Koronavirüs Vakalarına Dair Haberleri Yorumlarken Neye Dikkat Etmeliyiz?
test sayılarını bilmeden çizilen her grafik, yani gördüklerimizin %99'u, yanıltıcı.
"italya'da 1 ay önce x kadar vaka vardı, şimdi 100x.
öyleyse türkiye'de şimdi y vaka var, yarın 100y olur."
böyle kıyaslar halen medyayı domine ediyor ne yazık ki. "toplam vaka" ve "toplam ölüm" diye bir şey yok, sadece teşhis edilenler var. farklı test politikaları uygulayan ülkeler arasında vaka kıyası yapamazsınız. hatta aynı ülkede değişik dönemler arasında da kıyas yapamazsınız.
ne yazık ki bu bilgiler ülke bazında gönüllü olarak bildiriliyor ve hepsi güvenilir değil. global bir dünya sağlık örgütü veritabanı yok. our world in data manuel olarak şunları oluşturmuş:
ülke bazında toplam test sayıları
ülke bazında test oranları (milyon-kişi başına)
ama bunlara göre oranlamak da yetmiyor çünkü her ülkenin test metodolojisi farklı.
sadece ağır semptomları olanlar mı, şüphesi olanlar mı, yoksa rastgele mi?
sadece hayattakiler mi, yoksa önceden ölmüş olanlara da mı?
örneğin abd'de hem test sayısı nüfusa oranla çok az (~15k) hem de test kriteri aşırı katı. fakat medya o kadar sorumsuz ki, sağcı olsun solcu olsun, ana akım olsun alternatif olsun, ısrarla toplam vaka sayısından bahsediyorlar. bu sebeple millet, "330 milyonluk ülkede 3-4 bin vaka bir şey değil, grip her sene yüz binleri hastaneye yatırıyor, bu bir liberal globalist komplo" kafasında. halkın yarısı bunu ciddi bir tehdit olarak görmüyor. giderek katılaşan önlemler başarılı olur da virüsün yayılması yavaşlarsa ve hastanelerde kapasite aşımı olmazsa, bu sefer diyecekler ki "biz demiştik abartıyorsunuz" diye.
yanisi: az test yapılan ülkelerden gelen veriler, hastalığın gerçek yayılma hızından ziyade testlerin yayılma hızını ölçüyorlar.
1-2 gün önce bu konuda ufak bir podcast serisine başladım. merak etmeyin, üstüme vazife olmayan tıbbi tavsiyelerle işim yok. kaynaklar da bölüm açıklamalarında bulunuyor. (spotify | google | itunes | diğer ).
ilk bölümün başında, tam da böyle *yalan olmayan ama yine de yanıltıcı olan* veriler yüzünden şunu demiştim: sağlık personeli ve yöneticiler dışında, çoğumuzun son dakika haberlerini takip etmesinin hiçbir faydası yok, bilakis zararı var. an be an güncel istatistik vermeyin. gerçek tabloyu yansıtmıyorlar. sebep olduğu anksiyetenin yanında, priming etkisi yüzünden, sonradan görecekleri yalan yanlış haberleri yaymaya da daha müsait oluyor insan.
daha fazla tedbir, daha az haber (keep calm and panic responsibly).