Rusya, Siyasi Olarak Neden Sıkıntılı Bir Döneme Giriyor?
türk milletinde bir şeyi ilahi şekilde abartma veya iyi yönleri yokmuşçasına tenkit etme huyu var. bunu rusya özelinde de görüyoruz. "bu topraklarda rusya'nın izni olmadan kuş uçmaz." bakış açısı var. rusya'nın kafkasya'yı tamamen domine ettiği, orta asya ülkelerini yönettiği düşünülüyor fakat gerçek tam aksi. rusya her ne kadar güçlü bir ülke olsa bile etrafında olanları kontrol edememeye başladı.
2019'da rand corporation, rusya hakkında bir rapor yayımlıyor. politikayla veya uluslararası ilişkilerle ilgilenen herkes bu ismi duymuştur: rand corporation. türkiye'de duyulmasıysa "türkiye'nin bir sonraki lideri asker kökenli olacak." tahmini ile gerçekleşmişti. raporda rusya'ya askeri olarak çelme takmak gerektiği tavsiyesinde bulunuluyor. askeri tavsiyeler şu şekilde:
1. ukrayna'ya yıkıcı silahlar sağlayın.
2. suriyeli isyancılara verilen desteği arttırın.
3. belarus'ta rejim değişikliğini destekleyin.
4. güney kafkasya'daki gerginlikten yararlanın.
5. rusya'nın orta asya'daki etkisini düşürün.
6. moldova'daki rus varlığına itiraz edin.
yukarıdaki 6 maddeye baktığımız zaman rusya için tehlike çanları çalıyor diyebiliriz. neden?
2. ve 6. madde hariç bütün her şey sıra sıra gerçekleşti/gerçekleşiyor. 2. madde gerçekleşmedi çünkü artık suriye'de rusya'nın tahakkümü amerika birleşik devletleri için çok sorun değil. amerika birleşik devletleri ve müttefiklerinin suriye'de ciddi bir etkisi yok. suriye'de temel olarak iki amaca odaklanıyorlar:
1. türkiye daha fazla güçlenmesin: türkiye güçlenirse milyar dolarlar harcayarak kurdukları fırat'ın doğusu bölgesi dağılacak.
2. iran daha fazla güçlenmesin: israil'in güvenliği için iran'ın suriye'deki mevcut varlığı bile çok büyük tehdit. şam'da iran'ın olmasındansa rusya'nın olması israil açısından daha iyi.
bu iki amaç için en iyi denge unsuru rusya oluyor. mevcut koşullarda türkiye'nin fırat'ın doğusuna yapacağı harekâtı rus sert gücü engelliyor, abd'nin siyasi desteğini alamayan türkiye'nin rusya'nın karşısına yalnız başına çıkması mümkün değil. şam'da iran'ın gücünü büyük ölçüde rusya kırıyor. koşullarda çok büyük değişiklikler olmazsa suriye'de rus karşıtı bir abd görmeyeceğiz.
6. madde gerçekleşmedi fakat gerçekleşecek. transdinyester'deki rus ordusu varlığını bitirmek için adım atacaklar. orta asya'da göreceğimiz karışıklıklar sonrası büyük ihtimalle sırada moldova var.
ukrayna'yı rusya karşıtı bir yere getirdiler. rus ordusu için durum her geçen gün daha kötü oluyor. müdahalede bulunsan bir dert, bulunmasan başka dert durumuna geldi ukrayna.
belarus'ta rejim değişikliği için uğraştılar, vladimir putin buna çok ciddi bir karşılık verdi ve belarus şu an rusya kontrolünde fakat halkta ciddi bir rus karşıtlığı olduğunu ve rusya'nın sürekli olarak enerji harcadığını gözlerden kaçırmamak gerek.
kafkasya'da ikinci karabağ savaşı ile rusya'nın etkisi ve gücü ciddi bir yara aldı. birçok insan "rusya bilinçli olarak azerbaycan'a verdi o toprakları." diyor fakat bunun hiçbir dayanağı yok. ermenistan'ı cezalandırmış putin sözde fakat bakıyoruz azerbaycan'ın ermenistan'a göre batı'yla ilişkileri daha iyi, rusya'nın aleyhine daha fazla iş yapıyor.
