1933-1945 arası süren 3.reich dönemine dair hiçbir fikri olmayanlara, konuyu nereden ne şekilde okumaya başlayacağım diye düşünenlere bazı kitap tavsiyelerini yazacağım. bunların hepsini okursanız nazizmin ne olduğuna ve neden bir korku imparatorluğuna dönüşüp sonunda da yıkıldığına dair kafanızda bir şekil ortaya çıkacaktır. kitapların hemen hepsi doğru düzgün şeyler. "naziler - ufolarla diriliş", "hitler-büyücüler" gibi otobüs mola yerlerinde 10 liradan satılan abuk fantezi kitaplar değil.

1. nazi imparatorluğu / doğuşu - yükselişi - çöküşü

giriş olarak tavsiye edebileceğim ilk kitap amerikalı gazeteci william l. shirer'ın yazdığı, nazi almanya'sının derli toplu bir portresini çizen 3 ciltlik seri: nazi imparatorluğu / doğuşu - yükselişi - çöküşü

william shirer nazilerin iktidara geçtiği dönemde almanya'da bulunan bir amerikalı gazeteci. ülkeden ayrılmaya zorlanana dek yaptığı gözlemleri not almış ve savaştan sonra da alman devletinin binlerce belgeden oluşan arşivini birazcık inceleyebilmiş bir kişi. kitaplarını okursanız nazilerin iktidara yürüme süreçleri ile savaşı nasıl çıkardıklarını ve savaş esnasındaki davranışlarını kronolojik olarak görebilirsiniz. iyi bir özettir ve konuya yavaş ama düzgün bir giriş yapmanızı sağlar.

bu yumuşak girişten sonra işleri biraz sertleştirelim.

2. hitler 1889-1936 hubris ve hitler 1936-1945 nemesis

2. kitabımız ian kershaw'un yazdığı iki ciltlik harika bir biyografi; hitler 1889-1936 hubris ve hitler 1936-1945 nemesis. bu biyografiyi okuduğunuzda silik bir adamın hangi koşullar altında ne şekilde etkili bir ajitatöre ve daha sonra da kendisini dikkate almayanlar sayesinde bir diktatöre dönüşebildiğini çok iyi anlayabileceksiniz.

3. hitler'in psikopatolojisi

3. kitabımız bulunması birazcık zor, çerez kıvamında az sayfalı bir kitap, walter c. langer'ın yazdığı hitler'in psikopatolojisi. kitap o dönemin psikoloji kuramları ışığında hitler'in davranışlarını analiz etmek üzere yazılmış bir ingiliz istihbarat çalışması aslında. içinde hitler'in tek testisli olduğu için bu davranışları sergilemiş olabileceğine dair bazı acayip tahminler de olsa bilimsel çalışma sayılabilecek bir değeri var ve o dönemdeki psikoloji bilimi açısından hitler'e karşı bakışı size güzelce anlatıyor.

4. hitler almanyası 1933-1945

4. kitap jane caplan'ın derlediği ve farklı yazarların makalelerinden derlenen hitler almanyası 1933-1945. kitapta yer alan makaleler nazi almanyası ile alakalı çeşitli konularda size güzel bilgiler veriyor.

5. hitler imparatorluğu işgal avrupa'sında nazi yönetimi

5. kitap mark mazower'ın yazdığı "hitler imparatorluğu işgal avrupa'sında nazi yönetimi". kitapta nazilerin avrupa çapında kurmaya çalıştığı yönetimin ne şekilde bir yönetim olduğuna dair gerçekten güzel bir çerçeve çiziliyor. atlanmaması gereken bir eser.

işleri biraz sertleştirelim ve ideolojik kuramlara dalalım.

6. nazi almanyası ve yahudiler zulüm yılları: (1933-1939)

6. kitabımız saul friedlander'ın yazdığı 2 ciltlik bir eser olan "nazi almanyası ve yahudiler zulüm yılları: (1933-1939)" ve "nazi almanyası ve yahudiler imha yılları: (1939-1945)". bu ciltlerde nazilerin başta yahudiler olmak üzere toplum dışı olarak görülen tüm azınlıklara ne şekilde yaklaştığına dair detaylı ideolojik analizler ve pratik yaklaşımlara dair örnekler var. nazilerin kafasını birazcık anlayabilmek için kitaplıkta olması gereken bir eser.

