Metrobüs ve Marmaray'da Zaman Kazandıracağı Düşünülen Tekli Çiftli Durak Sistemi
Nedir bu öneri? Metro örneği ile açıklayalım
bu sabah metroda boş boş düşünürken bir öneri geldi aklıma. biliyorsunuz ki dur kalkıyla, beklemesiyle her durakta 2 dk'lık bir kayıp oluşuyor. bu da metro yolculuğunun bir türlü bitmemesine sebep oluyor.
4 ayrı hatla çözülebilecek sistem düşündüm:
20 duraklı bir hat için her durağın ismini 1 - 2- 3...20 diye sıralarsak:
a metrosu
1-3-5-7...19. duraklarda duracak toplam 10 durak
b metrosu
2-4-6-8...20. duraklarda duracak toplam 10 durak
c metrosu
1-2, 4-5, 7-8, ......18-19. toplam 14 durak
d metrosu
2-3, 5-6, 8-9........19-20. toplam 14 durak
bu sistemde tren kalkış sırası;
1 a
2 d
3 b
4 c
şeklinde olmalıdır. nedeni: tekten çifte geçecek yolcuların diğer treni fazla beklememesi.
şimdi, çekmeköy - üsküdar metrosuna biniyoruz. ilk durak olduğu için a metrosundayız. 19. durağa yarı yarıya sürede varıyoruz. 40 dk'lık yol 20 dk oluyor. 19'dan 20. durağa aktarma yapmamız lazım. 5 dk bekleyip, d metrosuna aktarma yapıyoruz. bu sistemle çekmeköy - üsküdar 15 dk kısalmış oluyor. ancak çiftten çifte veya tek sayıdan tek sayıya gittiğimizde bu süre yarı yarıya düşmüş oluyor. örneğin; 1'den 19'a gittiğimizde 38 dk'lık yol 19 dk'ya düşmüş olacak.
Bu fikrin metrobüs versiyonu (via @arslantik)
"daha önce metrobüs için düşünmüş ve 3 boyutlu simülasyonunu yapıp test etmiştim.
https://github.com/…arslan/metrobüs_simülasyon/wiki
sayı yerine renk kullanmıştım. renkler daha anlaşılır bence.
simülasyon videosu:
duraklar arası mesafeleri de google maps'ten bakıp simülasyona o şekilde girdim.
iett ye ulaştım, durak yolcu yoğunluklarını verdiler. yoğun durakları aktarma yapılabilecek ortak durak olarak belirledim. otobüslere durma hızlanma ivmesini gerçekçi vermeye çalıştım. max hız 70km/s verdim.
simülasyonu çalıştırdım, %12-%15 kadar bi zaman tasarrufu sağlıyor çıktı."
Marmaray için bir hesap yaparsak
marmaray'da 43 adet durak var. toplam mesafe 76,6 kilometre. mevcut şartlarda süre gebze - halkalı arası için teorik olarak 111 dakika. bu 111 dakikada trenler 43 kere duruyor. bununla beraber trenin maks. hızı teoride 100km/h ama ekonomik olması açısından 60km/h hızla hareket ediyor.
referans olarak bu video'yu aldım. 3 tane durağı örnek veri aldım ve hesabımı yaptım.
tren video'nun 03:37 anında osmangazi isimli durakta duruyor. 04:18'de tekrar hareketine başlıyor. fatih isimli bir sonraki durağa 05:41'de yanaşmaya başlıyor. tamamen durması 06:08'inci saniyede gerçekleşiyor. trenin tekrar harekete geçtiği an ise 07:02'de.
çayırova durağına 08:15'de giriş yapıyor ve yavaşlayarak 08:43'te tam olarak duruyor. tekrar harekete geçmesi ise 09:10'da gerçekleşiyor.
şimdi elimizde olan veriler şunlar:
3 durak için tamamen durma süresi ortalama 41 saniye. bir marmaray durağı yaklaşık 250 metre. bu 250 metrelik mesafe yavaşlarken yaklaşık 30 saniyede kat ediliyor. buna karşılık durak arası peronları katmadan ölçtüğümüz mesafe osmangazi - fatih (gebze teknik) arası 1450 metre ve fatih - çayırova arası için 1200 metre.
yanaşırken kaybedilen süreyi de bu bilgiler ışığında hesaplayabiliyoruz. 2650 metreyi marmaray normal hızında 156 saniyede alırken. (saatte ~60km/h) bunun yaklaşık onda biri olan 250 metrelik durak uzunluğunu 30 saniyede alıyor. düz bir oran orantı yapacak olsaydık tren normal hızında 250 metreyi (250*156)/265014,72 yani yaklaşık 15 saniyede alacaktı yani yavaşlarken de 15 saniye kaybediyoruz..
şimdi, durakta bekleme süresi 41 saniye. hızlanma ve yavaşlamadan kaybımız da 15 saniye. trenler nispeten seri şekilde hızlanıyor ama hızlanırken de hadi düz hesap olsun, 4 saniyelik bir kayıp olsun ekstradan her durak 1 dakikalık bir zaman kaybı demek. toplamda 43 durak olan bir marmaray 42 kere değil de 21 kere durduğunda kazancımız toplamda 21 dakika. yani her iki durak başına 1 dakika .
sefer sıklığının da hadi 8 dakika olduğunu varsayalım. standart normal dağılıma göre perona gelen yolcunun treni bekleme süresi ortalama 4 dakikadır. gelecek olan trenin bizim gitmek istediğimiz durağa denk gelmeme ihtimali de yarı yarıya olacağı düşünülürse %50 ihtimalle 8 dakika daha beklememiz gerekecek ve dolayısıyla ortalama bekleme süresi 4 dakika artarak 8 dakika olacak.
her iki durakta bir dakika kazandığımıza göre 4 dakkalık ekstra tren bekleme/aktarma süremizi telafi edip bu sistemden karlı çıkabilmeniz için marmaray ile en az 10 durak gitmeniz gerekiyor. hadi ortalama bir marmaray kullanıcısı ataköy - pendik hattının yarısı kadar (12 durak) seyahat ettiğini düşünürsek bu sisteme göre sadece 2 dakika kar ediyor.
peki 2 dakika için bunca kargaşaya, kaosa değer mi?
bence değmez. hatta çoğu insana sorsalar 10 dakika daha sürsün aktarma yapmayalım der. ayrıca marmaray'da ayrılıkçeşmesi, yenikapı gibi diğer ulaşım araçlarına aktarma yapılan ve bana göre her trenin mutlaka durmasını gerektiren duraklar var. araçların bu durakları atlaması da mantıklı olmaz. daha bunun arızası var osu var busu var. kısaca özetlemek gerekirse uygulamaya değmez bir fikir.
diğer meseleler:
soru: trenler sadece iki duraktan birinde durursa diğerini nasıl geçecek? orada vakit kaybı olmayacak mı?
cevap: hayır teoride bir sorun olmaz. çünkü a treni 1.3.5.7 b treni 2.4.6.8 şeklinde ilerlediği vakit iki tren de durakları atlayarak daha hızlı hareket ettiğinden birbirlerine yetişmeyecekler.
soru: peki sadece bazı trenler express olsa onlar durmasa olur mu?
cevap: bu sistem ancak her tren iki durakta bir durarsa işleyebilir, diğer türlü hızlı olan trenin diğerini geçmesi sinyalizasyon açısından bir kabusa dönüşür. yht kazalarında ölenleri unutmadık.
(bkz: 13 aralık 2018 ankara-konya yht kazası)
(bkz: 8 eylül 2021 yht kazası)