Koku Hakkında Kendinize Farklı Gözle Bakmanızı Sağlayacak Kıvamda Bilgiler
bir moleküler biyolog adayı olarak yaptığım araştırmalar sonucunda koku duyumuz hakkında birkaç önemli olduğunu düşündüğüm bilgiyi aktarmakta bir sakınca görmüyorum:
- doğadaki istisnasız her şey gibi homo sapiensin de spesifik olarak evrimsel sürecinde özellikle şu anki hâlini almasının ürünüdür. yani tek bir tepkime/seleksiyon başka (?) olsaydı şu an bambaşka bir şekilde kokuyu algıladığımızı sanacaktık. çünkü her tür, yaşadığı ortama göre farklı koku alma becerileri geliştirmiştir.
- koku duyumuzun bize diğerlerine nazaran gereksiz gelmesinin nedeni: hayatta kalma açısından görme, dokunma ve duyma kadar temel olmamasından kaynaklanmaktadır.
- halk arasında sanılanın aksine sadece köpeklerde yüksek değildir. fareler ve köpekbalıklarında da koku duyusu hayati öneme sahiptir. örnek olarak insan türünde toplamda 900 adet, farelerde ise toplamda 1500 adet or geni tespit edilmiştir.
- insanların kokuyla ilgili genlerinin %60'ı işlerliğini yitirmiştir ve insansı maymunlar arasında en kötü koku yeteneklerine sahip tür insandır.
- beynimizin %5-7 arası koku bölgelerine aittir. köpek balıklarının ise beyinlerinin %70'i koku almak için özelleşmiştir.
- insan beyni 10.000 civarı farklı kokuyu algılayabiliyor.
- insanlarda 350 farklı işlevsel koku reseptörü türü bulunurken, farelerde 1300 farklı tür, köpeklerde ise 125-220 milyon farklı tür koku reseptörü bulunmaktadır. tazılarda ise +300 milyon olduğu düşünülmektedir.
- yaklaşık olarak 542 milyon yıl önce kambriyen patlaması zamanında çok hücrelilerde özelleşme meydana gelmeye başlamasıyla evrimleşmeye başladığı düşünülmektedir.
- günümüzdeki insan beyninin temellerini barındıran memeli beyinlerinin evriminin koklamaya bağlı olarak özellikle gerçekleştiği düşünülmektedir.
- koku alamama durumuna anozmiya denir.
- halk arasında doğru bilinen bir bilgi: koku duyumuz ile tatma duyumuz birlikte çalışır.
- bir bireyin yakın akrabasına cinsel istek duymama sebebinin feromonlar olduğu, bu feromonların salgılanmasında sorun yaşandığında (kültürel etkenler dışında) ensest eğilimler görüldüğü düşünülmektedir.
google araştırmacılarının bir maddenin kimyasal yapısına bakarak kokuyu tahmin eden yapay zekâ geliştirmesine ilişkin scholar'dan bir makale okumuştum, ona da değinelim şimdi:
koku haritasında benzer kokuları temsil edenler birbirine yakın görünür.
koku sahanlığımız açıktır. bu sebeple koku haritası çıkarmak zordur. nasıl koktuğunu bildiğimiz nesnel koku yoktur herkese özeldir (bkz: kualia).
google'daki bilim insanları da 5000'den fazla farklı molekülün lezzet ve koku veri kümelerini kullanarak bir sinir ağı eğitti ve buna ana koku haritası ismini verdiler
görselde koordinatların doğrudan ton ve doygunluk değeri çevrilebildiği renk haritasını görüyoruz
bu görselde ise ana koku haritası'ndaki benzer kokuların konumlandırılmasını görüyoruz. sonuç olarak ise modelin tahminlerinin, ortalama bir panelistinkinden daha fazla fikir birliğine yakın olduğunu bulduklarını ifade ettiler.
kaynaklar: evrim ağacı ileri okuma / plos one / gizmodo