7. gestapo: nazizm döneminde tahakküm ve terör

7. kitabımız biraz ayrı bir konuya odaklanan ama nazi ayrımcılık mantığını ve pratiklerini güzelce anlatan bir eser; carsten dams ve michael stolle'un yazdığı "gestapo: nazizm döneminde tahakküm ve terör". bu kitapta nazi terör pratiklerinin nasıl ortaya çıktığı, geliştiği ve ne şekilde sonuçlandığı gayet güzelce açıklanmış.

8. resimlerle nazi tarihi gestapo

madem gestapo'dan girdik oradan devam edelim. 8. kitap rupert butler'ın yazdığı, 2000'lerin başında çıkan, okuması kolay ama nazi terörünün ne şekilde ilerleyebileceğini çok iyi anlatan bir kitap; resimlerle nazi tarihi gestapo. gestapo pratikleri basit ve net anlatılmış bu kitapta.

9. gestapo: doğuşu yükselişi ve çöküşü

9. kitabımız yine gestapo ile alakalı bir kitap jacques delarue'nun yazdığı "gestapo: doğuşu yükselişi ve çöküşü". fransız direnişinde olan ve yakalanıp hapis yatmış yazar ss'in terör uygulamalarını bu kitapta anlatıyor.

10. hitler kitabı

10. kitabımız benim içeriğine biraz temkinli yaklaştığım bir kitap. aslında stalin için sovyet istihbaratınca (nkvd) hazırlanan ve hitler'in yakınında bulunan 2 eski ss'in sorgulanması sonrası ortaya çıkarılan bir istihbarat raporuna dayalı bir eser; hitler kitabı. yazarları henrik eberle ve mathiass uhl. o dönemdeki nkvd sorgu tekniklerini birazcık okumuş birisi olarak rusların iki eski naziye istedikleri her şeyi söyletmeyi başarabileceklerini düşündüğümden sanki raporun stalin'in hoşuna gidecek şekilde detaylarla doldurulmuş olduğunu düşünüyorum ama genel yapı itibariyle hitler ve yakın çevresine yönelik anlatılardan oluşan bir kaynak olduğu için de okunması gerekir diye düşünüyorum.

11. hitler ve almanya'sı - stalin ve rusya'sı

stalin dedik oradan devam edelim. richard overy'nin yazdığı 11. kitabımız biraz eski ve bulunması zor ama aslında temelde aynı kafada olan 2 diktatörün karşılaştırıldığı hitler ve almanya'sı - stalin ve rusya'sı isimli kitap renkleri, ideolojileri ve sembolleri ne olursa olsun diktatör kafasının aynı olduğuna dair güzel bir karşılaştırma kitabı.

12. şeytan’ın günlüğü: alfred rosenberg ve üçüncü reich'ın çalınan sırları

hitler'in yakın çevresine girelim 12. kitabımız robert k. wittman ve david kinney birlikte yazdığı "şeytan’ın günlüğü: alfred rosenberg ve üçüncü reich'ın çalınan sırları" isme bakınca ufolar, büyücüler ve hitler tadında bir algı yaratıyor ama öyle değil. alfred rosenberg denen kişi bizim nazi hayranları! arasında pek bilinmeyen bir isim ancak nazi almanya'sında en az goebbels, goering, hess kadar etkili bir nazi ve partinin baş ideoloğu. yazdığı the myth of the twentieth century isimli kitap nazi almanya'sında hitler'in kavgam'ından sonra en çok satılan ikinci nazi ideoloji kitabı. adam silik bir tip gibi görünebilir ama hitler ile yaptığı ideolojik sohbetler sonucunda tüm soykırım işlemlerinin şekillenmesi gibi bir gerçeklik var. dolayısıyla şeytan’ın günlüğü: alfred rosenberg ve üçüncü reich'ın çalınan sırları kitabını mutlaka okuyun ve bu tipin ne şekilde bir karakter olup nazi politikalarına yön verdiğini kendiniz görün.

