Perseverence Uzay Aracının Mars Girişimlerimiz Tarihindeki Önemi Ne Olabilir?
mars'ta artık bilim yok, mühendislik var
bugüne kadar yapılan çalışmalar sürekli temel bilimsel veriler almaya, bu verileri incelemeye ve bir sonraki adımı planlamaya yönelikti.
mars'a ilk araç gönderme denemelerini sovyetler birliği yapmıştı. 1960 ile 1962 yılları arasında tam 5 deneme yaptı ancak başarılı olamadı.
tarih takvimleri 5 kasım 1964'ü gösterdiğinde abd, mariner 3'ü mars'a göndermeye çalıştı ancak kalkış esnasında roket infilak oldu. fakat sadece 23 gün sonra, 28 kasım 1964'te mariner 4'ü mars'n yörüngesine oturtmak için başarıyla fırlattı. 1965 yılındaysa mars'ın ilk fotoğrafını çekmeyi başardı:
yine aynı şekilde 1970'te mariner 6, 1971'de mariner 7 yine başarılı bir şekilde mars'a gitti. ancak hiç birisi yüzeye inmedi.
ilk elde edilen veriler; hava sıcaklığı, yüzey şekilleri, atmosfer basıncı gibi basit bilgilerdi. toplamda 624 kb data elde edildi.
1971 yılınaysa sovyetler damgasını vurdu
mars 2 aracı (4m no:171) ilk defa mars yörüngesine giren sovyet uydusu oldu, mars 2 aracının (sa 4m no:171) gönderilmesinin sebebi mars yüzeyine inmesiydi ancak mars'a inemedi ve çarptı. bu makinayla mars yüzeyi arasındaki ilk temastı.
2 aralık 1971'deyse mars 3 aracı ilk defa mars'a başarılı iniş gerçekleştirdi. 104.5 saniye sonra bağlantısı kesildi ancak yüzeyden ilk fotoğrafını gönderdi:
bu görevler hem amerika hem de sovyetler (sonra rusya) olarak hiç kesilmedi. sovyetler'in mars görevi 1996 yılında, mars 96 numaralı araca kadar devam ederken; amerikalıların viking, mars observer, mars pathfinder, mro gibi mihenk taşı olan başarılı görevler gerçekleştirildi.
japonya, çin ve esa'nın da başarılı görevlerini atlamamak gerekiyor.
peki en başında dediğimiz artık bilim bitti, mühendislik var sloganı neyi ifade ediyor?
abd'nin son 10 mars görevinin sadece 1'i başarısız oldu. üst üste gelen başarılar çok başka bir çağ başlattı.
2011'de curiosity'nin gitmesiyle mars yüzeyinde bir robotun yürüyebileceği, basit hareketler yapabileceği ve küçük bir laboratuvar gibi çalışabileceği kanıtlandı. basit antenler, sıcaklık propları, yüksek çözünürlüklü kameraları vardı. alfa parçacığı x-ışını tayfölçeri (apxs) ile toprağın yapısı, chemcam ile mineral ve kayaların bileşik analizleri , chemin ile minereloji analizleri yapılabiliyordu.
2018'de insight'ın birçok ülkenin katılımıyla üretilmesi sonrasında mars yüzeyine başarıyla indirildi. mars'ın sismografik hareketleri, ısı akış datası, radio science rise aparatıyla da mars'ın kuzey kutbu'nun sendelemesini ortaya çıkartıp bu bilgilerle çekirdeğinin demir bazlı olup olmadığını ya da çekirdeğinin sıvı olup olmadığını araştırmak üzere bir laboratuvar düzeneği kuruldu.
2021 yılında perseverance ile ne oldu?
birkaç gün önce yüzeye inen bu rover tabi bilimsel anlamda veriler üretecek ama en büyük karakteristik özelliği mühendislik olarak ileri aparatları yanında götürmesi oldu.
moxie adında bir aparat, yoğun mars karbondioksitinden oksijen üretebilen bir cihaz olarak gönderildi. yani bir ağaç gibi karbondioksitten hem solunabilir gaz oksijen hem de yakıt olarak kullanılabilir sıvı oksijen üretebiliyor. eğer başarılı olursa 8 kg'lık bu makina küçültülecek ve oksijen kaynağı olarak kullanılabilecek bir aparata dönüşecek.
çevre dinamikleri analizörü (meda) ile mars'ın atmosferindeki tozun tane boyutunun analizi, yüzeyin iklimi, rüzgarın hızı ve yön, nem değişimleri gibi temel çevre analizleri yapılacak.
x ışını litokimyası (pixl) ile antik zamanlardan kalma mikroorganizmalar ait fosiller aranacak. üzerindeki kamera ile tuz tanesi boyutundaki bir parçacığın süper yaklaştırmalı fotoğrafı çekilebiliyor.
radar görütüleyicisi (rimfax) ile toprağın en az 10 metre altının topografisi çıkartılacak, yer altı su kaynakları araştırılacak. mars'ın yüzeyinin altında ne olduğu belirlenecek.
yaşayan br habitat arayabilmek için raman spektroskopisi (sherloc) kullanılacak ve mars yüzeyinde yaşayan canlılar gözlemlenmeye çalışılacak. ışığın dalga boyundaki enerjisine göre organik bileşenler aranacak. cihazın yardımcısı olan kamera (watson) ile de bu örneklerin fotoğrafı çekilecek.
tüm bu üst düzey robotik laboratuvarın yanı sıra artık mars'ta bir helikopter (ingeniuty) uçurulacak. bu helikopter 10-15 metre yükseliğinde, 90 saniye uçarken bir yandan da kendisini kanatlarındaki solar panellerle şarj edebilecek. yaklaşık 300 metre uçacak ve insan kontrolünde olmayacak. dünya'dan sadece uç, kalk, in komutları verilecek. yönünü kendisi tayin edecek.
gördüğünüz gibi mars'ın yörüngesine ilk ulaşıldığından bugüne tam 60 sene geçti
yüzeyine iniş yaparken 104 saniye sonra bağlantısı kopan bir araçtan; mars yüzeyinde uçabilen bir helikoptere bu kısa sürede ulaşmak gerçekten nefes kesici ve heyecanlı. artık yüksek mühendislik araçlarımızı mars'ın yüzeyinde yürütebiliyor, çok değerli laboratuvar şartlarını sağlayan günlük deneylerimizi robotik kollara mars yüzeyin yapabiliyoruz. tüm bunların dışındaysa artık mars'ın üzerinde helikopter uçurabiliyor ve gözlem yapabiliyoruz. bu artık bir bilimsel veri toplama değil; mühendislik adımlar atabilme yetisine dönüştü.
unutmayalım ki 2024 yılında elon musk'ın insansız uzay gemisini mars'a gönderip aynı şekilde mars'tan tekrar dünya'ya getirme projesi de devam ediyor. yine esa, çin, rusya gibi ülkeler de önümüzdeki senelerde rover'larını mars yüzeyinde yürütmeye hazırlanıyorlar.
tahminim, bu hızla gidersek ray bradbury'nin ütopik mars'ına ulaşmamız 500 seneyi almayabilir. akciğerlerinde moxie çipi takılmış, vücut ısısını hafif giysilerle sabit tutan ve beyninde neuralink çipiyle konuşmadan iletişim kurabilen insanların mars'ı yeşillendirmeye çalışmaları ya da kolonize bir topluluk olmaları 500 seneyi bulmayabilir.
geçtiğimiz günlerde perseverance'ın inişiyle kesinlikle bir game changer araştırma olayına tanıklık ediyoruz. umarım başarılı olur.