kafkasya gerçekten rusya'nın abartılan, ilahlaştırılan kadar güçlü olduğu bir bölge olsaydı böyle bir savaş çıkmazdı kaldı ki rusya savaş boyunca defalarca ateşkes denedi. savaşı durdurduğu doğru olsa bile bunu nahçıvan'da helikopter feda ederek yaptı. pek çok görüşe göre kafkasya'da tek cümlesiyle sınır belirleyecek olan putin tam iki kez denemesine rağmen savaşı durduramadı. savaşı durdurabilmek için azerbaycan ordusuna rus helikopteri vurdurup 2 askerini ölüme yolladı.
putin her zaman yaptığını yapıp iki lideri karşısına oturttu, medyaya çeşitli fotoğraflar servis etti fakat bunların hepsi çırpınmaktır. nasıl ki mossad canla başla israil'e ait bir güç miti yaratmaya çalışıyor, israil'in dokunulmaz olduğunu bölgedeki haklara kabul ettirmeye çalışıyor; bir istihbaratçı olan vladimir putin'in izlediği strateji de bu. rusya'nın patron olduğunu bir mit olarak insanlara dayatıyor, saha ve gerçek böyle mi? değil.
ne dedik? "mossad bir güç miti yaratıyor." dedik. peki gerçek ne? 2021 mayıs'ta şehirlerine binlerce füze düşmesine rağmen gazze'ye kara harekâtı düzenleyemeyen bir israil. havadan, karadan ve denizden abluka altında tuttuğu gazze'ye füze geçmesini engelleyemeyen bir mossad.
vladimir putin'in çırpınışları da böyledir. kafkasya'da savaşı durduramayan vladimir putin, iki lideri karşısına alarak fotoğraf çektirmiş ve "kendince" rusya'nın patron olduğunu ima etmiştir peki gerçeklik nedir? kafkasya'da savaş durduramayan bir rusya'dır. hem de 2019'da pentagon'a danışmanlık yapan kuruluşun işaret etmesine rağmen.
şimdi 5. madde gerçekleşiyor: rusya'nın orta asya'daki etkisini düşürün.
kazakistan'da yaşanan olaylar bir provokasyon değildir. halk sokağa kendi isteğiyle çıkmıştır fakat burada çok önemli bir detay var. reaksiyonlara baktığımız zaman şunu görüyoruz: rusya hazırlıksızdı ve tam aksine amerika birleşik devletleri ne yapacağını biliyordu.
gösteriler büyük ölçüde yönlendirildi ve manipüle edildi. bu sebeple kısa sürede gösteriler kazakistan'ın birçok yerine yayıldı ve belirli bir planda ilerlendiği için kazakistan'da yönetim kısa sürede kontrolü kaybetti.
peki bu iş nasıl buralara geldi?
muhtar ablyazov diye bir adam var. kazakistan'dan 10 milyar dolar çalıp kaçmış birisi. zamanında nazarbayev'in güvendiği ve sonradan ters düştüğü kişilerden. bu adam londra'ya kaçıyor. kazakistan'dan çıkan para ciddi bir meblağ olduğu için konu rusya'ya gidiyor. bu adamı uluslararası olarak arıyorlar, ingiliz mahkemeleri konuya dahil oluyor. muhtar adına açılan hiçbir davaya katılmıyor ama avukatlarını gönderiyor.
rus istihbaratı da bu avukatları takip ediyor. avukatlardan bir tanesinin fransa'daki hareketleri sonrası muhtar'ın yerini buluyor rus istihbaratı. kazakistan makamları fransız makamları ile iletişime geçip muhtar'ın tutuklanması için başvuruda bulunuyor. fransız güvenlik güçleri de adamın evine bahçıvan gibi girip adamı tutukluyor.
yargılama yapılıyor ve iade edilmesine karar veriliyor fakat fransa üst mahkemesi kararı bozuyor ve böylece muhtar, fransa'da kalıyor. fransa onun güvenli limanı oluyor.
2016'da bir açıklaması var "lale devrimi'ni ben finanse ettim." diye. lale devrimi soros ile bağlantılı bir devrim. yani muhtar aslında burada soros ile bağlantısı olduğunu açıklıyor bir nevi.