13. hitler'in kavgam'ı üzerine bir analiz: nasyonal sosyalizmin poetikası

13. kitabımız albrecht koschorke'in yazdığı "hitler'in kavgam'ı üzerine bir analiz: nasyonal sosyalizmin poetikası" isimli eser. bu kitabı okumanız ve anlamanız için kavgam'ı okumanız şart değil ama bu kitap içinde kavgam'ın neden insanları etkilediğine dair güzel bir anlatım mevcut. kısa bir kitaptır kendisi, 1 günde bitirebilirsiniz.

14.  führer devleti

14. kitabımız norbert frei'ın yazdığı führer devleti. bu kitapta nazilerin kurduğu parti devletinin ideolojik ve yönetimsel arka planı anlatılıyor. biraz ağır bir kitap sayılabilir ancak parti-devleti nedir, ne şekilde kurulur ve işletilir sorusuna güzel bir cevaptır.

bu noktada nazilerin ne şekilde yönetimi ele geçirdiklerini anlamamız lazım. buna girmek için de 1933 öncesi alman siyasi durumunu ve weimar cumhuriyeti'ni birazcık tanıyalım ki hitler'in hangi siyasi koşullarda ortaya çıktığı belli olsun.

15. weimar cumhuriyeti'nin kısa tarihi

15. kitabımız colin storer'ın yazdığı weimar cumhuriyeti'nin kısa tarihi. kitabı okuyun ve kişisel hırslar ve siyasi körlüklerin ne gibi felaketlere yol açabileceğini kendiniz görün.

16. naziler iktidarı nasıl ele geçirdi?

16. kitap harika bir eser. william sheridan allen'ın yazdığı bir bilimsel çalışma olan naziler iktidarı nasıl ele geçirdi? almanya'daki küçük bir şehri konu alan çalışmada kişisel çıkarların ne şekilde toplumsal karmaşaya neden olabileceğini ve insanların şahsi menfaatler uğruna nelere göz yumabileceğini anlatıyor. mutlaka okunmalı.

evet bu kadar teorik okuma yeter, şimdi savaş dönemine geçmek zorundayız.

17. 2. dünya savaşı tarihi

öncelikle 17. kitap olarak efsane ingiliz askeri tarihçisi liddell hart'ın yazdığı 2.dünya savaşı tarihi'ni okuyun. birazcık sıkıcı ve resmi askeri tarih kronolojisi gibi bir kitap ama savaşın genel gidişatını çok iyi özetleyen bir eser.

alman harekatlarına odaklanmak isteyenler için gelsin.

18. barbarossa harekatı

18. kitabımız ilginç bir kitap. olayı alman tarafından anlatan 3 ciltli bir eser: barbarossa harekatı. yazarı eski bir nazi olan paul carell. sovyet-alman mücadelesini alman tarafından anlatan güzel bir çalışma. eski baskıları sahaflardan bulunabilir.

19. buzkıran

19. kitap viktor suvorov'un yazdığı buzkıran. aslında bu kitap da benim hitler kitabı gibi kuşkuyla yaklaştığım bir kitap çünkü yazarı eskiden sovyet istihbarat subayı olarak görev yaparken batıya iltica eden birisi ve bu tip kişilerin mecburen bir tarafı tutan şeyler yaptığını biliyoruz. ancak yazar stalin'in hitler'i kendi ülkesine saldırıya kışkırtmasına yönelik ilginç bir bakış açısını anlatıyor bu kitapta. okumakta fayda var.

20. hitler'in yahudi askerleri

20. kitabımız bizde pek bilinmeyen ama nazilerin kendileri hakkında bayağı bir kafa patlattığı mischling'lerin alman ordusundaki durumunu anlatan bir kitap; hitler'in yahudi askerleri. yazarı bryan mark rigg. mischling'ler büyükanneleri ve büyükbabalarından en az 1 tanesi yahudi olan ve ari kanlarının yeterince saf olmadığı düşünülen! yarı yahudi almanlar. naziler bu yarı yahudilerle ilgili gerçekten çok arada kalıyorlar ve bu kitapta da bu gruba mensup olanların durumu anlatılıyor.

21. lanet savaş

21. kitabımız almanların rus harekatını anlatan, guido knopp'un yazdığı lanet savaş. rusya seferinin ne olduğu güzelce anlatıyor.

