eski roma, m.ö. 753 yılında roma'nın kurulması ile başlar(roma krallığı), m.ö. 510 senesinde roma cumhuriyeti'nin kurulması ve m.ö. 27 senesinde çöküşüyle devam eder. roma imparatorluğu, m.ö. 27 senesinde kurulur ve m.s. 476 senesinde değin devam eder. 

antik roma'yı roma imparatorluğu olarak düşünürseniz, tarihte 700 küsür senelik bir dönemi silip atmış olursunuz. mimaride, bu dönemleri "eski/antik roma" olarak ele alırız ki bu dönem krallık, cumhuriyet ve imparatorluk dönemlerinin üçünü de kapsar.

roma dönemi mimarisini de detaya girmeden, en temel özellikleriyle anlatacak olursam, bu dönemi üçe bölerek başlarım:

1. tarihi
2. sanatı
3. mimarisi

tek bakışta dönemin başlıca özellikleri

- dönemin sanatı, antik yunan sanatından oldukça etkilenirler. bu dönemde eski yunan heykelleri kopyalanır.

- duvar ressamlığı gelişir.

- daha karmaşık yapı planları gelişir.

- leitmotif olarak kemerler ortaya çıkar (leitmotif, bir eserde sık sık tekrarlanarak ona özellik kazandıran elementlerdir).

- antik roma yolları bu dönemde yapılır.

- villalar, su kemerleri, köprüler, kanalizasyon sistemi, hamamlar gibi birçok büyük ve sosyal yapılar ortaya çıkar..

1. dönemin tarihsel çizgisi:

roma krallığı (m.ö. 753 - m.ö. 509)

- m.ö. 753 senesinde remus ve romulus kardeşler tarafından roma kurulur. 

romulus, kardeşini öldürerek şehre adını verir. (kuruluşunun hikayesi mitolojiye dayanır ve birçoklarının bildiği, nehre bırakılan ve kıyıya vurunca dişi bir kurt tarafından emzirilen iki bebeğin hikayesini anlatır. (bkz: remus ve romulus) tarihteki ilk kardeş katlinin örneği diyenler de var bu olaya.

- kazılar sayesinde ilk yerleşim alanının yedi tepesi hakkında m.ö. 10. yüzyıla kadar bilgi edinebiliyoruz.

roma cumhuriyeti (m.ö. 510 - m.ö. 27)

-m.ö. 510'da cumhuriyet kurulur.

-m.ö. 451-450 arasında, günümüz avrupa devletlerinin hukuk temelini oluşturan kanunlar bütünü, ilk defa yazılı olarak sabitlenir. (bkz: 12 levha kanunu)

-m.ö. 380'de yedi tepeli şehrin etrafı servian duvarı ile çevrilir.

-m.ö. 1. yy boyunca aileler arasında güç savaşı başlar ve gerileme dönemine girilir.

-m.ö. 63'te caesar(sezar), pontifex maximus ile tüm dini gücü elinde toplar. 

-m.ö. 48'de caesar diktatör olarak adlandırılır. caesar portresi(büstü), bronz, caesar'ın yaşadığı dönemden günümüze ulaşmış orijinal iki büstünden biri, m.ö. 40-50 yılları.

roma imparatorluğu (m.ö. 27 - m.s. 476)

- caesar'ın öldürülmesinden sonra evlatlığı oktavian augustus adını alarak başa geçer.

- augustus ve daha sonra onu izleyen imparatorlarla (nero, vaspasian, trajan, hadrian, vs.) roma başkentli imparatorluk üç asır boyunca en güçlü dönemini yaşar. m.s. 330 'da constantinople ikinci başkent olarak kabul edilir. ms. 395'te batı ve doğu olarak imparatorluk ikiye bölünür. m.s. 476'da batı roma imparatorluğu çöker (1453, doğa roma'nın çöküşü).

- roma, politik gücünü kaybetmesine paralel olarak ruhani bir şehir olarak güçlendirilir (politikadan para gelmiyorsa, elbet dinden gelir).

2. eski roma'da sanat (mural)

- etrüsk ve yunan sanatından etkilenir.

- pompei stili denir ve 4 aşamalı bir gelişim süreci geçirir:

1. evre - mermer duvar taklidi stili (m.ö. 200 - m.ö. 80)
2. evre - mimari stil (m.ö. 80 - m.ö. 15)
3. evre - bezeme stili (m.ö. 15 - m.s. 63) 62 pompei depremi
4. evre - fantastik stil (m.s. 63 - m.s. 79) vezüv patlaması

bu evreleri tek tek açıklayıp olayı boğmaktan ziyade, genel anlamda ortaya çıkan bir iki önemli noktayı yazacağım. zira diğer türlü sahiden çok uzayacak:

- canlı renkler kullanılır ve özellikle son döneminde kırmızı renk baskın rol oyar. 

