Neandertaller ile Birlikte Modern İnsanın Yakın Akrabası: Denisovan
neandertaller ve ilk modern insanlarla birlikte asya'da yaşadığına inanılan üçüncü insan türüdür denisovalılar.
keşfedilmesi arkeolog alexander tsybankov'un 2008 yılında denisova mağarası'ndaki çökelleri kazarken küçük bir kemik parçası bulmasıyla başlıyor. kemik, bir primatın parmak ucundan kopmuş bir parça olduğu anlaşılacak kadar sağlam kalabilmiş. 30-50 bin yıl öncesine kadar sibirya'da insandan başka primatın yaşadığına dair kanıt bulunamadığı için bu fosilin bir insan türüne ait olduğu, aynı zamanda gelişimini tamamlamadan kaynaşan eklem yüzeyine bakılarak sekiz yaşında öldüğü düşünülmüş.
daha önce aynı çökellerde sadece modern insanın yapabileceği buluntulara (cilalı yeşil taştan yapılan bilezik) rastlandığı ve civardaki başka mağaralarda neandertallere ait dna'lar bulunduğu için bu kemiğin bir neandertale ait olduğu fikri de ortaya atılmış. (bkz: anatoly derevianko)
derevianko, kemiği ikiye bölerek bir parçasını california'daki bir laboratuvara, bir parçasını da max planck evrimsel antropoloji enstitüsü'ndeki evrimsel genetik uzmanı svante paabo'ya ulaştırmış. california'daki laboratuvardan bir daha hiç haber alınamamış. paabo da o aralar neandertal genomunun ilk dizisini çıkarıyor olduğu için bu fosil ancak 2009 yılında johannes krause tarafından ilgi görmüş.
krause, öğrencisiyle birlikte parmak kemiğinin mitokondriyal dna'sını çıkararak dna dizisini günümüz insanı ve neandertallerle karşılaştırmış. bu sayede parçanın ne modern bir insana, ne de bir neandertale ait olduğu; aksine şimdiye kadar hiç rastlanmamış bir türün parçası olduğu anlaşılmış.
2010 yılında, biri derevianko buluntuları, diğeri ise derevianko mağarasında olmak üzere parmak kemiğine benzer dna taşıdığı ortaya çıkan iki adet diş fosili bulunmuş. ikinci diş normal bir insan dişinden iki kat daha büyük çiğneme yüzeyine sahip olduğu için, bu büyüklükte bir dişin mağara ayısına ait bir diş olabileceği düşünülmüş. ancak dna testleri sonucunda denisovan insanına ait olduğu ortaya çıkmış.
paabo dişlerden çok az dna elde edebilmiş ancak parmak kemiğine sahip olan bireye ait olmadıklarını anlamış. fakat dişler, bu canlıların aynı popülasyondan geldiğinin kanıtıymış.
(kemik parçasına yapılan dna analizinde y kromozomu bulunmaması üzerine fosilin küçük bir kıza ait olduğu da ortaya çıkmış.)
2010 yılında aynı mağarada bir de ayak parmak kemiği bulunmuş. 2011 yılında bu kemiğin bir neandertale ait olduğu anlaşıldığında; denisova yeryüzünde üç farklı insanın yaşadığı bilinen tek yer olarak bilim insanları için önemli bir araştırma sahası haline gelmiş.
neandertal dna'sı, neandertallerin uzun süre önce yok olmuş bir tür olduğunu kanıtlıyormuş. ancak neandertallerin yok oluşu, atalarımızın afrika'dan çıkarak onların yaşadığı bölgeler olan batı asya ve avrupa'ya göç edişinden kısa bir süre sonra gerçekleştiği için birtakım soru işaretleri oluyormuş.
tahminlere göre neandertaller, afrika'dan göç eden atalarımız tarafından yok edilmiş olabilir. ancak 50 bin yıl sonra çoğumuzda ortaya çıkan neandertal dna'sı bir şekilde karışım yaşandığını gösteriyormuş. bundan etkilenmeyen tek modern insan grubu afrikalılarmış. çünkü karışım bu kıtanın dışında gerçekleşmiş.
denisova insanının genomu neandertallerle daha yakın bir akrabalıklarının olduğunu gösteriyormuş. fakat modern insanda da izleri bulunmuş. denisova insanını farklı insan popülasyonlarıyla karşılaştıran bilim insanları; yeni ginelilerin, melanezya adalarındaki diğer halkların ve avustralya aborjinlerinin denisovan'dan izler taşıdığını görmüşler.
bu verilere göre paabo ve diğerleri bir senaryo oluşturmuşlar:
modern insanın atası 500 bin yıl önce afrika'da neandertalleri ve denisovan'ı oluşturacak soydan ayrılmış. (üç türün de ortak atası homo heidelbergensis) atalarımız afrika'da kalmış ancak neandertal ve denisovan'ın ortak atası göç etmiş. sonra bu iki soy da birbirinden ayrılmış ve neandertaller avrupa'ya, denisovanlar ise doğuya göç ederek tahminen asya kıtasında yaşamaya başlamış.
daha sonra modern insanlar afrika dışına çıkmış. orta doğu ve orta asya'da neandertallerle karşılaşıp melezlenmişler. bir kısmı doğuya doğru ilerleyip güney doğu asya'da denisovanlarla karşılaşmış ve onlarla da melezlenmiş. sonrasında bu dna'larla birlikte avustralya'ya gitmişler.
matthias meyer'in tek iplikli kısa dna parçasını da değerlendirebilen buluşu sayesinde 2012'de parmak kemiğinin genomu çıkarılmış. elde edilen genoma göre anne babanın genomu arasında çok az bir değişiklik varmış. ancak farklılıkların genomlar arasında yayılmış bir şekilde bulunması anne babanın akraba olmadığını kanıtlıyormuş.
edinilen bilgiler denisova popülasyonunun genetik çeşitlilik geliştirecek kadar büyük olmadığını hatta 125 bin yıl önce kesin çöküş yaşadığını düşündürüyormuş. sekiz yaşındaki kız, türün son örneği bile olabilirmiş.
bu arada modern insan atalarının popülasyonu büyüyormuş. bu popülasyona dair sayısız kanıt varken, denisova insanlarına dair sadece bir kemik parçası olması araştırmayı zorlaştırdığı gibi, araştırmacıları heyecanlandırıyormuş da.
paabo ve arkadaşlarının hedefi insanı insan yapan şeyin ne olduğu ve en son atamızdan ayrıldıktan sonra genetik kodumuzda ne gibi değişiklikler olduğunu bulmakmış.
denisova insanlarının genomları daha çok maymunsuymuş ve şimdiki insanlarla karşılaştırıldığında modern insanın genetik tarifi adlı protein fonksiyonunu etkileyebilecek 25 değişimi içeren bir liste ortaya çıkmış.
bu proteinlerden 5 tanesinin beyin fonksiyonlarını ve sinir sistemini etkilediği zaten biliniyormuş. burada yer alan iki genden birinin mutasyonu otizm ile, diğeri ise dil ve konuşma ilgiliymiş. ancak denisova insanı ve yeryüzündeki diğer canlılardan farklı düşünmemiz, davranmamız ve konuşmamız için bizi nasıl etkilediği hala bilinmiyormuş.
eldeki verilere göre küçük kız hakkındaki tek tahmini portre ise koyu renk saçlı, koyu renk gözlü ve koyu renk tenli olduğuymuş.