22. stalingrad: ders ve uyarı

22. kitabımız yine guido knopp'un yazdığı "stalingrad: ders ve uyarı". adından da anlayacağınız gibi almanların karşılaştığı çok büyük bir askeri felaket olan stalingrad'ı anlatıyor.

23. stalingrad

stalingrad derken 23. kitabımız antony beevor'ın harika kitabı stalingrad. kitapta bu harekatla ilgili olarak öğrenmek isteyebileceğiniz yığınla konu var.

savaşı almanlardan dinlerken okuyacağınız kitaplara gelelim.

24. bir askerin anıları

24. kitabımız general heinz guderian'ın yazdığı bir askerin anıları. guderian alman zırhlı birliklerini inşa eden ve savaşta kullanım şekillerini tayin eden çok önemli bir subay. ayrıca savaş süresince hitler'e yanlış yaptığını söyleyebilen ve hitler'in kendisini hizmetten kovmasına rağmen ortadan kaldırtmayıp geriye çağırdığı çok nadir bir kişilik. savaşa dair bakış açısını okumanız şart.

25. achtung-panzer! / dikkat tank!

guderian derken 25. kitap olarak kendisinin yazdığı achtung-panzer! / dikkat tank! kitabını da okuyun. bu aslında askeri bir doktrin kitabı ama alman tank birliklerinin nasıl inşa edildiğini gösteren temel bir eser.

26.  hitler’in generalleri konuşuyor

26. kitabımız liddell hart'ın önemli eseri hitler’in generalleri konuşuyor mutlaka okunması gereken bir kitap. savaşı ele alan ve gittikçe askerleri uzaklaştırıp kendisini yönetime koyan hitler'in nasıl hatalar yaptığını ve buna rağmen hitler'e olan körü körüne bağlılığın da bir ulusu nasıl felakete sürüklediğini anlatan çok iyi bir kitap.

27. hitler'in açıkdeniz filosu

richard humble'ın eseri olan hitler'in açıkdeniz filosu da 27. kitap olarak karşımızda. alman donanmasının 2. dünya savaşı'ndaki mücadelesini anlatan güzel bir özet çalışması.

28. hitler'in sığınak'ları

28. kitabımız değişik bir konuya odaklanan farklı bir çalışma; esin akan'ın yazdığı hitler'in sığınak'ları. hitler savaşı yürütürken avrupa'nın farklı yerlerindeki karargahları kullandı. bu çalışmada da bu karargahlara ait güzel bilgiler bulabilirsiniz.

29. berlin'in düşüşü 1945

bu kitabımızı yazıp bitireceğim zira yazmaktan yoruldum. son kitabımız yine anthony beevor'ın yazdığı berlin'in düşüşü 1945. yazar bu kitabında stalingrad kitabında olduğu gibi sovyetlerin berlin saldırısının öncesini, saldırı günlerini ve sonrasını hem askeri hem de insani açıdan gayet güzel anlatıyor.

elbette naziler ve 2. dünya savaşı bu kadarcık kitapla tamamen anlaşılmaz. yazamadığım çok kitap var, hem türkçe hem de ingilizce. ancak konuya yabancı iseniz veya bazı şeylere hakim değilseniz bu kitapları okuyup en azından kafanızda bir şablon çıkarabilirsiniz.

peşin peşin yazayım bu sete hannah arendt'in yazdığı kötülüğün sıradanlığı eichmann kudüs'te kitabını bilerek elemedim. nedenini anlatayım, arendt'in kitabı nazi düşünce yapısı ve yahudi soykırımının işleyişi konusunda atlanmaması gereken bir eser. bununla birlikte kitabın odak noktasına 3. seviyede bir nazi memuru olan adolf eichmann'ın oturtulup bu adamın nazilerin göç sistemindeki rolünün diğer nazi aktörlere göre abartılarak anlatılması bence konuyu çok zorluyor. soykırımın planlanması ve uygulanması hususunda odaklanılması gereken nokta eichmann değil bağlı olduğu rsha kurumu aslında.

hepinize iyi okumalar dilerim.

Birbiriyle Bağlantılı, Neden Sonuç İlişkisi Kurmanızı Sağlayacak Tarih Kitapları