2021 yılının yaz ayında da sosyal medyada gözükmeye başlıyor yavaş yavaş. iddialara göre kazakistan'da kendisine bağlı ekipler yaratmaya çalışıyor. bu ekipler her bölgede sayısı 200'ü bulmayacak, iktidar karşıtı ve sadakatini kanıtlamış kişiler olacak.
kazakistan'da protestolar başlar başlamaz muhtar açıklama yapıyor diyor ki "güvenlik güçlerine sesleniyorum: nazarbayev rusya'ya veya çin'e kaçacak ama siz kazakistan'da kalacaksınız. doğru tarafı seçin."
protestoları yönlendiren kişiler sosyal medya hesaplarından numaralar duyuruyorlar. bu numaralar +380 kaynak kodlu yani ukrayna'ya ait. muhtar da gösterinin ikinci günü ukrayna televizyonuna açıklamada bulunuyor, kendisi kiev'de. ne kadar ilginç ve manidar bir tesadüf. gerçi tesadüflük bir şeyi de yok. adam açık açık "iktidarı devirmek için uğraşıyoruz ben de bunu yönetiyorum." diyor katıldığı televizyon programında.
sosyal medyada dolaşıma sokulan videolarda dikkat çeken bazı noktalar var. karakollara girip silahları çıkaran kişiler emniyetin nasıl alınacağını çok iyi biliyor. silahların nasıl taşınması gerektiği konusunda ciddi bir bilgi birikimine sahipler. bazı karakollardan havan mermisi çıkıyor ve bunu nasıl taşıyacağını dahi bilen kişiler giriyor o karakollara. zaten ak-47'lerin arabaların bagajından dağıtılması videoları birçok yerde konuşuldu.
yani aslında kazakistan'da bir halk hareketi olacağı önceden belli. halkın ciddi bir hoşnutsuzluğu var. amerika birleşik devletleri buna göre pozisyon alırken rusya arka bahçesinde hiçbir önlem almıyor ve olaylar başladıktan sonra nasıl bir reaksiyon verileceğine dair elde bir plan yok.
"jet hızıyla karar çıktı, rusya saatler içinde karar verdi" başlıkları bir reaksiyon değil. aslında bir plansızlığın, beceriksizliğin göstergesi. rusya'nın panik durumun göstergesi. hem de 2019'da elde böyle bir rapor varken. rusya büyük devlet, çok büyük devlet. ama bunlar çok büyük zafiyet. büyük devlet arka bahçesinde böyle olaylara izin vermez. muhtar'ın kiev'e gidip protestoları manipüle etmesine izin vermez. amerika birleşik devletleri nereyi nasıl vuracağını önceden gösteriyor ve sonra vuruyor. rusya'nın karşıt bir planı yok. 2019'daki raporu normal gazeteciler, uluslararası ilişkiler öğrencileri, analistler okuduysa rus istihbaratı kelime kelime analiz etmiştir peki bu zafiyet nedir?
ukrayna'da ve belarus'ta ciddi bir enerji harcayan rusya'yı şimdi bir de kazakistan bekliyor. belki sonra diğer orta asya ülkeleri. burada altını çizmemiz gereken önemli nokta şurası: kazakistan'daki protestolar kiev'den manipüle edilmeye çalışılıyor. ukrayna çoktan rusya'nın elinden çıkmış olmasaydı böyle bir şey mümkün değildi. ukrayna rusya'nın elinden çıkmakla kalmadı kırım'da ve donbass'ta yaşanan olaylar sonrası ukrayna milliyetçileri rusya'ya karşıt her fikri desteklediler her karşıt hareketin savunucusu ve ferdi oldular.
rus ordusu kazakistan'a girdi mesela şimdi. bunu kabul etmeyen, kabul edemeyen çok fazla insan var. ruslar müdahalenin dozunu ayarlayamazsa, yanlış işlere kalkışırsa orta asya'da gücünü tamamen kaybetme riskiyle karşı karşıya çünkü bugün halka saldırı yaparak dehşet saçabilir ve kontrolü sağlayabilirsiniz ama uzun vadede halk sizin saldırınızı unutmaz. her şeyin bir karşılığı olur. rusya'nın her adımı özünde başka ülkeler için yumuşak güç aracıdır.
