Krzysztof Kieślowski'nin, On Emir'den Yola Çıkarak Çektiği On Bölümlük Dizi: Dekalog
dekalog, kieslowski'nin polonya televizyonu için, tanrı'nın musa'ya gönderdiğine inanılan "on emir"inden yola çıkarak çektiği on kısa filmden oluşan televizyon dizisi.
1988 yılında çekimine başlanan ve her birinde ayrı öykülerin anlatıldığı bu on kısa film, bilinen "dizi" film formatında değildir. her bölümün öyküsü ve oyuncuları farklıdır. buna rağmen, devamlılığı olmayan "dekalog"da oyuncular, kendi oynadıkları bölüm dışında da yer yer görünürler. zaten bütün olaylar aynı bölgede olmaktadır. aynı blokta oturan bu oyuncular zaman zaman asansörde, apartman girişinde, taksi beklerken, postanede vb. yaşamın içinde karşılaşırlar. bunun yanı sıra bütün bölümlerde yer alan "gizemli" bir karakter de vardır; yönetmen, kanımca bu karakterin on ayrı öyküye tanıklık etmesini sağlayarak bütünlüğü korumaya çalışmıştır.
dekaloglar, büyük bloklarda yaşayan insanların küçük dairelerindeki öykülerdir. dekalog, bir bütün olarak üç bin yıldır en büyük öğreti olarak insanın önüne konan din, ahlak, erdem gibi kuramlara yine aynı insan - bu kez 20. yüzyılda yaşayan "modern" insan- tarafından yapılan bir eleştiridir. bu eleştiri, bölümler boyunca doğrudan göndermeler yerine sembol ve imgelerle yapılır. her bölüm, insana açılan bir pencere gibidir. öyküler kısaca aşağıdaki şekilde...
Uyarı: Bu noktadan sonrası öyküler hakkında spoiler içerir.
dekalog jeden / bölüm 1
"senin tanrın benim, başka tanrın yoktur."
birinci bölüm, üniversitede öğretim görevlisi olan bir baba ve onun dünya tatlısı oğlu arasında, hayatın ve ölümün ne olduğu yönünde yapılan tartışmaların anlatıldığı bölümdür. tanrının olup olmadığını öğrenmek isteyen oğul ve bilimin yardımıyla bütün sorunların çözülebileceğine inanan bir baba vardır önümüzde. bir gün oğul, buz tutan gölde patenleriyle kaymak ister, baba da bilgisayarına başvurarak buzun kırılmasının mümkün olmadığını hesaplar ve oğlunun göle gitmesine izin verir. bölüm, dekaloglar içinde en çarpıcı bölümlerden biridir.
dekalog dwa / bölüm 2
"tanrı'nın ismini boş yere ağzına almayacaksın."
ikinci bölüm, keman çalan bir sanatçı kadın, onun ölmek üzere olan kocası ve kocasının doktoru arasında geçen öyküyü anlatır. kadın, bir başka erkekten hamile kalmıştır, eğer kocası yaşayacaksa çocuğu doğuramayacağını düşündüğü için doktordan -doktor aynı zamanda komşusudur- kocasının yaşayıp yaşamayacağı hakkında kesin bilgi istemektedir. doktorun söyleyeceklerine göre ya çocuğunu düşürecek, ya da doğuracaktır. bir yaşama karşılık başka bir yaşamın çelişkisinin resmedildiği bölüm, dekaloglar içinde sevgi ve duyarlılığın en yüksek olduğu bölümlerden biridir.
dekalog trzy / bölüm 3
"altı gün çalışacaksın, bir gün dinleneceksin"
üçüncü bölüm, yalnızlık ve çaresizlikten bunalmış bir kadın ve onun (evli) eski sevgilisinin arasında geçen öyküyü anlatır. herkesin aileleriyle bir arada olduğu bir noel gecesinde yapayalnız olan kadın, bu geceyi eski sevgilisiyle birlikte geçirmek için bin bir türlü yalan söyler. noel gecesinde sokaklar, tren garları ve hastanelerin acımasız yalnızlığı, kadının –ve modern insanın- yalnızlığının ölçüsünü ifade etmektedir. bir tarafta düzenli bir yaşam, aile; diğer tarafta sınırsız bir yalnızlık. bölüm, dekaloglar içinde en iç acıtan bölümlerden biridir.
dekalog cztery / bölüm 4
"anne ve babana saygılı davranacaksın."
dördüncü bölüm, genç bir kız ve yıllarca babası olduğuna inandığı ama gerçekte babası olmayan bir adam arasındaki öyküyü anlatır. tiyatro öğrencisi bu kız, yıllarca babası olarak bildiği adama karşı -gerçeği öğrendikten sonra- duygularını sorgular. hissettiği şeyler baba sevgisinin ötesinde bir sevgi midir? baba da gerçeğin ortaya çıkmasının ardından benzer bir hesaplaşmaya girmiştir; yıllarca birbirlerine duydukları sevgi aslında bir aşk mıdır? bölüm, sevginin sınırları üzerine çok ciddi sorgulamalar getiren, dekaloglar içinde en güçlü bölümlerden biridir.
dekalog piec / bölüm 5
"öldürmeyeceksin."