- stucco ve üstüne süsleme ortaya çıkar. 

- i. stilde sıva(stucco) üstüne çeşitli renklerle yapılan dikdörtgen panellerde mermer levha imitasyonları; i. stilde ışık ve gölge tekniğiyle gerçeğe yakın mimari yapılar; iii. stilde üç boyutlu derinlikten uzaklaşılıp, dikey olarak üç-beş bölüme ayrılan duvarın orta kısmına yerleştirilen figüratif temalar ; iv. stilde perspektif ile yapılmış mimari elemanlar gelişir.

- bu dönemin sonlarına doğru mitolojik figürlerin resmedilmesi artar. 

- kronolojik olarak her dönem için bir örnek yazacak olursak: 

3. eski roma'da mimari

- mimari, politik propaganda olarak kullanılır.

- dini yapılar yerine, insanların beğenisi ve ihtiyacı doğrultusunda seküler yapılar inşa edilir.

- roma'nın kurulmasından, cumhuriyet döneminin sonuna değin kerpiçten yapılan ve plansız büyüyen şehirde imparator augustus ile birlikte şehir planlama başlar (i.ö 27 - i.ö. 14).

- yollar, su kemerleri, köprüler, kanalizasyon sistemi, büyük villalar, imparatorluk döneminde inşa edilir. yani anıtsal sütun, tak, bazilika, termaller, villalar gibi halka açık ve/veya anıtsal binalar antik roma mimarisinin ürünleridir (tiyatrolar hariç). ünlü antik roma yolları da bu dönemde yapımına başlanan başka bir mimari elementtir.

- leitmotif olarak kemerler kullanılır. roma'daki en eski köprü olan ve m.ö. 62'de yaptırılmış pons fabricius hala özgün durumda olan bir örneğidir bu kemerli yapıların. 

-tonoz bir mimari element haline gelir ve anıtsal binalarda tercih edilir kullanılır. -> tivoli, villa hadriana, serapis tapınağı, 118

a. bazilika: 

- i.ö. 2. yy'da çok amaçlı yapılar olarak planlanırlar ve dikdörtgen planlıdırlar (kamusal mekan).

- mahkeme salonu, toplanma alanı, borsa gibi çeşitli kullanım amaçları vardır. 

- genelde şehirde pazar yerinin kenarına inşa edilirlerdi.

- yapı tipi özellikleri bakımından, daha sonradan hristiyanlarca uygun bulunup ibadet mekanlarına dönüştürülür.

b. amfitiyatro:

- eliptik planlı, basamaklı yapılardır.

- cephesinde üç kat revak yükselir.

- revaklar ve kolonadlar birbirine bağlanmıştır. 

- sütunlar en alttan, en üste tarihsel gelişim sırasına göre yerleştirilmiştir(superpoze denir buna). en alt katta genelde dorik, ortada iyonik, son katta ise korint düzeninde sütunlar vardır. 

- roma'daki kolezyum, 70-82 yılarında, vespasian döneminde yapılmaya başlanmıştır.

- türkiye'de dört tane amfitiyatro var: anazarbus, pergamon, cyzicus, antiochia ad orontem. 20 yy. seyyahlarının seyahatnamelerinde bahsettiği comana cataoniae amfitiyatrosu var ancak hakkında bir belgelemeye ulaşamadım.

c. tak ve anıtsal sütunlar: 

- anıtsal sütunlar mimarlık tarihini değiştiren yapılardır. propaganda amacıyla kullanılırlar. istanbul, fatih'teki kıztaşı, 455; ankara, ulus'taki julianus sütunu, 362; roma'daki trajan sütunu, 113, anıtsal sütunlara örnek gösterilebilinir. 

taklara ise, roma'daki titus takı, 81; gene roma'daki üç kemerli konstantin takı, 313-315, örnek verilebilir. 

d. pantheon yani "tüm tanrıların tapınağı (m.s. 113 - m.s. 126):

- dünyanın ilk, kubbeli yapısı.

- dünyanın, günümüzde dahi destek almadan duran en büyük kubbesi. 

- tapınak ön cephesi alınlığı 8 sıra korint düzende sütunla desteklenir. 

- vestibülden, opus caementicium(roma betonu) ile yapılmış rotunda'ya girilir ve içerisi kubbedeki oculus yardımıyla aydınlanır. kubbe fotoğrafında oculus'u görebiliyorsunuz.

eski roma mimarisi diyince aklınıza sosyal yapılar, taklar, pantheon, amfitiyatro, pompei duvar resimleri geliyorsa artık ne güzel. oculus, vestibül, tonoz gibi detaylara yazının selameti için girmiyorum; ancak, başlık altlarına yönlendirdim ki, ihtiyaç duyulursa kolayca bakılabilsin diye.

Pek Çok Efsaneye Konu Olmuş Roma Krallığı'nın Başlangıç Hikayesi