Mitolojide Neden Özellikle Kuş Simgesi Türlü Biçimlerde Kullanılmış?
yunan mitolojisinde ares, afrodit'le aşna fişne ederken kapıya diktiği askeri alectryon uyuyakalıp da, sabah frodit'in kocası hepaistos onları basınca sinirlenip alectron'u bir kuşa çevirir. artık horoz olmuştur ve güneşin doğumunu asla ıskalamayacak, hep haber verecektir.
horoz uğurlu sayılır. eski türklerde horoz pek tabii uğurludur, çünkü tanrı kelimesinin kökü "tan", türklerin en kutsal motifidir ve horoz tan'ın kızıllaşmasını haber verir. iran mitolojisinde, tarih-i taberi'ye yansıyan keyumers hikayesinde horoz kutsaldır, zira keyumers'in oğlunun beşiğinin başına dikilmiş, oğlunu ısırmaya gelen bir yılanı haber vermiştir öterek. "haber veren horoz" hep uğurlu sayılır, bu da "sabahın müjdecisi" gibi kabul edilmesinden ileri gelir.
bu "müjdecilik" özelliği, kehanetlerde sık sık anılan bir hayvan olmasını sağlamıştır horozun. en meşhuru, incil'de geçer. isa, aziz peter'e "bugün horoz ötmeden evvel beni üç defa inkar edeceksin" der. peter seni asla inkar etmem dese de, isa üstelemez. isa sanhedrin'de hüküm giydikten sonra, bir genç kız peter için "bu da o isa ile beraberdi" der, peter inkar eder. sonra bir başka kız "bu da o dinsizlerdendi" der, peter yine inkar eder. en son ferisiler peter'in aksanının onu ele verdiğini, onun da isa gibi dinsiz olduğunu söyleyince peter yüksek sesle lanet okuyup yeminler ederek isa'yı tanımadığını söyler. ve o esnada bir horoz öter, peter bunu duyup, son akşam yemeğinde efendisinin söylediği kehaneti hatırlar. çok üzülür, ağlayarak dışarı çıkar ve nedamet getirir.
horoz, evet, kehanetin kuşudur. peki karga?
karga ve ağabeyi kuzgun, anlaşılabilir nedenlerle hep ölümle ilişkilendirilmiş. leşle beslenen bir hayvan için normal; the crow filmi ve poe'nun ölümsüz şiiri the raven ile aklımıza böyle işlendi. mitolojik dönemde, birinin etini yemenin, kanını içmenin vs. o nesnenin gücünü, kişiliğini de aktardığına inanılırdı. bu yüzden kızıl yazıtlarında türkler ölülerin kaç tane pars öldürdüğünü yazarlar, bu yüzden aslan penisi yiyerek afrodizyak etki aranır. bu yüzden "bu isa'nın eti, bu da kanı" diyerek ekmek yer ve şarap içer hristiyanlar. karga/kuzgun da, ölülerin etini yiyerek, onların gücüyle donanır, hatta kargalar kimi zaman katledilenlerin bir nevi reenkarnesidir. bu yönleriyle kargalar kimi zaman atalarla ilişkilendirilirler, hinduizmde örneğin kargalar tanrısallaşmış atalardır.
fakat kargaya biçilen bir don daha var, o da "haberci". odin'in iki kargası/kuzgunu vardır, hugin ile munin, "düşünce ve hafıza". bu iki kuzgun dünyayı dolaşır, odin'e haber verirler. benzer özellik, karaçay türk mitolojisinde de karşımıza çıkıyor: "kara karga col nökerlik eterikdi, eliya / hapar berirge sanga aylanıp keterikdi, eliya..." yıldırımlar tanrısı eliya için kargalar haberci işlevi üstlenirler.
nuh tufanında gemiden karga salınması ve karanın göründüğünün böyle anlaşılması yine karganın haber verici işleviyle açıklanabilir.
bir de şu var tabii, örneğin türklerde göçebe dönemde karga iyi, uğurlu bir hayvandır hatta aşina sülalesinin ongunu olabilir. fakat toprak tarımına geçildiğinde karga uğursuz olmuştur, zira ekinleri yer.
ruhların kuşlarla ilişkilendirilmesi en baskın şekilde türklerde var elbette. oğuz boylarının ongunlarından, şamanların kuş donuna girmesine uzanan bir skalada kuşlar sürekli türk mitolojisinde karşımıza çıkar. kuşların boyları temsil eden ongunlar olarak kullanılmalarından, atalar ile ilişkilendirildiği çıkarımını yapabiliriz; akraba macarlarda da tuğrul kuşu rüyalara giren, esin veren ve atasal ongun olarak karşımıza çıkar. kuş, ruhun simgesel karşılığıdır, hem kişiler, hem de boylar ve topluluklar bireysel ve kolektif ruhlarını belli kuş türleriyle sembolize ederler.
bir de (bkz: haruspex) var tabii. romalılar başta olmak üzere kadim uluslar koyun ve benzeri hayvanların yanında, belli ve uğurlu kuşları kurban eder, iç organlarını bir sunağa döker, organların aldığı şekle göre kehanette bulunurlardı.