Mustafa Kemal Atatürk, Kubilay Olayına Nasıl Tepki Vermişti?
mustafa fehmi kubilay, ölüm yıl dönümünde saygıyla andığım şehit asteğmen.
kazım özalp paşa, olayın duyulması üzerine mustafa kemal paşa'nın tepkisini şöyle anlatmaktadır:
"bu haber ankara'da bir bomba tesiri yaptı. derhal köşke çağrıldım. mustafa kemal paşa görülmemiş şekilde kızgın, üzgün ve heyecanlıydı. başvekil ismet paşa, milli müdafaa vekili zekai bey (apaydın) ordu müfettişi fahrettin paşa (altay) da köşke geldiler. mustafa kemal paşa çok sinirli bir durumda söze başladı: 'bu ne haldir, mürteciler hükümet meydanında ordunun subayını din adına boğazlayabiliyorlar. binlerce menemenliden kimse çıkıp mani olmuyor, bilakis tekbirle teşvik ediliyorlar. yunan idaresi altındayken bu hainler neredeydiler? onların namusunu ve dinini kurtaran ordunun bir subayına reva gördükleri bu saldırının cezasını yalnız hain katiller değil, hepsi en ağır şekilde çekmelidir. bu, cumhuriyetin ve bizim başımızı kesmektir. bundan bütün menemen sorumludur. bu kasaba da vilmodit(*) ilan edilmeye müstahak olmuştur. derhal harekete geçmeliyiz' dedi. vakit kazanmak ve havayı biraz yumuşatmak için 'acaba ayrıntılı raporların gelmesini beklesek mi?' diye bir görüş ortaya attım. aramızda bir-iki gün beklemeyi, paşa’nın tepkisinin ne ölçüde değişebileceğini görmeyi uygun gördük. ancak normal kanuni işleri hemen başlattık. paşa bir daha vilmodit'ten bahsetmedi. derviş mehmet ve arkadaşları yakalandı, kurulan divanı harp’te mahkeme edilerek idam edildiler. mustafa kemal paşa bu olayı hiçbir zaman unutmadı. bir daha da çok parti denemesine girişmedi."
(kazım özalp, atatürk’ten anılar, türkiye iş bankası, ankara, 1992, s.47–48)
(*): fransızca olan 'ville maudite' kelimesinin karşılığı, cezalandırılmış şehirdir. vilmodit kasaba demek, o kasabanın bütün halkı şehir dışına çıkarılır, aileler birer ikişer memleketin başka şehirlerine dağıtılır, tam boşaltılmış şehir tümüyle yakılır, bugünkü ve yarınki nesillere ibret olmak üzere hükümet meydanında büyük bir siyah taş, sütun olarak dikilir.