştırılması, bu kaynakların kendilerinin güncellememelerinden ve ciddi bilgi kaynakları olmamalarından kaynaklanır.
kramer, sümer mitolojisi adlı eserinin 1962 baskısında "düşük ihtimalle de olsa" dumuzi ve enkimdu'nun habil ile kabil hikayesinin kaynağı olduğunu söylemiştir. ancak 1972'deki keşiflerden sonra yapılan ikinci baskıda emeş ile enten hikayesi vardır ve kramer, dumuzi ve enkimdu için "habil ve kabil hikayesinin başka ve uzak bir motifi, gerçi artık bu ikisinin onlar olmadığını biliyoruz." demiştir.