"paranın kaynağı değerini etkilemez" manasına gelmekte olan ve birebir tercüme edildiğinde "paranın kokusu olmaz" ifadesiyle karşılaşacağımız, adını günümüzde hâlen fransa ve kanada'daki umumî tuvaletlerde görebileceğimiz roma imparatoru vespasianus'a atfedilmiş bir söz "pecunia non olet".

m.s. 64 senesinde roma'da çıkan büyük yangın ve sonrasındaki inşaat ve restorasyon faaliyetleri, neron'un aç gözlülüğü, m.s. 66'da baş gösteren büyük yahudi isyanı ve dört imparator yılı'nda (m.s. 68-69) yaşanan çatışmalar nedeniyle augustus dönemindeki durumundan eser kalmamış imparatorluk ekonomisini ayağa kaldırmak flavius hanedanı'nın da kurucusu olan ve tam manasıyla eski usûl bir devlet adamı olan imparator vespasianus'a düşmüştür. bu bağlamda, imparatorun aklına kendince dahiyâne bir fikir gelmiştir.

roma'daki umumî tuvaletlerden toplanan idrar ve dışkı, zaten çoktandır yün üretimi ve işlemesi, kirlenmiş togaların beyazlatılması ve tabaklama gibi alanlarda kimyevî etkisi hasebiyle kullanılmaktadır. imparator, bu idrar ve dışkıyı vergilendirmek suretiyle imparatorluk hazinesine kayda değer bir katkıda bulunabileceğini düşünüp derhal "vectigal urinae" adını uygun gördüğü bu yasayı senato'dan geçirip uygulamaya sokmuştur. böylece, umumî tuvaletlerden toplanan idrar ve dışkıyı satın alıp türlü çeşit işlem için kullanan tüm alıcılar söz konusu vergiyi ödemekle yükümlü kılınmıştır.

rivayet bu ya; daha sonra babasının yerini alacak olan titus, bir gün babası vespasianus'u roma'daki vergilendirmeye dair sıkıştırır ve en nihayetinde bu umumî tuvalet vergisinin varlığından haberdar olunca da içini bir tiksinme hissi kaplar. dönemin kıymetli tarihçisi suetonius'un kayda geçirdiğine göre; imparator vespasianus, derhal eline bir altın sikke alıp oğluna sikkenin kokusundan rahatsızlık duyup duymadığını sorar. sikkeden herhangi bir rahatsızlık duymadığını belirten titus'un cevabının ardından yeniden konuşmaya başlayan vespasianus ise ona belki de tarihe geçecek şu iki cümleyle karşılık verir: atqui ex lotio est. pecunia non olet.

kabaca, dilimize "ama (bu para) idrardan geliyor. paranın kokusu olmaz." şeklinde tercüme edebileceğimiz bu yanıtla birlikte vespasianus oğluna kapağı takar, üzümünü ye bağını sorma deyimimizin latince akrabasını literatüre kazandırır, idrar vergisine benzer bir dizi tuhaf ama etkili önlemle ekonomiyi kısa süre içerisinde toparlar, m.s. 79 senesinde hayatını kaybederken de "eyvah! galiba tanrı oluyorum." anlamına gelen "vae, puto deus fio!" cümlesini sarf edip esprili kişiliğini de alıp sahneyi terk eder.

Antik Roma'nın Tuvalet Kültürünün Şimdiye Göre Tiksindiren Detayları