protestolar bitse bile gelinen durum çok net: alea iacta est.
savaş artık sadece rusya'nın batısına değil, güneyine de taşınıyor. rusya'yı kuşatıyorlar. rusya bu saldırıları durdurmak için sert güç kullanacak/kullanıyor. başka şansı da yok. bu sert gücün faturası sürekli olarak enerji harcamak. rusya sürekli olarak enerji harcayacak, sürekli olarak bir mücadele içinde olacak. sert güç kullandığı bölgelerin istisnasız hepsinde uzun vadede ciddi karşıtlıklar görecek ve etrafında kontrolü sağlaması daha da zorlaşacak. bir çeşit girdap.
bir başka açıdan bakınca rusya'nın uyguladığı sert güç, bölgedeki birçok ülkenin rusya'yı tehdit olarak görmesine ve rusya'ya karşı önlemler almasına yol açacaktır. rus tehdidi birçok ülkeyi amerika birleşik devletleri ile iş birliğine zorlayacaktır.
rusya'nın kesintisiz şekilde enerji harcadığı, etrafındaki ülkelerde ciddi bir karşıtlıkla karşılandığı, hızla yalnızlaştığı bir dönem başladı. tam tersine amerika birleşik devletleri'yse rusya'yla mücadelede enerjisini düşürüyor. rusya'nın başına birçok yerde bela açmasına rağmen gücünü başka bölgelere kaydırabiliyor.
tayvan'dan vietnam'a, filipinler'den japonya'ya kadar çok büyük bir alanda çin'e karşı güç kazanan amerika birleşik devletleri var. çin ile soğuk savaş artık başladı ve bu soğuk savaş'tan yararlanmak isteyen rusya'yı kafasını kaldıramayacak duruma getiriyorlar.
amerika birleşik devletleri'ne her ne kadar tepki gösterip "bitiyorlar, eridiler" desek bile ne avrupa birliği'ne ne türkiye'ye el açmadan rusya'yı cenderenin içine soktular. çin'le mücadelenin de temellerini attılar. önümüzdeki dönem rusya'yla mücadelede avrupa birliği ve türkiye'nin de denkleme tam olarak girmesiyle rusya'nın şansı çok düşük gözüküyor.
bir not düşmek istiyorum. amerika birleşik devletleri'nin bu adımlarında amaç rusya'yı yok etmek değil. amerika birleşik devletleri, rusya'nın bölgesel güç olarak varlığını sürdürmesini ve çin'e karşı iş birliği yaptığı ülkelerden birisi olmasını istiyor. rus yayılmacılığını durdurmak istiyor ama rusya'yı yok etmek gibi bir amacı yok. rusya'ysa hazır amerika birleşik devletleri bölgelerden bir bir uzaklaşıyorken o eski küresel güç günlerine dönmek istiyor. iki ülke arasında yaşanan tüm krizin açıklaması bu.
şimdilerde rusya'nın uyguladığı sert güç hepimizi "rusya çok güçlendi." düşüncesine itse bile başka açılardan bakınca aslında rusya'nın uyguladığı sert gücün bir zorunluluk olduğunu ve aslında bunun da başına bela açacağını söyleyebiliriz.
yıllar önce bir başlıkta "ordu sivilleşiyor." tartışması varken "gazeteyi tersten okumak lazım. ordu sivilleşmiyor, siyaset militarist bir hâl alıyor." demiştim. bu konuda da gazeteyi tersten okumak lazım. evet, rusya sert güç kullanıyor. gazete başlıkları "rusya güçleniyor." şeklinde ama gazeteyi tersten okuduğumuzda rusya'nın sert güç uygulamasının aslına bir zorunluluk olduğunu çünkü düşmanın kapısını kırmaya çalıştığını, rusya'nınsa buna şu ana kadar önlem alamadığını görüyoruz.
bugünler hem orta doğu açısından hem de rusya'nın bulunduğu ve tehdit ettiği bölgeler açısından uzun süre değişmeyecek kanunların koyulacağı günler. bakalım kim kime ne kabul ettirebilecek, hangi ülkenin amaçları doğrultusunda ilerleyen bir politika göreceğiz.