Pi Filmindeki Max Cohen ile Isaac Newton Arasındaki Dikkat İsteyen Benzerlikler
1998 yapımı, pi isimli darren aronofsky filminin isaac newton'ın hayatını anlatması durumu dikkatimi çekti.
bununla ilgili araştırma yaptığım halde daha önce hem türkçe hem de ingilizce olarak konunun tartışılmadığını görüp başlığını açmaya karar verdim. filmdeki ana karakter olan matematikçi max cohen'in tecrübeleri, motivasyonu, ilgi alanları ve hatta söyledikleri bile sanki özellikle seçilerek newton'dan alınmış gibi.
filmi henüz izlememiş olanlar için baştan uyarayım. yazının devamı çok fazla spoiler içeriyor.
daha filmin başlangıcında bile mesleği matematikçilik olan esas oğlanımız max cohen'in 6 yaşında yaşadığı bir tecrübenin newton'ın hayatından esinlenilmiş bir olay olduğunu görüyoruz.
max kişisel notlarında ve anılarında güneşe bakmak istediğini ama annesinin buna izin vermediğini, yine de en sonunda merakına dayanamayarak kendisini gözünü açık tutmaya zorladığını ve güneşe baktığını söylüyor. bu olay ardından görme kaybı yaşadığını ve bir süre karanlıkta kaldığından da bahsediyor.
bunun tamamen aynısını newton da zamanında yaparak güneşe çıplak gözle bakıyor ve 3 gün boyunca gözleri kör kalıyor. gözleri tekrar görmeye başladıktan sonraki bir ay boyunca da belirli belirsiz şekiller görüyor. newton'ın güneşe bakması
karakterimiz max cohen, tamamen inzivaya çekilmiş bir biçimde günlerini saatlerce çalışarak doğada örüntü aramakla geçiriyor. max belki de tek başına çok önemli bir buluş olan öklid ismini verdiği bir bilgisayar yaratmış ve bu bilgisayar belirli matematiksel algoritmalarla borsadan hisse seçebiliyor. max aslında borsadaki hisselerle ilgilenmiyor. max borsayı doğadaki en karışık sistemlerden biri olarak görüyor ve eğer borsayı çözebilmesine yardımcı olabilecek bir örüntü bulursa doğayı da daha iyi anlayabileceğine inanıyor. yani max için önemli olan para, borsa, iş falan değil. max birçok insanın işine yarayabilecek olan ve kendi icat ettiği programı sırf kendi merakından icat etmiş ve kullanıyor. bu programın başka ne işe yarayabileceği de umurunda değil.
aynı şekilde isaac newton da kafayı doğada örüntüler ve gizli mesajlar bulmaya takmış. newton gençlik yıllarını evine kapanmış bir biçimde saatlerce astronomi okuyarak ve o dönemler kimsenin anlayamadığı en karmaşık sistemlerden biri olan yıldız sistemlerini anlamaya çalışarak geçiriyor. newton gençliğinde bu gizli mesaj arayışından dolayı astroloji kitapları alıp yıldız hareketlerini incelemeye çalışıyor ama matematiği yetmediği için gidip öklid ve descartes'ın geometri kitaplarını alıyor. ilk başta öklid'i beğenmiyor ama matematiksel bilgisi arttıkça aslında öklid'in ne kadar muazzam bir dahi olduğunu anlayıp öklid'e özel bir saygı duymaya başlıyor. kendisini devlerin sırtına tünemiş bir cüce olarak gördüğünü söylerken bahsettiği devlerden en önemlisi olarak öklid'i anıyor. newton aynı zamanda evinde sırf doğadaki örüntüyü çözebilmek için calculus'u icat ediyor ve kimseye söylemiyor.
şöyle düşünün
calculus günümüzde her haltta kullanılan ve neredeyse modern teknolojinin tamamında kullanılan bir matematik tekniği. calculus kullanarak uydular, parçacık çarpıştırıcılar, arabalar, evler, elektrikle çalışan telefon, bilgisayar, internet gibi araçlar yapılabiliyor.
ancak bunların hiçbiri newton'ın umurunda bile değil. tıpkı max cohen'in derdinin aslında borsadan doğru hisseleri seçip para kazanmak olmaması gibi newton'ın derdi de faydalı bir şey icat etmek ve onunla günlük hayatta işe yarar şeyler yapabilmek değil. newton calculus'u sırf kendi merakını giderebilmek için icat ediyor ve calculus'u aslında gezegenlerin hareketlerini anlayabilmekten çok pi sayısı gibi doğanın çok daha derin gizemlerini anlayabilmek için kullanıyor.
daha önce de newton'ın binom açılımı ve calculus kullanarak geliştirdiği pi hesaplama tekniğini binom açılımı ile pi hesaplamak başlığında açıklamıştım. newton'ın derdi de aslında pi filminde olduğu gibi doğanın en gizemli örüntülerini anlayabilmek.