beşinci bölüm; ahlaki değerlerden yoksun bir taksi şöförü ve onu aslında bir hiç uğruna öldüren işsiz, amaçsız bir genç arasındaki öyküyü anlatır. genç, bu cinayet nedeniyle ikinci bir "cinayet"le idam edilecektir. yönetmen, her iki cinayetin vahşiliğini ifade etmek için seyirciyi dehşete düşürmekten kaçınmamıştır. bu bölüm daha sonra eklemelerle genişletilmiş ve "öldürme üzerine küçük bir film" ismiyle dünya çapında tanınan bir filme dönüşmüştür. bölüm, modern dünyadaki insanın derin bunalımlarını anlatırken "adalet"i de masaya yatırır, dekalogların içinde en sarsıcı bölümdür.
dekalog szesc / bölüm 6
"zina etmeyeceksin."
altıncı bölüm; bir delikanlının, evinin karşısında oturan bir kadına duyduğu aşkın öyküsüdür. kadına yaklaşabilmek için türlü tuhaflıklar da dahil pek çok şey deneyen delikanlı bu aşk "yara"sı yüzünden yıkıma uğrar. kadın da aynı süre içerisinde gencin duygularını anlamaya çalışırken aşkı ve bağlılığı sorgulatan sarsıcı bir dönem geçirir. bu bölüm de altıncı bölüm gibi genişletilerek "aşk üzerine küçük bir film" adıyla sinema filmi haline getirilmiştir. bölüm, dekaloglar içinde duyguyu en iyi anlatan bölümlerden biridir.
dekalog siedem / bölüm 7
"çalmayacaksın."
yedinci bölüm; kendi kızını annesinden çalmak zorunda kalan bir genç kadını anlatır. genç kadının "yasak aşk" sonucu doğan çocuğu, toplumsal ve kişisel çıkarlar nedeniyle aile tarafından yaşlı annenin çocuğu olarak gösterilmiştir. "gerçek" anne bunu kabullenmez ve kendi çocuğunu kaçırmak zorunda kalır. "insan kendine ait bir şeyi aldığında onu çalmış mı olur?" ana düşüncesi etrafında örülen öykü, dekaloglar içinde insanın içini en çok acıtan ve alışılmış kuralları en çok sorgulayan bölümlerden biridir.
dekalog osiem / bölüm 8
"yalan yere şahitlik yapmayacaksın."
sekizinci bölüm; üniversite'de öğretim görevlisi olan yaşlı bir kadınla onu görmek için amerika'dan varşova'ya gelen yahudi bir kadın arasında geçen öyküyü anlatır. öğretim görevlisi olan kadına, savaş yıllarında nazi'lerden kaçan küçük bir yahudi kız getirilmiş, kendisinden kızın hayatını kurtarmak için kızın "hristiyan" olduğu yönünde şahitlik yapması istenmiştir. bu isteği reddeden kadın yıllarca bu davranışıyla hesaplaşmıştır. aradan yaklaşık kırk yıl geçer ve kadın bu "küçük yahudi kız"la yüz yüze gelir. bölüm, dekaloglar içinde dini kuramların günümüzün değerleriyle yeniden sorgulanmasını en iyi anlatan bölümlerden biridir.
dekalog dziewiec / bölüm 9
"komşunun evine tamah etmeyeceksin."
dokuzuncu bölüm; iktidarsız olduğunu öğrenen bir koca ile kendisini aldatan karısı arasındaki öyküyü anlatır. test sonuçlarını karısına açıklayan koca, karısından "aşkın bedende değil, kalpte olduğu" cevabını alır, kadın kocasını sevmektedir. fakat, kadının aynı zamanda bir sevgilisi vardır. yönetmenin "cinsellik olmadan aşk, nereye kadar aşktır?" sorusuna cevap aradığı bu bölüm, dekaloglar içinde bağlılığın ve sevginin sorgulandığı en çarpıcı bölümlerden biridir.
dekalog dziesiec / bölüm 10
"komşunun karısına, kölesine, hiçbir şeyine tamah etmeyeceksin."
onuncu bölüm; babalarının, ölümünün ardından kendilerine değerli bir pul koleksiyonu bıraktığı, hali vakti yerinde olmayan iki kardeşi anlatır. diğer bölümlere göre "komedi" olarak değerlendirilebilecek bu bölüm; günümüz yaşamı için yeni anlamlar bulmak, insanların davranışlarını anlamak için buyrukların ötesinde başka şeyler bulunması gerektiğini önümüze koyar. kara mizahtır.
dekalogların tümü, izleyen üzerinde ciddi bir etki bırakır. toplumsal ilişkiler ve insan çelişkilerini kavrama konusunda birer ders kitabı niteliğinde olan dizi "erdem nedir?", "iyilik ve kötülük nedir?" sorularına cevap arıyor, izleyene de aratıyor. üç bin yıllık kurallar bugünün dünyasını anlamamıza yetiyor mu? bu kuralların yardımıyla bu dünya ile baş edebilecek miyiz?
bütün bölümlerde yer alan oyuncuların performansları, kamera ve ışık kullanımı, müzik, senaryo ve önemlisi kieslowski'nin niyeti ve yaptıkları, dekalog'u sinema tarihinin başucu eserlerinden biri yapmaya yetiyor.