ülkemiz iş-enerji-güç gibi konuları çocukluk yaşlarında öğrencilere öğretemeyen bir eğitim modeline sahip olduğu için, yaptığımız sohbetlerde insanlara anlatmakta en çok zorlandığım şey enerjinin korunumu olmuştur. uzun bir entry olacak ama kafa karışıklığı olan varsa, bu yazının kafadaki soru işaretlerini kaldıracağını düşünüyorum. yeter ki sindire sindire okuyun.

temel kavramlar

kuvvet

iş yapabilen fiziksel etkilere denir. kuvvet dediğimiz şeyin aslında tek başına yeterli olmadığını biliyorsunuz. önemli olan o kuvvetle oluşturabildiğiniz hareket ettirme yeteneğidir. örneğin; kuvvetli bir delikanlı olarak sabit bir duvarı itip hareket ettiremediğinizde bir işe yaramamış olmakla birlikte, ev eşyalarını bir yerden başka bir yere taşırsanız iş yapmış olursunuz.

iş

az önce bahsettiğim gibi, kuvvet sayesinde bir şeye yol aldırabilirseniz iş yapmış olursunuz. "10 newtonluk" bir kuvvetle annenizin evindeki kanepeyi "8 metre" ileriye diğer odaya götürebilirseniz "80 newtonmetre" iş yaparsınız anneniz için. (kuvvet*yol=iş)

güç

annenizin kanepesini taşıyıp "80 newtonmetre" iş yaptınız, ve bunu 30 saniye içerisinde başardınız. daha sonra anneniz size kıyamadı, diğer kanepeyi de sen taşı dedi kardeşinize. o da yine "10 newtonluk" bir kuvvet kullanıp diğer kanepeyi "8 metre" taşıdı, demek ki birebir aynı işi yaptınız. ama ya kardeşiniz bu kanepeyi 10 saniyede taşıdıysa, demezler mi kardeşin senden daha güçlü diye? o zaman güçlü olmak için, aynı işi yapabilmek yetmez, hızlı da olmak lazım. (kuvvet*hız=güç)

otomotiv ile ilgili kavramlar

tork

bu arkadaş, döndürebilme özelliği ile ünlü bir kardeşimizdir. döndürebilen kuvvet olarak düşünebilirsiniz. fakat daha önce söylediğimiz gibi, bu döndüren kuvvet açısal bir harekete neden olmuyorsa bir işe yaramaz.

motor torku

motorda yanan yakıt sonucu açığa çıkan enerjiden oluşturulan ve aracın motorunda dönen parçalara sağlanan döndürme kuvvetidir. araç satarken belirtilen tork değeri de aslında yanma nedeniyle açığa çıkabilecek maksimum motor torkudur.

dönüştürme elemanları

dönüştürme elemanları sayesinde bir şeyden feragat edip, başka bir şeyden kazanabilirsiniz. mesela bankalar sayesinde tl bozdurup dolar alabilirsiniz, ya da age of empires'ta odun bozdurup değerli madenler alabilirsiniz. ancak burada bir dönüştürme elemanı mutlaka gereklidir. genelde bizim eğitim sisteminin öğretemediği şey dönüştürme elemanlarıdır. insanlar zanneder ki, hiçbir şeyden feragat etmeden her şeyi kazanacağım. (ahlaki ve sosyolojik olarak da incelenebilir aslında bu konu)

aracın torku

mekanik dönüştürme elemanlarında da olay aslında aynıdır. dişliler vb. gibi dönüştürme elemanları sayesinde, sahip olduğunuz kaynakları birbirine dönüştürebilirsiniz. mesela; 1.vites dişlisi sayesinde hızdan kaybedip fazlaca tork oluşturabilirsiniz, ya da 5.vites dişlisi sayesinde az bir tork kullanarak daha hızlı gidersiniz. yani motor torku istenenden az bile olsa, dönüştürme elemanları sayesinde (teorik olarak) istediğiniz kadar tork oluşturabilirsiniz.

beygir gücü

çoğu araçta ön panelin sol kısmında motor devri göstergesi bulunur. işte o göstergedeki her bir değer için motorunuz belli bir motor torku üretir. çünkü farklı dönüş hızlarında, yakıtın yanma durumu farklı farklıdır. örneğin; 2000 (rpm) devir ile dönerken 100 newtonmetre tork üreten motor, 3000 devir ile giderken 120 newtonmetre üretebilir. 

bu aşamada temel bilgileri hatırlamakta fayda var. güç neydi? kuvvet ve hızın çarpımı ile bulunuyordu, değil mi? araç için uyarlamak gerekirse, döndürme kuvveti (yani tork) ve dönme hızı (motor devri) çarpımı beygir gücünü verecektir.
şunu hayal edin; eğer aracınıza motor devri göstergesinin yanına bir de o anki motor torkunu gösteren bir gösterge koysalardı, okuduğunuz değerleri birbiriyle çarpıp beygir gücünü bulabilecektiniz. size araba satarken bu çarpımı her motor hızı için hesaplıyorlar, sonra da karşılaştıkları en yüksek değeri beygir gücü diye yapıştırıyorlar araç özelliklerine.

sonuç

beygir gücü dediğimiz şey eldeki asıl toplam kaynak olarak düşünülebilir. eğer aracınızı ben tasarlarsam, bu kaynağı istediğiniz kadar araç torkuna dönüştürebilirim ama başka şeylerden feragat ederim söyleyeyim!

eğer biri size ‘bu aracın torku çok iyi yaa’ derse:

ona toplam kaynağını yani beygir gücünü sorun. hiçbir şeyden vazgeçmeden mi oluşturmuş bu torku bi bakın, anlayın.

eğer ‘bu aracın beygir gücü çok iyi yaa’ diyen olursa:

bana gelin, tork işini ben hallederim.

son bir not

bana gelirseniz de dönüştürme elemanları parası ve işçilik parasından feragat etmelisiniz :) sonuçta her şey enerjinin korunumuna bağlı, doğa böyle işliyor.

Bu içerikler de ilginizi çekebilir