biz her ne kadar bugün newton'ı genellikle yer çekiminin doğasını keşfetmiş olan adam olarak tanısak da newton aslında yer çekimi ile öyle çok da ilgilenmiyor. newton o işi sanki bir yan görevmiş gibi yapıyor ve hatta yer çekimini açıkladıktan sonra kimseye söylemeyip denklemlerin yazılı olduğu kağıtları evinin içinde rastgele bir yerlere fırlatıp kaybediyor.
newton yer çekiminin doğasını keşfettikten yıllar sonra o dönemler bu olayla kafayı bozmuş olan ancak bir türlü yer çekiminin nasıl işlediğini çözemeyen ingiliz astronom edmond halley sağda solda bu sırrı çözebilecek adam ararken cambridge'de yaşayıp kimseyle konuşmayan newton isminde ruh hastası bir matematikçi olduğu duyumunu alıyor ve newton'a gidip "ben bu işi çözemedim bana yardım edebilir misin sen" diye yardım istiyor. newton ise halley'in bu yardım talebine "he o iş basit ya ben yıllar önce çözmüştüm onu evin içinde bir yerde olması lazım formüllerin" diye cevap veriyor. sonra da hesaplamalarını evin içinde bulamayıp halley'e "sen git ben bunları yeniden yapıp sana gönderirim" diyor ve gerçekten de yeniden yapıp halley'e gönderiyor. böylelikle biz newton'ın yer çekimi yasasının işleyişini keşfetmiş olmasını newton'ın kendisi bununla pek ilgili olduğundan değil halley'in bununla pek ilgili olmasından dolayı biliyoruz.
aynı zamanda newton da hayatının ileri dönemlerinde max cohen gibi borsayı anlamaya çalışmış ve borsada örüntüler görebileceğine inanarak hesaplar yapmış. hatta newton bu işten ilk başta para kazanıp doğru hesaplar yapabildiğine inanmış ve daha sonra borsadan çok büyük paralar kaybederek "koskoca gezegenlerin hesabını yaptım, şu ufacık insanlığın çılgınlığını hesaplayamadım" tarzında bir cümle söylemiş. bu konuyu borsa gibi sistemlerin kaotik yapısı ile ilgili olan büyük aptal kuramı yazımda detaylıca anlattım. dileyenler yazıya göz atabilir.
bir başka benzerlik newton'ın da tıpkı max cohen gibi vücuduna bir şeyler sokup deneyler yapma huyuna sahip olması.
filmde max cohen beyninde olduğunu düşündüğü ve ne olduğunu anlayamadığı bir problemden dolayı kafasına matkap sokmaya varana dek onlarca farklı deney yapıyor.
newton da tıpkı max cohen gibi gözünün nasıl çalıştığını ışığın doğasını anlayabilmeyi kafaya taktığı için gözünün şeklini değiştirmeye çalışırken gözüne iğne sokuyor.
newton'ın notları
filmde max'e tevrat'taki yazıların matematiksel karşılıkları olduğu söyleniyor ve max bu işi ciddiye alıp her yerde aradığı örüntüyü tevrat'ta da bulabileceğine inanıyor. çevresindekiler, özellikle hocası ona eğer bir sayı görmek isterse baktığı her yerde o sayıyı göreceğini ve bunun matematik değil numeroloji olduğunu söylüyor. ancak max hocası sol'ün sözünü dinlemiyor ve kafayı 216 haneli sayının örüntüsüne takıyor.
benzer şekilde newton da kafayı incile takıyor ve hayatının uzun bir dönemini incil'deki gizli mesajları bulmaya çalışarak harcıyor. newton her ne kadar hristiyan tanrısına inansa da geleneksel hristiyan inancında kafirlik kabul edilebilecek düzeyde dini yorumları var. mesela newton kutsal üçlemeye inanmıyor ve yalnızca tek bir tanrı olduğunu, bu tanrının da matematik diliyle konuştuğunu ve yalnızca o şekilde anlaşılabileceğini düşünüyor. bir bakıma newton hayatı boyunca kendi çapında tanrının dilini anlamaya çalışıyor.
newton'ın insanları çevresinden kovması, çok hırslı ve inançlarını delicesine savunan bir adam olması, çevresindekilerin sözünü dinlememesi ve etrafından kovması, hayatı boyunca yalnız yaşaması gibi birçok benzerlik filmde mevcut.
ilk başta yok canım tesadüftür ya da bana öyle geliyordur diye düşündüm ama sonra merak edip filmi sahne sahne newton'ın hayatıyla karşılaştırınca darren abinin max karakterini newton'a bakarak yarattığı sonucuna vardım. tabii bu benim kişisel görüşüm. ancak bana kalırsa üzerine düşünmeye değer bir konu.
kaynakça ve ileri okuma için
newton hayatını anlatan bir evrim ağacı videosu:
pi film konusu imdb
newton'ın dini görüşleriyle ilgili wiki sayfası
newton britannica